Συμφωνία ΕΕ – Τουρκίας: Κάκιστη... που μπορεί να γίνει χειρότερη

Μια συμφωνία που διαπραγματεύτηκαν και πέτυχαν «θύτες με θύτες» για να ξεπλύνουν τα χέρια τους από το αίμα των θυμάτων.

| 05/04/2016

Στις 4 Απριλίου 2016, 202 πρόσφυγες – μετανάστες συνοδεία 180 ανδρών της Frontex, τόσο από την Ελλάδα όσο και από άλλες χώρες της ΕΕ, επιβιβάστηκαν αξημέρωτα, σχεδόν στα κρυφά, σε τρία πλοία (δύο από Λέσβο και ένα από Χίο) και μεταφέρθηκαν στην Τουρκία. Ήταν η πρώτη «επίσημη» πράξη της εφαρμογής του βασικότερου σκέλους της συμφωνίας ΕΕ – Τουρκίας για το προσφυγικό, που δεν είναι άλλο από την επιστροφή («επαναπροώθηση» ως προς το πιο επίσημο) προσφύγων – μεταναστών στην Τουρκία από την Ελλάδα.

Είναι μια ημερομηνία που αξίζει να κρατήσουμε κατά νου. Γιατί είναι η ημερομηνία που και τυπικώς η χώρα χάνει το όποιο ηθικό (και με βάση το διεθνές δίκαιο) πλεονέκτημα είχε μέχρι τώρα ως προς τη διαχείριση της προσφυγικής κρίσης. Το διπλωματικό και το πολιτικό τα έχει χάσει προ πολλού και επισημοποίησε την απώλεια αυτή με την συμφωνία ΕΕ – Τουρκίας στις 18 Μαρτίου 2016 στις Βρυξέλλες.

Μια συμφωνία που, όπως όλα δείχνουν, θα γραφτεί στην ιστορία με τα μελανότερα χρώματα. Μια συμφωνία που διαπραγματεύτηκαν και πέτυχαν «θύτες με θύτες» για να ξεπλύνουν τα χέρια τους από το αίμα των θυμάτων.

Μια συμφωνία που υπέγραψαν όσοι (ΕΕ – Τουρκία) άμεσα ή έμμεσα συμμετείχαν και συμμετέχουν στις ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις (στρατιωτικές ή οικονομικές), ξερίζωσαν χιλιάδες ανθρώπους από τις εστίες τους, αιματοκύλισαν και ισοπέδωσαν χώρες, τις έσβησαν σχεδόν από το χάρτη, για να ξεφύγουν από τις συνέπειες της καταστροφής την οποία προκάλεσαν.

Το περιεχόμενο της είναι ήδη γνωστό. Όπως επίσης και το ότι παραβιάζει κατάφωρα το όποιο διεθνές και ευρωπαϊκό δίκαιο έχει απομείνει. Το ότι δεν πρόκειται, φυσικά, να λύσει κανένα πρόβλημα αλλά θα δημιουργήσει πολύ περισσότερα είναι κάτι που έχει αρχίσει ήδη επίσης να γίνεται πασιφανές.

Μέσα από την διανομή χρημάτων, κατά κύριο λόγο διαμέσου ΜΚΟ – επιλογή που από μόνη της είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτική- και από την ενίσχυση γραφειοκρατικών και κατασταλτικών μηχανισμών (Frontex, έναρξη συζήτησης για ευρωπαϊκή ακτοφυλακή κ.ο.κ.), ουσιαστικά το πρόβλημα που επιχειρεί η συμφωνία αυτή να λύσει είναι ένα και μοναδικό: Να μην φτάσουν οι πορείες των απελπισμένων, οι οιμωγές των κατεστραμμένων, στην καρδιά της ΕΕ, παρά μόνο υπό τους όρους που η ίδια η ΕΕ και οι μεγάλες της δυνάμεις θα θέσουν προκειμένου να έχουν κέρδος από αυτό.

