Τουρκία: Το Κουρδικό «στοιχειώνει» τον …σουλτάνο Ερντογάν

Δύο εβδομάδες μετά τις εκλογές, το σκηνικό θυμίζει κινούμενη άμμο

| 22/06/2015

Σε μια περίοδο έντονης πολιτικής αστάθειας με εξαιρετικά αβέβαιες συνέπειες, βραχυπρόθεσμα αλλά και μακροπρόθεσμα, εισήλθε η Τουρκία με τα αποτελέσματα των πρόσφατων εκλογών. Η κάλπη της 7ης Ιουνίου δεν έδωσε, απλώς, άδοξο τέλος στις φιλοδοξίες του Ερντογάν να μετατραπεί σε απόλυτο άρχοντα (ο χαρακτηρισμός Σουλτάνος, πιθανώς να του ήταν πιο ευχάριστος) δια της συνταγματικής αλλαγής και της μετατροπής του πολιτεύματος σε προεδρική δημοκρατία.

Το σημαντικότερο είναι ότι αποτύπωσε σε ποσοστά και έδρες μια σημαντική αλλαγή στο εκλογικό σώμα της Τουρκίας, μια αλλαγή που εκφράζει βαθιές κοινωνικές και πολιτικές μετατοπίσεις και εισάγει τη χώρα σε μια νέα φάση. Μια φάση, που μετά την κυριαρχία του στρατού και των κεμαλιστών, και τη διαδοχή τους (όχι απαραίτητα αναίμακτη, ούτε σε συμβολικό ούτε σε ουσιαστικό επίπεδο) από την, περίπου 13χρονη, απόλυτη κυριαρχία των μετριοπαθών(;) ισλαμιστών του ΑΚΡ του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, χαρακτηρίζεται από την εμφάνιση ενός νέου πολιτικού παράγοντα, του HDP,  η οποία προφανώς διαμορφώνει τα θεμέλια ενός συνολικά νέου πολιτικού σκηνικού.

Τα αποτελέσματα

Στις κάλπες της 7ης  Ιουνίου το ΑΚΡ (Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης) όχι απλώς δεν κατάφερε να ελέγξει τα 2/3 της νέας βουλής εδραιώνοντας περαιτέρω τη θέση του, αλλά απώλεσε και το 8,96% των ψήφων του, μαζί με 53 έδρες. Αυτό βέβαια δεν του στέρησε την πρώτη θέση -και μάλιστα με ένα διόλου ευκαταφρόνητο ποσοστό της τάξης του 40,87%, το οποίο μετριέται σε 258 έδρες στην 550μελή βουλή.

erdogan_turkiye_savasa_hazir_h22787

Αν το ΑΚΡ θεωρείται ότι κατέγραψε μια πύρρειο νίκη, τι να πει κανείς για τους κεμαλιστές, το CHP (Λαϊκό Ρεπουμπλικανικό Κόμμα) το οποίο ανέβασε κατά 7 τις έδρες του στη βουλή, φθάνοντας τις 132, αλλά αυτό έγινε ενώ το ποσοστό του μειώθηκε κατά 1,03% στο 21,95%. Με λίγα λόγια, το CHP δεν επωφελήθηκε καθόλου της πτώσης του ΑΚΡ.

Αντίθετα, άνοδο κατέγραψε το εθνικιστικό ακροδεξιό MHP (το Εθνικιστικό Κίνημα του Μπαχτσελί), το οποίο συγκέντρωσε 80 έδρες αυξάνοντας την εκπροσώπησή του στη βουλή κατά 28 έδρες, και το ποσοστό του κατά 3,28%, αφού έφτασε το 16,29%.

