Η οικονομική κρίση μέσα από τον φακό του νέου ελληνικού κινηματογράφου

Κινηματογραφικό αφιέρωμα για τα 10 χρόνια κρίσης του 33ου περιοδικού "Αναιρέσεις"

| 08/01/2019

Η πολιτιστική παραγωγή στην Ελλάδα τα χρόνια της κρίσης φαίνεται να αναπτύσσεται ανισομερώς σε σχέση με τις φτωχές επιχορηγήσεις, κρατικές ή μη. Ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια μια νέα γενιά καλλιτεχνών επιλέγει το κρισιακό τοπίο ως κύριο καμβά έκφρασης, περιπλέκοντάς το με μια σειρά αισθητικών αφαιρέσεων και δημιουργώντας τελικά ένα ιδιαίτερο μωσαϊκό πολιτιστικών προϊόντων. Η ανεργία, οι ελαστικές σχέσεις εργασίας, ο εντατικοποιημένος και απρόσωπος τρόπος ζωής, οι πολλαπλές καταπιέσεις γίνονται πεδίο έμπνευσης νέων ανθρώπων με διαφορετικές πολιτικές προσλαμβάνουσες, με τις παρακάτω ταινίες να είναι χαρακτηριστικές.


Συγχαρητήρια Στους Αισιόδοξους ? (2012)

Η φράση της Μαφάλντα ίσως να μην είναι η πιο εύστοχη μετάφραση του τίτλου της ταινίας της Κωνσταντίνας Βούλγαρη, «A.C.A.B. All Cats Are Brilliant». Η Ηλέκτρα, ετών 32, πολιτικά προσκείμενη στον αναρχικό χώρο ζει μια καθημερινότητα γεμάτη αντιφάσεις: ξεκινά από το σπίτι της στα Εξάρχεια για να κάνει babysitting σε ένα πολυτελές σπίτι των Βορείων Προαστίων, αφού οι σπουδές της στο Λονδίνο δεν της έχουν εξασφαλίσει μια δουλειά. Ο σύντροφός της είναι φυλακισμένος για την πολιτική του δράση και αναγκάζεται να ανέχεται την αφ’ υψηλού κριτική των αριστερών, διανοούμενων γονιών της. Η γενιά της μεταπολίτευσης, με το όνειρο της ρήξης εμφυσημένο στην πραγματικότητα της ενσωμάτωσης παρουσιάζεται εδώ στερεοτυπικά σε όλο της το μεγαλείο. Η ζωή της επόμενης γενιάς όμως παρεμβάλλεται ανάμεσα σε ένα υποσυνείδητο «κυνήγι» ικανοποίησης των γονεϊκών προσδοκιών και τον προσωπικό άθλο του να διαφεντεύσει η ίδια το μέλλον της παρά τα υπαρκτά προβλήματα επιβιωτισμού. Αυτή η ρεαλιστική σύγκρουση αποτυπώνεται με τέτοια αμεσότητα στην ταινία, σε σημείο που να προκαλεί αμηχανία. Το αν η Ηλέκτρα είναι αισιόδοξη παραμένει μετέωρο, με το τελευταίο πλάνο να κλείνει με πορεία στο κέντρο της Αθήνας.

 


Το Aγόρι Tρώει το Φαγητό του Πουλιού (2012)

Η ταινία που δημιουργήθηκε από τον σκηνοθέτη Έκτορα Λυγίζο, γίνεται μια μινιμαλιστική μαρτυρία για τις συνθήκες διαβίωσης ενός νέου εργαζόμενου υπό ακραία φτώχεια. Ο τίτλος πολλές φορές γίνεται κυριολεκτικός και παραβολικός για τον 22χρονο τενόρο που αναγκάζεται να φάει από την τροφή του καναρινιού του. Χωρίς δουλειά, χωρίς χρήματα, σύντομα χωρίς τρεχούμενο νερό, μετά χωρίς καν διαμέρισμα. Και οι άλλοι απόντες. Ένας ηλικιωμένος γείτονας που δεν μπορεί να βοηθήσει, ένα κορίτσι που δεν μπορεί να αντέξει, μια οικογένεια που υπάρχει μόνο σε μερικές φωτογραφίες στην οθόνη ενός υπολογιστή, στην άλλη άκρη ενός φορτισμένου τηλεφωνήματος, σε μια φωνή σε έναν διάδρομο. Η ταινία μοιάζει να προσκολλάται στο εσωτερικό παρόν του ήρωα, αν και προηγήθηκαν καλύτερες και πιο ελπιδοφόρες  μέρες για τον ίδιο στο παρελθόν. Είναι τέτοια η συντριβή με τις επιταγές του Πραγματικού και παράλληλα τόσο φιλοσοφική η ματιά του σκηνοθέτη που ακόμα και όταν ο νέος ψάχνει για φαγητό στα σκουπίδια, η αξιοπρέπειά του να εξυψώνεται παρά να καταποντίζεται.

