Έρνστ Λούντβιχ Κίρχνερ: μια "γέφυρα" προς το μέλλον

Ο εξπρεσιονισμός ενάντια στην αστική παρακμή

| 19/09/2015

Στα χρόνια της βασιλείας του Γουλιέλμου Α’ κάνει την εμφάνισή του ο εξπρεσιονισμός στη Γερμανία. Το 1871 ο Γουλιέλμος ανακηρύσσεται αυτοκράτορας της Γερμανίας, μιας ομοσπονδίας είκοσι έξι κρατών, εκ των οποίων υπερέχει η Πρωσία. Μαζί με τον καγκελάριο Μπίσμαρκ προσπαθούν να ενδυναμώσουν το εσωτερικό της Γερμανίας με την ανάπτυξη της βιομηχανίας και να αντιταχθούν στα νεοεμφανιζόμενα σοσιαλιστικά κινήματα. Το 1873 συνάπτεται συμμαχία μεταξύ Γερμανίας, Αυστρίας και Ρωσίας και αργότερα το 1879 υπογράφεται η Διπλή Συμμαχία ανάμεσα στη Γερμανία και την Αυστρία που τρία χρόνια αργότερα θα γίνει Τριπλή με τη συμμαχία της Ιταλίας. Αυτές οι συμμαχίες δίνουν τη δυνατότητα στον Μπίσμαρκ να ξεκινήσει την αποικιακή πολιτική στην Αφρική. Οι εκπρόσωποι του εξπρεσιονισμού αμφισβητούσαν την αστική τέχνη της εποχής, την οποία θεωρούσαν κενή νοήματος, επιπόλαιη και επιδεικτική, χωρίς να εμβαθύνει στα πραγματικά προβλήματα  που έπλητταν τον κόσμο. 

ernst-ludwig-kirchner-sertigweg-im-sommer-1923-379172Ο Ερνστ Λούντβιχ Κίρχνερ γεννήθηκε στις 6 Μαΐου 1880 στο Ασάφενμπουργκ της Γερμανίας. Η ζωή και η τέχνη του χαρακτηρίζονται από μια ακατανίκητη επιθυμία για ελευθερία. Σπούδασε αρχιτεκτονική στη Δρέσδη αλλά προτίμησε να αφοσιωθεί στη ζωγραφική και να απαρνηθεί μια σίγουρη σταδιοδρομία. Στις 7 Ιουνίου του 1905 ίδρυσε με τους Χέκελ, Μπλάιλ και Σμιντ Ρότλουφ την ομάδα Die Brucke (Η Γέφυρα). Σύμφωνα με τον Κίρχνερ το όνομα γέφυρα υποδήλωνε μια «γέφυρα προς το μέλλον» παραπέμποντας στο έργο του Νίτσε, τον οποίον η ομάδα θαύμαζε. Στο έργο «Τάδε έφη Ζαρατούστρα» ο Νίτσε αναφέρει συχνά την έκφραση «Γέφυρα προς τον Υπεράνθρωπο». Η ομάδα κάνει την εμφάνισή της στη Δρέσδη το φθινόπωρο του 1906, όμως οι κριτικοί και το κοινό τους αντιμετωπίζουν ψυχρά ακόμη και εχθρικά. Η πρόσκληση της πρώτης τους έκθεσης είναι πραγματικά ενδεικτική της καινοτομίας στην αισθητική τους, με την ασπρόμαυρη αντίθεση της, τον τρόπο γραφής και τη γενικότερη αφαιρετική οπτική. Οι νεαροί καλλιτέχνες δεν πτοούνται και τα επόμενα χρόνια θα οργανώσουν πολλές ατομικές και ομαδικές εκθέσεις. Στις αρχές της δεκαετίας του 1910 ο καλλιτέχνης περνά τις διακοπές του στο νησί Φέχμαρν, όπου έλκεται από τη φύση και τα άγρια τοπία δίνοντας τροφή στην έμπνευσή του. Το 1911 πηγαίνει  στο Βερολίνο και έρχεται σε επαφή με τα μέλη της ομάδας του «Μπλε Καβαλάρη». Ο Κίρχνερ εντυπωσιάστηκε από τον βερολινέζικο τρόπο ζωής που ήταν πολύ διαφορετικός από αυτόν που είχε συνηθίσει. Στους πίνακες που φιλοτεχνήθηκαν στο Βερολίνο τις παραμονές του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου ο καλλιτέχνης εξέφρασε τον θαυμασμό του για τη ζωή στη μητρόπολη. Παράλληλα όμως, παρουσίασε την υποκρισία, την προσποίηση και τα ελαττώματα με ιδιαίτερη έμφαση. Ο φανταχτερός αυτός κόσμος όμως, έκρυβε μια βαθιά ηθική κατάπτωση. Μεταξύ 1913 και 1914 ο Κίρχνερ φιλοτέχνησε πολλά σκίτσα εκ του φυσικού με πένα ή μολύβι στους δρόμους του Βερολίνου και επίσης, στο ατελιέ του φιλοτέχνησε αρκετές ελαιογραφίες. Η κίνηση είναι το χαρακτηριστικό της τέχνης του Κίρχνερ, όπως και η έμφαση στα σπουδαιότερα σημεία της σύνθεσης.