Και εντυπωσιακή εμφάνιση έκανε το φιλοκουρδικό HDP (Λαϊκό Δημοκρατικό Κόμμα), το οποίο στηρίχθηκε και από αρκετές συνιστώσες της τουρκικής αριστεράς. Το ΗDP αποτέλεσε πρακτικά την συνέχεια του BDP (Κόμμα Δημοκρατίας και Ειρήνης) που το 2011 είχε «κατεβάσει» ανεξάρτητους υποψηφίους προκειμένου να διασφαλίσει την είσοδό τους στην βουλή, αφού γι αυτούς δεν ισχύει το όριο του 10% που έχουν τα κόμματα για να εισέλθουν στη βουλή.

Το HDP έβαλε ένα δύσκολο στοίχημα, καθώς αν δεν διασφάλιζε το 10%, δεν θα είχε κανέναν εκπρόσωπο στη βουλή. Το κέρδισε, όμως, ελκύοντας ψήφους κυρίως από το ΑΚΡ, το οποίο στις νοτιοανατολικές κουρδικές περιοχές της χώρας κατέγραφε μεγάλα ποσοστά. Χαρακτηριστικό, ίσως, είναι το παράδειγμα της επαρχίας Σανλιούρφα, κοντά στα σύνορα με τη Συρία, όπου τα τελευταία χρόνια το ΑΚΡ εξασφάλιζε τις 10 από τις 12 έδρες ενώ τώρα κράτησε τις 7 καθώς το HDP πήρε τις 5, εκ των οποίων η μία προορίζεται για την ανιψιά του Οτζαλάν, Ντιλέκ, 28 χρόνων.

Διαβουλεύσεις μεταξύ «απρόθυμων»

Τόσο ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν όσο και ο Αχμέτ Νταβούτογλου επανέλαβαν, και μετά τις εκλογές, την πεποίθησή τους ότι η εμπειρία έχει αποδείξει ότι οι κυβερνήσεις συνεργασίας δεν αποδίδουν στην Τουρκία. Εντούτοις, παραδέχτηκαν ότι το εκλογικό αποτέλεσμα επιβάλλει να γίνει προσπάθεια σε αυτήν την κατεύθυνση.

Η κίνηση του Ερντογάν να συναντηθεί, λίγα 24ωρα μετά τις κάλπες, με τον πρώην ηγέτη του CHP, Ντενίζ Μπαϊκάλ, ο οποίος πλέον είναι και το παλαιότερο μέλος της βουλής που προέκυψε από τις εκλογές της περασμένης Κυριακής και εκτελεί χρέη προσωρινού Προέδρου του σώματος, έδωσε «τροφή» σε αναλύσεις περί συνεργασίας. Οι  εξελίξεις των επόμενων ημερών, σε πρώτη φάση τουλάχιστον, δεν τις δικαίωσαν.

Δύο εβδομάδες μετά τις εκλογές και η δυστοκία ως προς την προοπτική σχηματισμού κυβέρνησης συνεργασίας είναι εμφανής. Όλοι οι πιθανοί «συνδυασμοί» μοιάζουν αδύνατοι. Το ΑΚΡ δήλωσε ανοιχτό σε όλες τις συνεργασίες επισήμως. Δεν είναι λίγοι, όμως, εκείνοι που εκτιμούν ότι ο Ερντογάν επιθυμεί να υπάρξει αδιέξοδο έτσι ώστε σε 45 ημέρες, όπως προβλέπει το Σύνταγμα, να προκηρύξει νέες εκλογές ελπίζοντας ότι οι ατελέσφορες διαπραγματεύσεις για σχηματισμό κυβέρνησης θα «πείσουν» το εκλογικό σώμα για την αναγκαιότητα στήριξης του ΑΚΡ ως μοναδικού κόμματος που μπορεί αυτοδύναμα να κυβερνήσει τη χώρα και να αποτρέψει την αστάθεια.