Αυτό εκφράζεται, μεταξύ άλλων σε:

  • Κέντρα κράτησης στα ελληνικά νησιά στα οποία οι πρόσφυγες – μετανάστες μεταφέρονται κατευθείαν με το που θα πατήσουν το πόδι τους στην ελληνική νησιωτική Ελλάδα
  • Στον αυθαίρετο διαχωρισμό σε πρόσφυγες και μετανάστες, με βάση τη χώρα καταγωγής τους
  • Στην επιστροφή τους στην Τουρκία με συνοπτικές διαδικασίες στις οποίες τυπικώς θα περιλαμβάνονται οι διαδικασίες αίτησης, εξέτασης και απόρριψης των αιτήσεων ασύλου που θα κάνουν
  • Στην μη δυνατότητα, εκ μέρους τους, επιλογής της χώρας που θέλουν να κάνουν αίτηση ασύλου,
  • Στην αναγνώριση της Τουρκίας ως «ασφαλούς τρίτης χώρας».

Όπως σχολίαζαν αναλυτές σε κάθε άλλο παρά προοδευτικά ΜΜΕ, όπως «Financial Times» και «Foreign Affairs», η συμφωνία αυτή, εκτός από κατάπτυστη, είναι και πρακτικώς αδύνατο να εφαρμοστεί. Η άποψή τους αυτή δεν αφορά καν στο καθαρά ανθρωπιστικό κομμάτι που σχετίζεται με την ίδια την «τύχη» και την συμπεριφορά απέναντι στους πρόσφυγες. Σχετίζεται με την ωμή πραγματικότητα.

συμφωνια1

Σε πρακτικό επίπεδο, η Ελλάδα δεν έχει ούτε τη δυνατότητα ούτε τις υποδομές να «τρέξει» με «ταχύτητα φωτός» χιλιάδες αιτήσεις ασύλου, έστω και τυπικά, προκειμένου τάχιστα να γίνονται οι επαναπροωθήσεις. Ταυτόχρονα, σε νομικό επίπεδο οι προσφυγές μετά από κάθε επαναπροώθηση προς την Τουρκία στα ευρωπαϊκά ή στα διεθνή δικαστήρια αναμένονται βροχή, όχι από τους ίδιους τους ταλαιπωρημένους πρόσφυγες αλλά από σειρά οργανώσεων. Η δικαίωσή τους, λόγω της εμφανέστατης παραβίασης του διεθνούς και ευρωπαϊκού δικαίου, θα πρέπει να θεωρείται αυτονόητη.

Τέλος, σε πολιτικό επίπεδο, αυτή συμφωνία – «έκτρωμα» βασίζεται στο γεγονός ότι μεσοπρόθεσμα θα λειτουργήσει «εθελοντικό» σχήμα μετεγκετάστασης προσφύγων από την Ελλάδα, αλλά κυρίως από την Τουρκία, προς χώρες της ΕΕ. «Προοπτική» καταφανώς αδύνατη δεδομένης της κατηγορηματικής άρνησης, ήδη, πολλών χωρών να κάνουν έστω και το ελάχιστο.

Με δύο λόγια, η συμφωνία της 18ης Μαρτίου πέτυχε το αδύνατο: Να παραβιάσει κάθε κανόνα και νομοθεσία, κάθε ηθική επιταγή και λογική και, ταυτόχρονα, να θέσει τις βάσεις για τη δημιουργία ενός ακόμη μεγαλύτερου αδιεξόδου στο τεράστιο ζήτημα της προσφυγικής κρίσης.

Ο «εγκλωβισμός» της Ελλάδας…

Παρά τις προσπάθειες της ελληνικής κυβέρνησης, με την, ουσιαστικά, «σιωπηλή» συναίνεση της πλειοψηφίας της αντιπολίτευσης, να παρουσιάσει ως «μεγάλη διπλωματική νίκη» την συμφωνία της 18ης Μαρτίου, είναι εξαιρετικά δύσκολο να αποκρυφτεί ακόμη και τώρα, που είναι στην αρχή της, ότι πρόκειται για ένα τεράστιο «Βατερλό» με σοβαρότατες ηθικές, οικονομικές, πολιτικές – γεωπολιτικές συνέπειες για τη χώρα μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα.