800px-Kirchner_Berlin_Street_Scene_1913Κατά την περίοδο του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου ο καλλιτέχνης στρατολογήθηκε, αλλά δεν κατάφερε να προσαρμοστεί στην στρατιωτική πειθαρχία. Έπαθε νευρικό κλονισμό και κατά την επιστροφή του από το μέτωπο στο Βερολίνο φιλοτέχνησε και την αυτοπροσωπογραφία του ως στρατιώτη. Είναι ένας πίνακας γεμάτος ένταση που αποτυπώνει με μοναδικό τρόπο τον εσωτερικό του κόσμο και την ευαίσθητη ισορροπία του. Στη συνέχεια νοσηλεύτηκε στο σανατόριο Κενιγκστάιν, όπου διαγνώστηκε ο εθισμός του στο αλκοόλ και τα βαρβιτουρικά. Το 1917 επισκέφθηκε το Νταβός στην Ελβετία και εκεί ίδρυσε μια νέα ομάδα την «Κόκκινη-Μπλε», η οποία επηρέασε με καθοριστικό τρόπο την πορεία των Ελβετών καλλιτεχνών. Μετά το θάνατο του γιατρού του Λούσιους Σπρένγκλερ (1923) που παρακολουθούσε τις νευρικές διαταραχές του, ο Κίρχνερ  μετακόμισε στο Βιλντμπόντεν και  δημιούργησε ένα εργαστήριο το οποίο θα διατηρούσε μέχρι το θάνατό του. Εκεί φιλοτέχνησε πολλά τοπία με ιδιαίτερο τρόπο, έντονα χρώματα, σπασμωδικές πινελιές και αλλοίωση της οπτικής. Ο ψυχικός του κόσμος αποτυπώνεται με τον πλέον εύγλωττο τρόπο.

imagesΤο 1931 ανακηρύσσεται μέλος της Ακαδημίας Τεχνών του Βερολίνου και δύο χρόνια αργότερα τον προσκαλούν να συμμετάσχει στη διακόσμηση του Μουσείου Φόλκβανγκ του Έσεν. Η επιστροφή αυτή όμως, θα σημάνει και την πορεία προς το τέλος του. Οι ναζί ερχόμενοι στην εξουσία τον συγκαταλέγουν στους «εκφυλισμένους καλλιτέχνες», διότι είχαν ξεκινήσει μια εκστρατεία άγριας πολιτιστικής καταστολής κατά των καλλιτεχνών της πρωτοπορίας. Καταδικάζονταν οι εκφραστές της αφηρημένης τέχνης, του εξπρεσιονισμού, του ντανταϊσμού, του κυβισμού. Περισσότερα από έξι χιλιάδες έργα κατασχέθηκαν από δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές, πολλά κάηκαν, ενώ άλλα πουλήθηκαν με πλειστηριασμό σε ελβετικά ή αμερικανικά μουσεία. Το 1937 διοργανώθηκε στο Μόναχο μια έκθεση με 650 έργα 112 καλλιτεχνών με την ονομασία «εκφυλισμένη τέχνη», διότι δεν γινόταν αποδεκτή από την κουλτούρα της «ανώτερης αρίας φυλής». Η έκθεση είχε ως στόχο τη γελοιοποίηση και την ταπείνωση των πρωτοποριακών καλλιτεχνών με την ταυτόχρονη αντιπαραβαλλόμενη έκθεση έργων που ήταν αρεστά στο καθεστώς. Το κοινό όμως, επιβράβευσε την έκθεση των «εκφυλισμένων καλλιτεχνών» με την τεράστια παρουσία του. Υπολογίζεται ότι το κοινό της έκθεσης ξεπέρασε το ένα εκατομμύριο.

kirchnerΟ Κίρχνερ, μη μπορώντας να δημιουργήσει, έπεσε σε βαριά κατάθλιψη, ενώ περισσότερα από 600 έργα του πουλήθηκαν ή καταστράφηκαν. Στις 15 Ιουνίου του 1938 μέσα σε βαθιά απελπισία οδηγήθηκε στην αυτοκτονία με αυτοπυροβολισμό.

Η εξπρεσιονιστική τέχνη ήταν μια τομή στη έκφραση και μια επαναστατική οπτική. Οι έντονες χρωματικές αντιθέσεις αποτύπωναν το βαθύ ψυχισμό και προβληματισμό του ατόμου λίγο πριν τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η πρωτοποριακή και συγχρόνως ανατρεπτική αυτή έκφραση σηματοδότησε τη μοντέρνα τέχνη και τις αγωνίες του ατόμου του 20ου αιώνα, την απομόνωση, την αλλοτρίωση, τη μοναξιά. Οι εντάσεις και τα συναισθήματα βγήκαν στην επιφάνεια και δημιούργησαν μια νέα εικαστική πραγματικότητα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1) Taschen, Kirchner

2) Taschen, Expressionism

3) Παγκόσμια Εγκυκλοπαίδεια της Τέχνης, Φυτράκης.

4) Art Book, Εξπρεσιονιστές

Η Κατερίνα Κοφφινά είναι πολιτισμολόγος. Σπούδασε «Ευρωπαϊκό Πολιτισμό» με μεταπτυχιακή εξειδίκευση στη Διοίκηση Πολιτισμικών Μονάδων στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο και Εφαρμοσμένες Εικαστικές Τέχνες στις σχολές Βακαλό και Αrtes (πρώην Δοξιάδη). Έχει εργαστεί πολλά χρόνια στον αρχιτεκτονικό χώρο. Έχει συνεργαστεί με ιδρύματα και συλλόγους στην παραγωγή καλλιτεχνικών και ιστορικών προγραμμάτων, καθώς και με τα περιοδικά «Ιστορία - Πάπυρος», «Science Illustrated», «Ιστορικά Θέματα», "Πολίτες" «Το Περιοδικό». Είναι ιδρυτικό μέλος της Ομάδας Παραγωγής Δημόσιας Ιστορίας "hιστορισταί". Επίσης είναι μέλος και γραμματέας του Δ.Σ του Συλλόγου Πτυχιούχων Ευρωπαϊκού Πολιτισμού.