Ρωσοτουρκικές σχέσεις: Το κύρος και το κέρδος

Πλευρές της συζήτησης που κυριαρχεί στη ρωσική κοινωνία με αφορμή την κατάρριψη του SU-24 και την κλιμάκωση του πολέμου στην Συρία

| 30/11/2015

Σοκαρισμένη είναι η ρωσική κοινωνία από τη δραματική τροπή που πήρε η κατάσταση στην Συρία. Αν και ο ρωσικός λαός είναι συνηθισμένος, δυστυχώς, στον πόλεμο και το θάνατο, μετά από τον αιματηρό «ασκό του Αιόλου» που άνοιξε η διάλυση της ΕΣΣΔ και η καπιταλιστική παλινόρθωση στις πρώην Σοβιετικές Δημοκρατίες, η επιθετική πράξη της Τουρκίας αποτέλεσε ασύλληπτη εξέλιξη για μια κουλτούρα που έχει έντονο το στοιχείο της τιμής.

Ίσως να φαντάζει τραβηγμένο ή ακόμη και ξένο προς κάθε ορθολογική πολιτική ανάλυση η ένταξη αυτού του στοιχείου στη συζήτηση για τη συριακή κρίση και τις επιπτώσεις της. Αλλά δεν είναι. Αντίθετα, η πολιτική χρησιμοποιεί ακριβώς τέτοιου είδους χαρακτηριστικά για να προωθήσει τα κάθε φορά συμφέροντα της κυρίαρχης τάξης, είτε προς δίκαιο σκοπό – δηλαδή με στόχο το συλλογικό συμφέρον – είτε, όπως στην εποχή του ιμπεριαλισμού την οποία διανύουμε, με στόχο τα συμφέροντα του κεφαλαίου.

Σε κάθε περίπτωση, το στοιχείο αυτό είναι που λανθάνει κάθε συζήτησης στα ρωσικά media τα τελευταία 24ωρα μετά την κατάρριψη του ρωσικού βομβαρδιστικού S-24 από τα τουρκικά F-16, με την πρώτη εκτίμηση του Πούτιν περί «πισώπλατου χτυπήματος» να «σφραγίζει» το πολιτικό υπόβαθρο κάθε αντίδρασης της Ρωσίας μέχρι αυτή τη στιγμή, αλλά και να εκφράζει πλήρως τα αισθήματα του λαού, τουλάχιστον σε αυτή τη φάση. Αν και, όπως θα δούμε παρακάτω, το αστικό κράτος υπονοεί εντελώς διαφορετικά πράγματα με το «πισώπλατο χτύπημα».

Δεν είναι, άλλωστε, η πρώτη φορά που ο Ρώσος πρόεδρος διαχειρίζεται με εκπληκτικό πολιτικό ένστικτο πρωτοφανείς καταστάσεις. Έχει αποδείξει πάμπολλες φορές στη διάρκεια της θητείας του ότι είναι πραγματικό πολιτικό «ταλέντο» στη συλλογική ιδεολογική χειραγώγηση: Από το υποβρύχιο «Κουρσκ» και το  «Νορντ – Οστ» και από το Μπεσλάν μέχρι το ρωσο-γεωργιανό πόλεμο στην Οσετία, ο Πούτιν βγαίνει από κάθε τραγωδία με ακόμη μεγαλύτερη δημοτικότητα και δημοφιλία από αυτήν που είχε όταν έμπαινε.

Αυτή τη φορά, τον βοηθούν και οι εξελίξεις. Διότι αυτό που κυριαρχεί στο δημόσιο λόγο στην Ρωσία αυτές τις στιγμές είναι μια αγωνιώδης προσπάθεια να αναζητηθεί μια λογική αιτία πίσω από την τουρκική επίθεση. Στο μηντιακό «τραπέζι» όλων των πολιτικών εκπομπών αναλύονται όλες οι πιθανές και απίθανες αιτίες, χωρίς όμως μέχρι στιγμής να καταλήγουν σε κάποιο συμπέρασμα.

Αυτή η αδυναμία εξαγωγής ορθολογικών συμπερασμάτων έχει αντικειμενική βάση, αφού η εξέλιξη των διμερών σχέσεων τα τελευταία χρόνια σε όλους τους τομείς, το τελευταίο στο οποίο θα περίμενε κανείς να οδηγήσει θα ήταν σε κατάρριψη ρωσικού αεροπλάνου από τουρκικό.

ρωσια5

Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της ρωσικής ομοσπονδιακής τελωνειακής υπηρεσίας, τον Ιανουάριο του 2015, η Τουρκία κατείχε την έκτη θέση μεταξύ των εταίρων της Ρωσίας στον εμπορικό – βιομηχανικό τομέα.