Ωστόσο, οι, μέχρι τώρα, επιλογές του ΑΚΡ να «επενδύσει» στον φόβο και στην πολιτική αστάθεια έφεραν το εντελώς αντίθετο αποτέλεσμα από το επιδιωκόμενο: κόσμος που στήριζε το ΑΚΡ, ιδιαίτερα στις πιο «ασταθείς» περιοχές, στα νοτιοανατολικά της χώρας όπου κατοικεί κυρίως το κουρδικό στοιχείο, στράφηκε στο HDP. Αν όντως ο Πρόεδρος Ερντογάν και το επιτελείο του αφήνουν, σκόπιμα, τη διαδικασία κυβερνητικών διαπραγματεύσεων να εκφυλιστεί, «παίζουν με τη φωτιά». Γιατί μπορεί αυτό να καταλήξει σε νέες εκλογές και αυτοδυναμία του ΑΚΡ αλλά μπορεί επίσης να καταλήξει και σε νέες εκλογές που δεν θα φέρουν το επιθυμητό, για το ΑΚΡ, αποτέλεσμα., ή ακόμη και σε μια αδύναμη και διαρκώς κλυδωνιζόμενη κυβέρνηση μειοψηφίας του ΑΚΡ που θα το φθείρει δραστικά.

Τα διλήμματα είναι μεγάλα και για την αντιπολίτευση. Οι κεμαλιστές δεν κατάφεραν να κεφαλαιοποιήσουν τις απώλειες του ΑΚΡ. Είναι προφανές ότι δεν «πείθουν» ως εναλλακτική του χαρισματικού Ερντογάν και δεν ωφελήθηκαν ούτε από την σύγκρουση που επιχείρησαν μαζί του στο επίπεδο των πολιτικών και ατομικών ελευθεριών, των δημοκρατικών δικαιωμάτων και της καταστολής. Τα χρόνια εναγκαλισμού τους με το στρατό και την εξουσία δεν είναι τόσο μακρινά που να μην τα θυμάται ο κόσμος.

chp

Με ποιόν, όμως, θα μπορούσε να κυβερνήσει το CHP; Μια συνεργασία ΑΚΡ και CHP δεν φαντάζει, σήμερα, τόσο απίθανη όσο πριν από λίγα χρόνια. Μετά από τον, μεταξύ τους, πόλεμο εξουσίας, βολικά και τα δύο κόμματα βρήκαν τον «κοινό εχθρό» που τους ενώνει στο πρόσωπο του ιμάμη Φετχιουλλάχ Γκιουλέν, του πρώην μέντορα του Ερντογάν, στο δίκτυο του οποίου, μέσα στα σώματα ασφαλείας και στο δικαστικό σώμα επιρρίπτουν την ευθύνη για την κορύφωση της σύγκρουσης των «μηχανισμών» τους: τις υποθέσεις «Εργκένεκον» και «Βαριοπούλα». Μάλιστα, το ΑΚΡ, προσφάτως, έσπευσε να αμνηστεύσει αρκετούς από τους εμπλεκόμενους, στις υποθέσεις αυτές, στρατιωτικούς.

Υπάρχουν, όμως, ακόμη πολλά που τα χωρίζουν. Ένα μεγάλο «αγκάθι» είναι η στάση της Άγκυρας απέναντι στις συγκρούσεις στη γειτονική Συρία, στις εξελίξεις στην Αίγυπτο και κυρίως οι υπόγειοι δίαυλοι επικοινωνίας του ΑΚΡ με τους ακραίους ισλαμιστές του ISIS. «Αγκάθι» είναι και η ειρηνευτική διαδικασία που το ΑΚΡ ξεκίνησε με τους Κούρδους, σε σταθερή συνεννόηση με τον έγκλειστο στο Ιμραλί, Οτζαλάν.  Και μια παράμετρος που δεν πρέπει να υποτιμάται: Μια συνεργασία ΑΚΡ – CHP στερεί από την τουρκική αστική τάξη την όποια δυνατότητα «εναλλαγής» δοκιμασμένου πολιτικού εκπροσώπου στην εξουσία, έστω και αν αυτό το λεγόμενο «μετριοπαθές» δίπολο δεν φαίνεται να μπορεί να λειτουργήσει αποτελεσματικά, τουλάχιστον, προς το παρόν.