 


Lines (2016)

Εφτά σπονδυλωτές ιστορίες ανθρώπων που έφτασαν ένα βήμα πριν την αυτοκτονία, αυτό πραγματεύεται ο Βασίλης Μαζωμένος. Κοινή συνιστώσα αποτελεί ο τηλεφωνητής ενός κέντρου ψυχολογικής υποστήριξης που ονομάζεται «Γραμμή ζωής», με αποτέλεσμα να δημιουργείται ένα σύγχρονο δράμα με σουρεαλιστικά στοιχεία, εμπνευσμένο εν μέρει από πραγματικές ιστορίες. Γυρισμένη εξ’ ολοκλήρου το βράδυ, ξετυλίγεται ένα ευρύ κοινωνικό φάσμα παθογενειών που εντάθηκαν με την οικονομική κρίση: διάρρηξη οικογενειακού ιστού, έξαρση της κρατικής καταστολής, περαιτέρω φτωχοποίηση των κατώτερων στρωμάτων και κοινωνική πόλωση. Παρά τις επιμέρους αφελείς διαπιστώσεις για τον ρόλο της κυβέρνησης και της αστυνομίας, η ταινία στο σύνολό της προσπαθεί να εκθέσει με ψυχραιμία και αποστασιοποίηση έναν προβληματισμό σχετικά με την νέα κοινωνική πραγματικότητα, που καθορίζεται από τις νέες συνθήκες στην αγορά εργασίας ως τους μηχανισμούς της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης που οδήγησαν ουσιαστικά στην ακύρωση του αποτελέσματος του δημοψηφίσματος του 2015.

 


Η Δουλειά της (2018)

Η νέα ταινία του Νίκου Λαμπό είναι μια θαυμάσια καταγραφή της σύγκρουσης των πολλαπλών ρόλων της γυναίκας στην σύγχρονη ελληνική κοινωνία. Η Παναγιώτα πρέπει στα σαράντα της χρόνια να βγει στην αγορά εργασίας προκειμένου να στηρίξει οικονομικά την οικογένειά της. Έτσι η μέχρι πρότινος συνεσταλμένη νοικοκυρά που δέχεται παθητικά την κακομεταχείριση από τον άνεργο πια άντρα της, βγαίνει έξω από την κουζίνα που βρισκόταν καθηλωμένη τόσα χρόνια και αναζητά την χαμένη της ελευθερία. Όντας αναλφάβητη και έχοντας ελάχιστα εφόδια θα προσληφθεί για λογαριασμό μιας ιδιωτικής εταιρείας καθαρισμού σ’ ένα νέο πολυκατάστημα. Εκεί, βιώνει τις συνθήκες εκμετάλλευσης και ελαστασφάλειας που χαρακτηρίζουν τον κλάδο αλλά με την αλληλεγγύη των υπόλοιπων γυναικών αντιστέκονται συλλογικά απέναντι στις παράλογες απαιτήσεις του εργοδότη και αποκτά σταδιακά αυτοπεποίθηση. Μέσα από την ελάχιστη οικονομική ανεξαρτησία που της προσφέρει η δουλειά σε συνδυασμό με την οικονομική εξάρτηση του συζύγου από την ίδια,  η Παναγιώτα ξαναβρίσκει τον ρόλο της ως γυναίκα και παίρνει σημαντικές αποφάσεις για το μέλλον της. Το αποτέλεσμα είναι ένα στυλιζαρισμένο και στρογγυλεμένο πολλές φορές οικογενειακό δράμα, που δεν παύει να καταδεικνύει τους κυρίαρχους φορείς καταπίεσης.

Είναι ενδιαφέρουσα η αντίθεση των δυο πρώτων με τις δυο επόμενες ταινίες  ως προς την αποτύπωση της ταξικής πόλωσης που εκτονώθηκε με τις μετέπειτα εκλογές, με την διάχυτη ριζοσπαστικοποίηση να μετατρέπεται σε εσωτερίκευση και αποχή από τις συλλογικές διεκδικήσεις στα πλαίσια μιας γενικότερης παραίτησης από τον δημόσιο βίο.

*αναδημοσίευση από το 33ο τεύχος του περιοδικού “Αναιρέσεις”