Ο ενεργειακός τομέας – πετρέλαιο και φυσικό αέριο – είναι κυρίαρχος στις διμερείς οικονομικές σχέσεις αλλά μακράν όχι ο μοναδικός. Πλήθος τουρκικών οικοδομικών εταιρειών δουλεύουν στην Ρωσία χτίζοντας, σε συνεργασία με ρωσικές εταιρείες, από δημόσιες υποδομές μέχρι διαμερίσματα.

Ιδιαίτερα δραστήριος είναι και ο χρηματοπιστωτικός τομέας. Το 2012, για παράδειγμα, η ρωσική τράπεζα «Sberbank» απέκτησε την τουρκική «DenizBank». Η συμφωνία ανήλθε στα 3,5 δισεκατομμύρια δολάρια. Το «πακέτο» περιείχε τις θυγατρικές της τουρκικής τράπεζας στην Ρωσία, την Αυστρία καθώς και άλλες χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις.

Ένα άλλο σημαντικό σχέδιο στον τομέα των επενδύσεων είναι η σύμβαση μεταξύ της Ρωσικής «Alfa Group» και του «χόλντινγκ» «Chukurova» για την αγορά μετοχών της μεγαλύτερης τουρκικής εταιρείας κινητής τηλεφωνίας «Turkcell» έναντι $ 3,3 δισ.

Ο τουρισμός είναι ο πιο δημοφιλής και γνωστός κλάδος της διμερούς συνεργασίας. Κατά μέσο όρο, οι Ρώσοι τουρίστες στην Τουρκία αυξάνονται κατά 5% ετησίως, φθάνοντας το 2014 τα 4,5 εκατομμύρια. Τα συνολικά έσοδα της Τουρκίας από αυτή την «απόβαση» ξεπερνούν τα 4 δισ. δολάρια.

Το 2009, ο ρωσικός ενεργειακός κολοσσός «Lukoil», με τη μορφή της «Lukoil Eurasia Petrol AS» ολοκλήρωσε την εξαγορά του 100% των μετοχών του φορέα διαχείρισης ενός μεγάλου δικτύου πρατηρίων στην Τουρκία, της «Akpet» που κατέχει το 5% της τουρκικής αγοράς λιανικής πώλησης των πετρελαιοειδών προϊόντων.

Ο σχετικός κατάλογος είναι μακρύς.

Βέβαια, ο τομέας της ενέργειας είναι ο «βασιλιάς». Δύο είναι οι λέξεις «κλειδιά» σε αυτόν: Αγωγός «Turkish Stream» και πυρηνικός σταθμός στο Ακουγιού της Τουρκίας.

Το 2014, η ρωσική «Gazprom» εξήγαγε στην Τουρκία 27,4 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου, μέσω του αγωγού «Blue Stream» και του διαβαλκανικού αγωγού, γεγονός που κατέστησε την Τουρκία τον δεύτερο μεγαλύτερο πελάτη ρωσικού φυσικού αερίου μετά την Γερμανία.

Ο «Turkish Stream» θα αποτελούνταν από τέσσερις αγωγούς στην πραγματικότητα που ο καθένας θα είχε τη δυνατότητα μεταφοράς 15,75 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων φυσικού αερίου. Η πρώτη «κλωστή» θα πήγαινε όλη για να καλύψει τις ενεργειακές ανάγκες της Τουρκίας και οι άλλες τρεις θα έφταναν στα ελληνο-τουρκικά σύνορα με σκοπό από εκεί να διακλαδωθούν σε όλη την Ευρώπη.

Ταυτόχρονα, ήδη οι Ρώσοι χτίζουν τον πρώτο τουρκικό πυρηνικό σταθμό στο Ακουγιού, στα παράλια της Μεσογείου, που θα έχει τέσσερις αντιδραστήρες. Η σχετική συμφωνία υπογράφτηκε το 2012. Το συνολικό ποσό της συμφωνίας ξεπερνά τα 22 δισ. δολάρια.

Φυσικά, όλα τα παραπάνω ποσά και τα ακόμη περισσότερα που δεν αναφέρονται «τσεπώνονται» από τα ρωσικά και τουρκικά μονοπώλια.