mhp_logonΌσο για το ΜΗΡ; Είναι μάλλον προφανές το γιατί οι εθνικιστές του ΜΗΡ δεν θα μπορούσαν να συνεργαστούν με το μετριοπαθές, μεν, πλην σαφώς θρησκευτικής χροιάς ΑΚΡ. Είναι επίσης προφανές ότι το εθνικιστικό ΜΗΡ δεν θα συνεργαζόταν με το φιλοκουρδικό HDP. Απόσταση χωρίζει και τους κεμαλιστές του CHP από τους εθνικιστές του MHP. Ακόμη όμως και αν τη «κάλυπταν», δεν θα επρόκειτο παρά μόνο για μια πολύ αδύναμη κυβέρνηση μειοψηφίας. Επιπλέον, είναι ξεκάθαρο στο τουρκικό κατεστημένο ότι το ΜΗΡ μόνο πόλωση και ένταση μπορεί να φέρει πυροδοτώντας περαιτέρω αστάθεια.

Το HDP, από την πλευρά του, δια του ενός εκ των δύο Προέδρων του (υπάρχει δυαδική ηγεσία με έναν άντρα και μία γυναίκα), του επικεφαλής και της προεκλογικής εκστρατείας Σελαχατίν Ντεμιρτάς δήλωσε ανοιχτό σε συνεργασίες αλλά …όχι με το ΑΚΡ.  Ουσιαστικά, με τον τρόπο αυτό ο Ντεμιρτάς απέκλεισε το ενδεχόμενο οποιασδήποτε συνεργασίας. Γιατί μάλλον είναι πολύ πιο δύσκολη μια συνεργασία με τους κεμαλιστές, και ούτε λόγος να γίνεται για τους εθνικιστές..

Ως βασική αιτία άρνησης μιας συνεργασίας με το ΑΚΡ ο Ντεμιρτάς ανέφερε, όπως αναμενόταν, τον αυταρχισμό του ΑΚΡ στην άσκηση εξουσίας και φυσικά έκανε άμεση νύξη στις έμμεσες σχέσεις με το ISIS, στο οποίο επέρριψε  την ευθύνη και για τις δολοφονικές επιθέσεις που μάτωσαν την προεκλογική εκστρατεία του κόμματός του, κατηγορώντας την κυβέρνηση του ΑΚΡ που «δεν πρόλαβε τέτοιες ενέργειες». Συμπλήρωσε, βέβαια, ότι το HDP είναι έτοιμο να συνεχίσει το διάλογο με το ΑΚΡ στο πλαίσιο της ειρηνευτικής διαδικασίας για το Κουρδικό.

Η άρνηση του HDP, όμως, έχει και χροιά πολιτικής τακτικής: το ΗDP θα «χανόταν» σε μια συνεργασία με το ΑΚΡ που και πολύ περισσότερους βουλευτές έχει και πείρα εξουσίας. Αντί για ανερχόμενη δύναμη στο πολιτικό σκηνικό της Τουρκίας θα μετατρεπόταν σε «ουρά» των μετριοπαθών ισλαμιστών, κοινώς θα εξουδετερωνόταν.

hdp

Το crash test του Κουρδικού

Παρά το γεγονός ότι το HDP εκφράζει σε σημαντικό βαθμό το Κουρδικό στοιχείο, είναι γεγονός ότι κατάφερε, ικανοποιητικά, να ξεπεράσει τα εθνοτικά όρια και να προσεταιριστεί τη δυσφορία και τη δυσαρέσκεια τμήματος και του τουρκικού πληθυσμού. Μάλιστα, με βάση ορισμένα πρώτα στοιχεία, το HDP φαίνεται ότι στα μεγάλα αστικά κέντρα της δυτικής Τουρκίας «μιλά» περισσότερο στα μικροαστικά ανώτερα και μεσαία στρώματα, παρά στην εργατική τάξη. Φαίνεται ότι πέτυχε να κεφαλαιοποιήσει εκεί που το CHP απέτυχε: στη δυσαρέσκεια και στο αίσθημα καταπίεσης που «ξέσπασε» με τις συγκρούσεις στο Πάρκο Γκεζί τον Ιούνιο του 2013 και στη δυσφορία για την ολοένα εντονότερη θρησκευτική χροιά της εξουσίας του ΑΚΡ.

