Ένας μπολσεβίκος κατηγορούμενος στις Δίκες της Μόσχας

"Το Μηδέν και Το Άπειρο, Άρθουρ Καίσλερ". Μετάφ.: Ανδρέας Παππάς, Εκδ. Πατάκης

| 27/04/2015

kaislerΤο Μηδέν και Το Άπειρο, Άρθουρ Καίσλερ, Μετ: Ανδρέας Παππάς, Εκδ. Πατάκης

Aν και γραμμένο πριν 75 χρόνια, το «Μηδέν και το Άπειρο» δεν έχει χάσει τίποτα από την εμβληματική του αξία και, παρά το αδυσώπητο πέρασμα του χρόνου, εξακολουθεί να αποτελεί μια ψυχαναλυτική- ιδεολογική ανάλυση του Σταλινισμού και ένα θαυμάσιο μυθιστόρημα που εδώ ευτυχεί από την μετάφραση του Ανδρέα Παππά.

Με αφορμή τις Δίκες της Μόσχας (1936-1938), ο Καίσλερ συνθέτει το ζοφερό κλίμα των τελευταίων ημερών του Νικολάι Σαλμάνοβιτς Ρουμπάσοφ, ενός φανταστικού χαρακτήρα που ενσωματώνει στοιχεία κομμουνιστών της παλαιάς φρουράς όπως ο Μπουχάριν, ο Ζηνόβιεφ, ή ο Ράντεκ. Οι Δίκες της Μόσχας εξόντωσαν το καλύτερο δυναμικό του ΚΚΣΕ, το οποίο εκλέχθηκε στο 17ο Συνέδριό του: εκτελέστηκαν 1.108 σε σύνολο 2.066 αντιπροσώπων, καθώς και τα περισσότερα μέλη της Κεντρικής Επιτροπής, 98 από τα 139. Παράλληλα δολοφονήθηκαν οι περισσότεροι Λαϊκοί Επίτροποι Υπουργοί, πλήθος στελεχών και στρατηγών του Σοβιετικού Στρατού. Με αυτά τα δεδομένα, ο Καίσλερ, που μέχρι τότε ήταν μέλος του ΚΚ Γερμανίας και αντιπρόσωπος της Κομιντέρν, αποστασιοποιείται σταδιακά  από το κομμουνιστικό κίνημα και γράφει μέσα σε δυο χρόνια το εν λόγω έργο, που πρωτοκυκλοφόρησε το 1940 στην Αγγλία με τίτλο «Darkness at Noon».

Ο τίτλος, όμως, που επικράτησε οφείλεται στην γαλλική έκδοση και την τεράστια επιτυχία που αυτή γνώρισε. Το έργο εκτυλίσσεται σαν δράμα δωματίου, ή μάλλον, σαν δράμα φυλακής με τρεις βασικούς ήρωες: τον Ρουμπάσοφ και τους ανακριτές Ιβανόφ και Γκλέτκιν. Ο δεύτερος, της παλαιάς φρουράς και αυτός, γρήγορα εξαφανίζεται από το προσκήνιο γιατί, μάλλον, είναι διαλλακτικός με τον σύντροφό του, με τον οποίον ήταν μαζί στην Επανάσταση του ‘17. Ο άλλος, νέας κοπής, χωρίς καμιά σύνδεση με το ένδοξο παρελθόν, είναι ένα είδος κατώτερου ανθρώπου -ένας «νεάντερταλ» κατά την θεωρία του Καίσλερ.

Οι διάλογοι μεταξύ τους αποτελούν το πιο δυνατό μέρος του μυθιστορήματος, ο τρόπος που αναλύει ο συγγραφέας  την ουσία της αυταρχικής μονοκρατορίας, τα σοβαρά επιχειρήματα ένθεν -και κυρίως- κακείθεν, τα οποία ο αναγνώστης νιώθει με  έκπληξη πως έχουν μεγάλη πειθώ. Οι συζητήσεις εισέρχονται στην ουσία των πραγμάτων, σε θέματα λογικής και ηθικής, για το πώς η πρώτη σαν σκοπιμότητα προτάσσει την συλλογικότητα απέναντι στο άτομο, την ατομικότητα, και ούτως πετά στο περιθώριο κάθε ανθρωπιστική αναστολή και οραματική ιδεολογία. Με άλλα λόγια, η Ιστορία εξαφανίζει ό,τι εμποδίζει την ροή και την εξέλιξή της, θεωρεί τον κάθε άνθρωπο έναν απλό αριθμό και προχωρώντας πέρα και πάνω από κάθε ηθική αναστολή συντρίβει όσους προτάσσουν διαφορετικές απόψεις. Μια σύγχρονη μακιαβελική μέθοδος που εφαρμόσθηκε στη Σοβιετική Ένωση και προκάλεσε τον θάνατο εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων.