Κάπου εδώ αρχίζει να μορφοποιείται η ουσία της κυρίαρχης συζήτησης στα ρωσικά ΜΜΕ: Για ποιο λόγο το τουρκικό κεφάλαιο, ή, πιο σωστά, το τμήμα εκείνο του κεφαλαίου που κυριαρχεί αυτή την στιγμή μέσω του Ερντογάν, να ρισκάρει την απώλεια μιας τόσο επικερδούς συναλλαγής; Και πώς πρέπει να απαντήσει η Ρωσία; Με ποιο κριτήριο;

Δεδομένου ότι το κυρίαρχο κριτήριο είναι το κέρδος, η συζήτηση περιστρέφεται στο αν οι τρέχουσες συμφωνίες και επενδύσεις αξίζει ή όχι να θυσιαστούν για κάτι πιο κερδοφόρο και με μεγαλύτερη διάρκεια, όπως, ας πούμε, ο έλεγχος των ενεργειακών πηγών και δρόμων της Μέσης Ανατολής. Αυτό το τελευταίο φυσικά δεν λέγεται ανοιχτά από το Κρεμλίνο, αλλά αποτελεί τουλάχιστον πολιτική αφέλεια να πιστέψει κανείς ότι στην Συρία γίνεται κάτι άλλο εκτός από άγριο ενδοϊμπεριαλιστικό μακελειό. Άσχετα αν η εμπλοκή της Ρωσίας λειτουργεί πρόσκαιρα ευνοϊκά για τον Συριακό λαό από τη στιγμή που δρα ενάντια στον δυτικόθρεφτο ισλαμο-φασισμό, λόγω του ότι τα συμφέροντα της ρωσικής αστικής τάξης ταυτίζονται αυτή τη στιγμή με το καθεστώς του Άσαντ και άρα ενάντια στο ISIS, το οποίο κατά κύριο λόγο εξοντώνει το λαό της Συρίας.

Η Ρωσία από την πρώτη στιγμή χτυπά το «Ισλαμικό Κράτος» και τους φίλους του. Δεν στοχεύει… «κατά λάθος» νοσοκομεία και καταφύγια με γυναικόπαιδα και αυτό κάνει την παρουσία της απαραίτητη στην περιοχή, έτσι όπως είναι τα πράγματα, και φαίνεται μάλιστα να είναι και αποτελεσματική, καθώς έχει συμβάλει στο να ανακτήσει ο συριακός στρατός εδάφη από το ISIS. Στα μάτια του κόσμου εκεί, φαίνεται ότι είναι η μόνη δύναμη που μπορεί να αναχαιτίσει τον ισλαμοφασισμό. Και γι’ αυτό, όπως όλα δείχνουν, έχει την ευκαιρία να διαδραματίσει μεγάλο ρόλο στην περιοχή.

ρωσια3

“Φύγατε στον ουρανό”

Η βίαιη ρήξη των διμερών οικονομικών σχέσεων Ρωσίας-Τουρκίας την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές επηρεάζει όλα τα «μέτωπα», όπως σημειώνει στην ανάλυσή του το ρωσικό portal, gazeta.ru. Όλος ο ρωσικός κρατικός μηχανισμός διαμόρφωσε μέσα σε δύο 24ωρα συγκεκριμένο πλάνο για το πώς «ορθότερα να απαντήσουμε στους Τούρκους για την κατάρριψη του αεροπλάνου μας».

«Οι γραφειοκράτες ήδη σκέφτονται τη διακοπή των αεροπορικών συνδέσεων, την απαγόρευση των διακοπών στα τουρκικά θέρετρα, εμπάργκο στα προϊόντα, ακόμη και πάγωμα του Τurkish Stream. Απώλειες από αυτά θα έχει τόσο η Τουρκία, όσο και Ρωσία» γράφει η ανάλυση της ηλεκτρονικής εφημερίδας.

Αυτό μάλλον φαίνεται ότι έχει γίνει αντιληπτό και από την ρωσική κυβέρνηση γι’ αυτό και το εμπάργκο στα τουρκικά προϊόντα δεν έχει ανακοινωθεί επίσημα, αλλά το ρωσικό υπουργείο Γεωργίας το καλύπτει κάτω από, πραγματικά πάντως και παλαιά, προβλήματα προσαρμογής των Τούρκων εξαγωγέων στα ρωσικά πρότυπα ποιότητας.

Όπως και να έχει, κάθε μέτρο που πρόκειται να λάβει η Ρωσίας εναντίον της Τουρκίας σε οικονομικό επίπεδο – από το άτυπο εμπάργκο σε προϊόντα και τουρισμό, μέχρι πιθανό κλείσιμο των εμπορικών αεροδιαδρόμων – θα έχει τεράστιες επιπτώσεις και στην ίδια.