Μετά το ΚΚ Τουρκίας, που σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τη θέση της γυναίκας στην Τουρκία, «κατέβασε» σε όλα του τα ψηφοδέλτια μόνο γυναίκες, το ΗDP ήταν αυτό που επίσης συμπεριέλαβε το μεγαλύτερο ποσοστό γυναικών στα ψηφοδέλτιά του, ερχόμενο σε άμεση «κόντρα» με τις βαθιά συντηρητικές νοοτροπίες των πληθυσμών στα νοτιοανατολικά της χώρας, ασχέτως εθνοτικής προέλευσης. Το HDP, χωρίς παρελθόν να το βαραίνει στην εξουσία, «ακούγεται» πολύ πιο ειλικρινές όταν μιλά για βελτίωση των εργασιακών συνθηκών, για αύξηση μισθών, για σεβασμό στις πολιτικές και ατομικές ελευθερίες, για αλλαγή προσανατολισμού της εξωτερικής πολιτικής της χώρας, για ισότιμη μεταχείριση των δύο φύλων αλλά και για σεβασμό στους ανθρώπους με ομόφυλο προσανατολισμό.

Πολλοί ξένοι δημοσιογράφοι, απομονώνοντας το ζήτημα του Κουρδικού,  παρομοιάζουν το HDP με το ΣΥΡΙΖΑ ή τους Podemos από την άποψη ότι μιλούν για «αλλαγή εντός πλαισίου» χωρίς να αμφισβητούν τα θεμέλια του καπιταλιστικού συστήματος. Το κατά πόσο το HDP θα εξελιχθεί στο «φρέσκο αντίπαλο δέος» του ΑΚΡ στην τουρκική πολιτική σκηνή είναι κάτι που πιθανότατα θα κριθεί σε καταλυτικό βαθμό από την εξέλιξη της ειρηνευτικής διαδικασίας για το Κουρδικό.

Αν επιτευχθεί κάποια πρόοδος και επικρατήσει ηρεμία στις νοτιοανατολικές περιοχές, τότε το HDP θα έχει αναδειχθεί σε δύναμη σταθερότητας για το τουρκικό κατεστημένο, έναν χαρακτηρισμό που, μαζί με ό,τι άλλο τον συνοδεύει από πλευράς ρόλου στο πλαίσιο του αστικού συστήματος, θα «μοιραστεί» με το ΑΚΡ διαμορφώνοντας ένα εντελώς καινούργιο πολιτικό σκηνικό και δίπολο. Μέχρι τότε πάντως,  η πολιτική σκηνή της Τουρκίας μοιάζει να βρίσκεται σε κινούμενη άμμο.

Ανάμεσα στις δύο μεγάλες αγάπες, την ψυχολογία και τη δημοσιογραφία, την μία την σπούδασε και την άλλη την έκανε επάγγελμα. Καμβάς το διεθνές ρεπορτάζ. Eκεί που δυστυχώς οι ζωές γίνονται ακόμη αριθμοί. Αγαπημένη ερώτηση: γιατί. Αγαπημένο μέσο: οι λέξεις, γραπτές ή ραδιοφωνικές. Μετά κόπων και βασάνων, κατάφερε να ολοκληρώσει διδακτορική διατριβή, όπου αποπειράθηκε να συνδυάσει πολιτική φιλοσοφία και σύγχρονες εξελίξεις.