Η Ελλάδα μετατρέπεται de facto σε απέραντο καταυλισμό ή, πολύ χειρότερα, σε κέντρο κράτησης προσφύγων. Αναλαμβάνει την «βρώμικη δουλειά» να επαναπροωθεί πρόσφυγες – μετανάστες στην Τουρκία, κινούμενη, όχι στα όρια, αλλά εκτός των ορίων της διεθνούς νομιμότητας. Στην Τουρκία, της απόλυτης καταστολής της ελευθερίας του λόγου και της σφαγής των Κούρδων, που ούτε ως ειρωνεία δεν μπορεί κάποιος να χαρακτηρίσει «ασφαλή τρίτη χώρα».

Όλα αυτά γίνονται ενώ, πρακτικά, αν και η Ελλάδα χρεώνεται την ευθύνη όλης της διαδικασίας που αποφάσισε η ΕΕ, δεν έχει τον έλεγχό της γιατί δεν μπορεί και γιατί πρακτικά αυτός εξαρτάται από το προσωπικό που η ΕΕ θα στείλει και την υλική υποστήριξη που θα δρομολογήσει. Ολα αυτά στη βάση, ήδη, ξεπερασμένων στοιχείων ως προς τις προσφυγικές ροές.

Την ίδια ώρα, η Αθήνα έχει ήδη δεχτεί τις περιπολίες του ΝΑΤΟ στο Αιγαίο, οι οποίες, μέχρι στιγμής, επιβεβαιώνουν ότι καμία σχέση δεν έχουν με τον έλεγχο των προσφυγικών ροών αφού καμία επίδραση δεν είχαν σε αυτές. Σε μια ιδιαίτερα κρίσιμη, από γεωπολιτικής άποψης, στιγμή, που οι εξελίξεις στη Συρία ενισχύουν τη θέση της Ρωσίας στην περιοχή και αλλάζουν τις γεωπολιτικές ισορροπίες, το ΝΑΤΟ επεδίωξε και πέτυχε σταθερή παρουσία – πίεση πολύ κοντά στη Συρία εμπλέκοντας και την Ελλάδα σε αυτό, με την ταυτόχρονη ενίσχυση της παρουσίας του στην ανατολική Ευρώπη στα σύνορα με τη Ρωσία.

Αξίζει να υπενθυμιστεί επίσης, ότι το ΝΑΤΟ, όπως και οι ΗΠΑ, δεν αναγνωρίζουν, παρά μόνο ως διεθνή εναέριο χώρο, την απόσταση μεταξύ 6 – 10 μιλίων και τα ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα μόνο μέχρι τα 6 μίλια. Τυπικώς, όπως αποδείχτηκε όλες τις τελευταίες εβδομάδες, αυτό σημαίνει, ότι με την απόλυτη κάλυψη του ΝΑΤΟ, τα τουρκικά μαχητικά παραβιάζουν αυτό που η Αθήνα θεωρεί ως εθνικό εναέριο χώρο της παγιώνοντας μια κατάσταση αν και η ελληνική πλευρά υποτίθεται ότι ακόμη δεν έχει υπαναχωρήσει τυπικώς από τις θέσεις της αυτές.

Επίσης, το κυριότερο, επί του πρακτέου, είναι ότι η Αθήνα έχει δεχτεί την λογική που απορρέει από τη συμφωνία: Το προσφυγικό, αντί για διεθνές ζήτημα που έχει σαφείς αιτίες και ξεκάθαρους ενόχους, μετατρέπεται σταδιακά σε ένα διμερές πρόβλημα μεταξύ Ελλάδας – Τουρκίας που έρχεται να προστεθεί με όρους εκβιασμού σε όλα τα άλλα ζητήματα που παραμένουν ανοιχτά δημιουργώντας συνθήκες ασφυξίας, αντί να γίνεται αιχμή του δόρατος ενός αιτήματος συνολικής ανατροπής του συστήματος εκείνου που προκάλεσε τόση δυστυχία.