Γι’ αυτό και οι ρωσικές αρχές προτίθενται να αποκαταστήσουν τις ζημιές που θα προκληθούν στις ρωσικές επιχειρήσεις από τα μέτρα εναντίον της Τουρκίας, όπως δήλωσε ο υπουργός Οικονομικής Ανάπτυξης, Αλεξέι Ουλιουκάγεφ.

Δηλαδή, το κράτος είναι έτοιμο να θυσιάσει πόρους για να στηρίξει το κεφάλαιο από τις απώλειές του στον οικονομικό πόλεμο με την Τουρκία. Είναι μάλλον ρητορικό το ερώτημα ποιος θα πληρώσει το «μάρμαρο» από αυτή την πολιτική. 

Στο ερώτημα «γιατί ο Ερντογάν προκάλεσε;» που «στοιχειώνει» το δημόσιο λόγο αυτή τη στιγμή στην Ρωσία η κυρίαρχη απάντηση που αρχίζει να διαμορφώνεται και προκύπτει, εμμέσως πλην σαφώς, και από τις δημόσιες, επίσημες δηλώσεις του Κρεμλίνου, είναι οι στενότατες οικονομικές και γεωπολιτικές σχέσεις της Τουρκίας με το «Ισλαμικό Κράτος».

Ο Βίκτορ Ραγιέβσκι, συνεργάτης του Ινστιτούτου Διεθνούς Οικονομίας και Διεθνών Σχέσεων της ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών, σημειώνει χαρακτηριστικά, ότι η Τουρκία δεν μπορούσε να αρνηθεί το φθηνό πετρέλαιο του «Ισλαμικού Κράτους».

Ο σκεπτικισμός για την αποτελεσματικότητα των ρωσικών αντιποίνων εκφράζεται ποικιλοτρόπως στο εσωτερικό της χώρας. Έτσι, ένα από τα ανερχόμενα, ως προς την επιρροή τους, ειδησεογραφικά portal της Ρωσίας, το svpressa.ru υπενθυμίζει ότι πριν ένα χρόνο, στο μήνυμά του προς την Ομοσπονδιακή Συνέλευση, ο Βλαντιμίρ Πούτιν έθεσε ως «καθήκον» της ηγεσίας να απαλλαγεί  η Ρωσία από τη «δουλεία» των εισαγωγών και να προχωρήσει στο δρόμο της οικονομικής αυτάρκειας.

Ωστόσο, το άρθρο επισημαίνει ότι το μόνο αξιοσημείωτο επίτευγμα στον τομέα αυτό ήταν η δημιουργία ενός νέου κινητήρα για τα αεροπλάνα MS-21. Κατά τα άλλα, η κρίσιμη εξάρτηση της οικονομίας της χώρας από τις εισαγωγές διατηρείται στο ίδιο επίπεδο. Ούτε καν η «κατολίσθηση» του ρουβλίου, όπως αποδεικνύουν τα στατιστικά στοιχεία, δεν «ξεκόλλησαν» την ανάπτυξη από το «έδαφος».

Ως εκ τούτου, το portal προβλέπει, ότι το οικονομικό χτύπημα στην Τουρκία θα στοιχίσει ακριβά στην Ρωσία. Θυμίζει ότι το διμερές εμπορικό ισοζύγιο αντιστοιχούσε πέρυσι στα 31 δισ δολάρια και 18,1 δισ δολάρια τους πρώτους εννέα μήνες του 2015. Από αυτά, τα 15 δισ. αντιστοιχούν στις ρωσικές εξαγωγές προς την Τουρκία και αφορούν βασικά πρώτες ύλες και τα 3 δισ είναι οι εισαγωγές από την Τουρκία, κυρίως στον τομέα της ένδυσης και των τροφίμων.

«Είναι προφανές» διαπιστώνουν οι αρθρογράφοι, ότι «η “ανταλλαγή των κυρώσεων” δεν μπορεί να είναι ισοδύναμη για την Ρωσική Ομοσπονδία:. Εκτός από τα 15 δισεκατομμύρια δολάρια που θα χαθούν, θα πρέπει κάπως να υποκατασταθούν και τα “εισαγώμενα” 3 δισεκατομμύρια».

Η άλλη τάση, η οποία φαίνεται και από τις τελευταίες ανακοινώσεις της ρωσικής κυβέρνησης να κερδίζει έδαφος, είναι τα μαρκοπρόθεσμα οικονομικά οφέλη από τη γεωπολιτική κυριαρχία της Ρωσίας στην περιοχή, ακόμη και αν χρειαστεί να θυσιαστεί η συνεργασία με την Τουρκία.