Zinoviev1936

Ζηνόβιεφ, 1936

Το «Μηδέν και το Άπειρο» προσομοιάζει με το έργο του Βίκτορ Σερζ, «Υπόθεση Τουλάγεφ», αλλά εδώ ο συγγραφέας προχωρά πιο βαθιά στην ψυχοσύνθεση του πρωταγωνιστή. Στην φυλακή ο Ρουμπάσοφ έρχεται αντιμέτωπος με την συνείδησή του και ανακαλύπτει, «εκείνο το δημιούργημα της γραμματικής», το Εγώ, το ατομικό του συναίσθημα, κάνοντας αναφορά στις απόψεις του Φρόιντ και του Νίτσε. Οι, χωρίς σκληρά βασανιστήρια, ανακρίσεις -πέρα από την δοκιμασία της απαγόρευσης ύπνου, καθώς κάθε 1-2 ώρες ο Ρουμπάσοφ στέκεται αντιμέτωπος με τον Γκλέτκιν και με μια ισχυρή λάμπα- οι εξευτελισμένοι σύντροφοι που τον καταγγέλλουν για σαμποτάζ και συνεργασία με τον εχθρό, η σιγουριά της εξουσίας για την ενοχή τού ηλικιωμένου μπολσεβίκου μα, πάνω από όλα, η αίσθηση του ίδιου πως έχουν δίκιο, αναστέλλουν κάθε διάθεση του φυλακισμένου ήρωα να αντισταθεί με ατράνταχτα επιχειρήματα. Και σαν γαλουχημένος ντετερμινιστής αποφασίζει να δεχθεί τις κατηγορίες όχι, βέβαια, για να σώσει τη ζωή του αλλά διότι δέχεται πως, «στης Ιστορίας το χοντρό τον κινητή» το άτομο δεν μπορεί  παρά να ενδώσει. Ομολογεί και υπογράφει ό,τι ο ανακριτής του σπρώχνει μπροστά του με την ελπίδα πως όντας από τούδε στο περιθώριο θα μπορεί να στοχαστεί ελεύθερα.

Οι τελευταίες σκηνές του δράματος και η τελετουργία τους, η κυριολεκτική κάθοδος του Ρουμπάσοφ στο υπόγειο των εκτελέσεων, η στιγμή των δύο πυροβολισμών και η αίσθηση του ταξιδιού στην θάλασσα της αιωνιότητας,  είναι στιγμές συγκλονιστικές. Ο Άρθουρ Καίσλερ, μια όντως αμφιλεγόμενη προσωπικότητα, έγραψε έναν φιλοσοφικό στοχασμό πάνω στην Ιστορία που δεν αναφέρεται αποκλειστικά στο Σταλινικό καθεστώς αλλά σε κάθε εξουσία.

Υ.Γ.  Σύμφωνα με σοβιετικές πηγές που ανακοινώθηκαν το 1990, καταδικάστηκαν τις δεκαετίες ’30 και ’40 για «αντεπαναστικές δραστηριότητες» 3.777.234 άτομα. Από αυτούς εκτελέστηκαν οι 789.098. Μέχρι το 1990 είχαν επανεξεταστεί 856.582 φάκελοι καταδικασθέντων και από αυτούς αποκαταστάθηκαν μετά θάνατον οι 844.740.

moscowtrialsandpurges3

Στις δίκες της Μόσχας καταδικάστηκαν τα μισά μέλη της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΣΕ του 1917

Γεννήθηκε στην Αθήνα και μεγάλωσε στην Αθήνα. Σπούδασε Βιολογία στην Ιταλία και στην Ελλάδα. Παράλληλα, έπαιξε ως μουσικός παραγωγός σε πολλά ραδιόφωνα για πολλά χρόνια και έγραψε ως μουσικός κριτικός σε μια σειρά περιοδικά. Αυτό συνεχίζει μέχρι και σήμερα.