…και η διπλωματική «ανάσα» της Τουρκίας

Η Άγκυρα από την άλλη πέτυχε αρκετά από όσα ήθελε. Έχοντας «παίξει» το χαρτί του προσφυγικού με την μεγαλύτερη δυνατή κυνικότητα, όπως αποδεικνύεται σταδιακά από σειρά στοιχείων που έρχονται στη δημοσιότητα για τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν τα κυκλώματα των διακινητών μέσα στο έδαφός της – αλλά και για τους λόγους για τους οποίους υποβαθμίστηκε ραγδαία η ζωή στους προσφυγικούς καταυλισμούς κοντά στα συριακά σύνορα με αποτέλεσμα πολλοί πρόσφυγες να πάρουν την μεγάλη απόφαση να φύγουν, αντάλλαξε την μετατροπή της σε φυλακή προσφύγων/ μεταναστών, καταρχήν με πακτωλό χρημάτων.

Πέτυχε επίσης να ανοίξει ο κύκλος συζήτησης για την ένταξή της στην ΕΕ, όχι απαραίτητα γιατί το επιθυμεί, αλλά γιατί με τον τρόπο αυτό επανέρχεται σε ισχυρή διαπραγματευτική θέση. Το γεγονός ότι δεν «άνοιξαν» στην παρούσα φάση παρά τα κεφάλαια 17 και 33 που είναι κυρίως οικονομικού περιεχομένου και όχι όσα μπλοκάρει η Ελλάδα (λόγω casus belli) και η Κύπρος, λόγω κατοχής και μη αναγνώρισης της, δεν είναι διόλου καθησυχαστικό. Στο ίδιο το κείμενο της τελικής συμφωνίας αναφέρεται σχεδόν καθαρά ότι μπορούν να παρακαμφθούν σε μελλοντική φάση διαπραγμάτευσης οι αντιρρήσεις «κάποιου μέλους».

συμφωνια2

Πρακτικά, με τον τρόπο αυτό, η Άγκυρα τελικά διασφαλίζει τη θέση του σοβαρού και ισότιμου συνομιλητή. Ακόμη και αν δεν πετύχει παρά μόνο κάποιο καθεστώς χαλάρωσης στο θέμα της βίζας (γιατί είναι προφανές ότι δεν θα εκπληρώσει κανένα από τα απαιτούμενα κριτήρια για πλήρη εξομάλυνση, πχ σεβασμό δικαιωμάτων, ελευθερία λόγου κλπ), αυτό αποτελεί κέρδος.

Τί άλλο κέρδισε η Άγκυρα; Την απόλυτη σιωπή της ΕΕ και γενικότερα, όπως φαίνεται, της διεθνούς κοινότητας για την απροκάλυπτη σφαγή των Κούρδων στα νοτιοανατολικά της χώρας. Για όποιον δεν το έχει προσέξει, δεν έχει ειπωθεί ΛΕΞΗ όλους αυτούς τους μήνες από πλευράς της «ευαίσθητης» ΕΕ. Και εντελώς τυχαία η Άγκυρα εξαπέλυσε τις σφοδρότερες στρατιωτικές επιθέσεις κατά των κουρδικών περιοχών σχεδόν ταυτόχρονα με την έναρξη των συνομιλιών που κατέληξαν στη συμφωνία της 18ης Μαρτίου, δηλαδή τον Νοέμβριο του 2015.

Πέτυχε, επίσης, να τεθεί στο περιθώριο η ανοιχτή της συνεργασία με το ISIS, την οποία με στοιχεία πλέον έχουν καταγγείλει τόσο η Ρωσία όσο και άλλες πλευρές με την, εν εξελίξει δίκη των δύο δημοσιογράφων της «Cumhuriyet» για εθνική προδοσία, επειδή αποκάλυψαν τη συνεργασία αυτή, να είναι το τελευταίο σοβαρό επεισόδιο σε αυτό το σήριαλ.