Από την κυνική, οικονομική πλευρά, η άποψη αυτή λέει ουσιαστικά, ότι η επίδειξη δύναμης εκ μέρους της Ρωσίας τώρα, θα έχει μακροπρόθεσμα οφέλη γι’ αυτήν, υπερπολλαπλάσια της απώλειας της τουρκικής αγοράς.

Ο ρωσικός λαός είναι, αντικειμενικά, έτοιμος να υποστηρίξει την επιθετικότητα του ρωσικού κεφαλαίου, όχι βέβαια συνειδητά – αντίθετα, πρόκειται για έναν βαθιά φιλειρηνικό λαό με αντιφασιστικό πολιτικό «DNA» – αλλά ορμώμενος από τον πατριωτισμό και την αξιοπρέπειά του, τα οποία επλήγησαν αγρίως και τα δύο κατά τη δεκαετία του ’90 και το πλιάτσικο του πλούτου που δημιούργησαν οι λαοί της ΕΣΣΔ από μια χούφτα ολιγάρχες.

Δίχως καθοδήγηση από κομμουνιστική πολιτική πρωτοπορία, το κενό καλύπτεται από την πολιτική ευφυία του Ρώσου προέδρου, τον οποίο είναι έτοιμο να ακολουθήσει πρακτικά το σύνολο του λαού του.

Υπάρχει ακόμη ένα στοιχείο που πρέπει να ληφθεί υπόψη: Η αποδεδειγμένη, «γρανιτένια» υπομονή και αντοχή των Ρώσων στις κακουχίες εξαντλείται, όχι με την πείνα – αυτή την αντιμετωπίζουν με απίστευτη στωικότητα και εφευρετικότητα – αλλά με το «πάτημα» στο φιλότιμο. Ακόμη και τη δεκαετία του ’90 που επήλθε πραγματική πείνα στο λαό, οι κάτοικοι στην Σαχαλίνη πήραν τα όπλα, όχι ενάντια στην καπιταλιστική παλινόρθωση (για εξηγήσιμους λόγους που δεν είναι του παρόντος) αλλά όταν η καταστροφική πολιτική του Γιέλτσιν έφτασε στο σημείο να απειλήσει ανοιχτά την ίδια την ακεραιότητα της χώρας.

ρωσια2

“Να απολογηθεί η Τουρκία”

Για να πάρουμε, τελικά, μια συνολική «γεύση» για την κατάσταση αυτή τη στιγμή, διαβάζουμε από το γεωπολιτικό portal, defendingrussia.ru:

«Μπορούμε φυσικά να πάμε σε ρήξη των διπλωματικών σχέσεων με την Άγκυρα και σε ανάκληση του πρέσβη» γράφει «αλλά με αυτό υπάρχει ο κίνδυνος, ότι οι Τούρκοι, σε μια συγκεκριμένη στιγμή, λόγω της επιδείνωσης των διμερών σχέσεων, να κηρύξουν κατάσταση έκτακτης ανάγκης και να κλείσουν τα στενά του Βοσπόρου. Είναι εύκολο να προβλέψει κάποιος τις συνέπειες για τις δυνάμεις μας στην Συρία. Μπορούμε βέβαια να δημιουργήσουμε “ρεύμα” μεταφοράς εξοπλισμού μέσω του Ιράν, από την Αραβική και Ερυθρά Θάλασσα, αλλά κάτι τέτοιο θα καθιστούσε ακριβότερη και μεγαλύτερη τη διαδρομή.

Τελικά, αν αντιδράσουμε σκληρότερα, τότε ρισκάρουμε ανοιχτή σύγκρουση με ένα από τα βασικότερα μέλη του ΝΑΤΟ.

Υπάρχουν άλλες εναλλακτικές;

Όλες οι υπόλοιπες είναι ακόμη χειρότερες.

Αν αντιδράσουμε μαλακά, τότε απειλείται να πληγεί το κύρος και η πυγμή μας, σε ένα περιβάλλον το οποίο, από την πλευρά της σκληρότητας του ενός ενάντια στον άλλο, ξεπερνά τον ποινικό κόσμο»…

Γεννήθηκε – και αυτή είναι μία από τις ελάχιστες βεβαιότητες που έχει – το 1970. Πουλούσε την εργατική του δύναμη επί χρόνια στον έντυπο και τον ηλεκτρονικό Τύπο. Μέχρι που του έπεσε ο ουρανός στο κεφάλι ήταν το μόνο πράγμα που φοβόταν. Τώρα «αναρρώνει» στο Περιοδικό. Ελπίζει, για πάντα.