Τέλος, αξιοποιεί τα μέγιστα την παρουσία του ΝΑΤΟ στο Αιγαίο προκειμένου να επαναθέσει και επισήμως θέματα γκρίζων ζωνών. Τόσο ο υπουργός Εξωτερικών Τσαβούσογλου όσο και ο πρωθυπουργός Νταβούτογλου, στις συναντήσεις με τους Έλληνες ομολόγους τους, σε Αθήνα και Σμύρνη, αντιστοίχως, σαφώς αμφισβήτησαν την ελληνική κυριαρχία σε νησιά λέγοντας, με αφορμή το προσφυγικό, ξεκάθαρα, ότι δεν έχει σημασία ποιανού είναι ένα νησί.

Παρά τις διαβεβαιώσεις Νταβούτογλου για κατάργηση του casus belli, εννοείται ότι κάτι τέτοιο δεν έγινε.

Κοινώς, η Άγκυρα παζάρεψε σκληρά την αποδοχή της να μετατραπεί σε γιγάντια φυλακή και «σκουπιδότοπο» προσφύγων και μεταναστών. Παρά το ότι όλοι γνωρίζουν ότι δεν πρόκειται να υλοποιήσει κανένα κριτήριο από αυτά της βίζας ή των ενταξιακών κεφαλαίων και παρά το ότι επίσης όλοι γνωρίζουν ότι δεν μπορεί να χαρακτηριστεί «ασφαλής τρίτη χώρα» για τους πρόσφυγες – μετανάστες (αφού δεν είναι καν για τους ίδιους τους πολίτες της), συντονισμένα θα συνεχίσουν επ’ αόριστον να «κάνουν τα στραβά μάτια» και να συνομιλούν επί ίσοις όροις μαζί της δίνοντάς της και άλλα ανταλλάγματα αν χρειαστεί προκειμένου να κάνει «τη βρώμικη δουλειά».

Η ωμή αλήθεια

Είναι επίσης ξεκάθαρο από τις πρώτες αυτές μέρες εφαρμογής της συμφωνίας, ότι η λογική του «1 προς 1», δηλαδή ότι για κάθε Σύρο πρόσφυγα που θα επιστρέφει από την Ελλάδα στην Τουρκία, ένας θα μεταφέρεται απευθείας στην ΕΕ, ότι πρόκειται για πικρό αστείο. Γιατί ταυτόχρονα με αυτό, δεκάδες αν όχι εκατοντάδες ή χιλιάδες άνθρωποι, θα συνεχίσουν να προσπαθούν, στο έλεος κυκλωμάτων διακίνησης ανθρώπων, να φτάσουν στην Ελλάδα ελπίζοντας ότι κάποια στιγμή κάπως μπορεί να φτάσουν και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Προοπτική σαφώς καλύτερη από το να περιμένουν σαπίζοντας σε κάποιο τουρκικό καταυλισμό αφού ουδείς πρόκειται σοβαρά να ελέγξει την κατάσταση εκεί.

Αυτό τυπικώς σημαίνει ότι θα αυξάνει διαρκώς ο αριθμός εγκλωβισμένων προσφύγων – μεταναστών στην Ελλάδα, η κατάσταση που θα δημιουργείται θα είναι ολοένα πιο ασφυκτική, οπότε, με δεδομένη την αποδοχή της συμφωνίας και γενικότερα των «όρων» της ΕΕ, η ελληνική κυβέρνηση θα καταφύγει τελικά σε πολύ μεγαλύτερη καταστολή για να εφαρμόσει τα συμφωνημένα ή για να ελέγξει μια ολοένα δυσκολότερη κατάσταση από όλες τις απόψεις. Αν σε αυτό προστεθεί ότι το επόμενο βήμα είναι η, απροσδιορίστου χρονικού περιθωρίου, δέσμευση περί «μετεγκατάστασης» προσφύγων από Ελλάδα σε Τουρκία σε εθελοντική βάση… τότε είναι πασιφανές ότι έρχονται μόνο χειρότερα.

Κοινώς, εκτός από «αποθήκη» προσφύγων, η Ελλάδα θα μετατραπεί και στον δεσμοφύλακά τους, και, αν χρειαστεί, στον δήμιό τους αφού θα τους στέλνει στην αγκαλιά της Τουρκίας με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Επιπλέον και ενώ παραβιάζει κάθε έννοια διεθνούς και ευρωπαϊκού δικαίου (στις προσφυγές προφανώς θα κατονομάζεται ως η βασική χώρα που δεν εξέτασε ή απέρριψε αιτήσεις ασύλου), καλείται, μόνη ουσιαστικά, να διαχειριστεί ένα θέμα πολύ μεγαλύτερο από όλες τις απόψεις των δυνατοτήτων της, έχει δεχτεί το ΝΑΤΟ στο Αιγαίο να εμπεδώνει τις «γκρίζες ζώνες» που ανοιχτά διεκδικεί η Άγκυρα και την εμπλέκει σε ό,τι σχεδιασμό υπάρχει στο πλαίσιο των ενδο-ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών κατά της Ρωσίας. Εχει απομείνει να διαπραγματεύεται διμερώς με την Τουρκία το πώς θα διευθετήσουν τους εγκλωβισμένους δυστυχείς με την ΕΕ να έχει «βγάλει από τα πόδια της» το πρόβλημα.

συμφωνια3

Το καλοκαίρι, όταν το «ΟΧΙ» γινόταν «ΝΑΙ» και υπογραφόταν το τρίτο μνημόνιο, ένας από τους βασικούς λόγους που καθιστούσαν «αναγκαία» αυτήν την βαθιά γονυκλισία ήταν, με βάση τα επίσημα λεγόμενα, η «ασφάλεια και η στήριξη» που η ΕΕ δίνει και θα δίνει στη χώρα, μπροστά σε τέτοιο κυκεώνα προβλημάτων, όπως είναι η οικονομική κρίση αλλά κυρίως το προσφυγικό. Πριν καν συμπληρωθεί ένας χρόνος αποδεικνύεται περίτρανα ότι η ΕΕ ούτε στην προσφυγική κρίση, όπως είχε γίνει και στην οικονομική, αποτέλεσε κάποιου είδους καταφύγιο ή σανίδα σωτηρίας. Έγινε μάλλον το εντελώς αντίθετο: Αποτέλεσε την απόλυτη καταστροφή, όπως και ήταν αναμενόμενο.

Γιατί η ΕΕ, ως ιμπεριαλιστικός οργανισμός, δεν εκφράζει παρά συμφέροντα, τη διεκδίκηση κέρδους, την επιβολή του ισχυρού στον αδύνατο, τόσο διακρατικά όσο και στο εσωτερικό των χωρών – μελών της. Αυτό έκανε στην οικονομική, αυτό έκανε και στην προσφυγική κρίση αποτυπώνοντας με τον γλαφυρότερο τρόπο όχι μόνο τα εμφανή αδιέξοδα του καπιταλισμού αλλά και το πραγματικό κυνικό αιμοσταγές πρόσωπό του. Απέναντι σε αυτό δεν υπάρχει ούτε διαπραγμάτευση, ούτε «καλές συμφωνίες», ούτε το μη χείρον βέλτιστο: Υπάρχει μόνο ο διαρκής «πόλεμος» για την ανατροπή του.

Ανάμεσα στις δύο μεγάλες αγάπες, την ψυχολογία και τη δημοσιογραφία, την μία την σπούδασε και την άλλη την έκανε επάγγελμα. Καμβάς το διεθνές ρεπορτάζ. Eκεί που δυστυχώς οι ζωές γίνονται ακόμη αριθμοί. Αγαπημένη ερώτηση: γιατί. Αγαπημένο μέσο: οι λέξεις, γραπτές ή ραδιοφωνικές. Μετά κόπων και βασάνων, κατάφερε να ολοκληρώσει διδακτορική διατριβή, όπου αποπειράθηκε να συνδυάσει πολιτική φιλοσοφία και σύγχρονες εξελίξεις.