Άμος Όζ- "Ιούδας"

Ένα απολαυστικό δράμα δωματίου

| 09/03/2017

[br]
17191236_598305287025812_8804535772487666082_n (1)  Δεν χρειάζονται, βέβαια, πολλά λόγια για το cv του ισραηλινού συγγραφέα Άμος Όζ καθώς είναι από τους πιο γνωστούς, παγκοσμίως, λογοτέχνες της των τελευταίων δεκαετιών, έχοντας τιμηθεί με πλήθος διεθνών λογοτεχνικών βραβείων και διακρίσεων ειρήνης .

Γεννήθηκε το 1939 στην Ιερουσαλήμ και εργάστηκε επί έτη σε κιμπούτς -σε κολλεκτιβίστικο αγρόκτημα- από εκείνα που έβριθαν στις αρχές της ίδρυσης του κράτους. Κατόπιν αυτής της θητείας όπου παράλληλα έδρασε ως ακτιβιστής σε διάφορα αντιπολεμικά κινήματα- έκανε πανεπιστημιακές σπουδές φιλοσοφίας και λογοτεχνίας και επιδόθηκε με αγαστή επιτυχία στο γράψιμο διαφόρων μορφών λόγου- πολιτικά δοκίμια, διηγήματα, παιδικά βιβλία- αλλά είναι μυθιστορήματα όπως, “Ο Μιχαέλ μου” (1968/ ( Εκδ. Καστανιώτης, 2006) ή, η “Ιστορία αγάπης και σκότους” (2002, Εκδ. Καστανιώτης, 2004) που τον καθιέρωσαν σε παγκόσμιο επίπεδο και μεταφράστηκαν σε τουλάχιστον 30 γλώσσες. Το αληθινό επώνυμο του, Κλάουσνερ, το άλλαξε, στα 15 του, σε Όζ που σημαίνει “δύναμη” -τρία χρόνια πριν είχε αυτοκτονήσει η μητέρα του, περιστατικό που σημάδεψε έντονα την ζωή και τα γραπτά του.

Ο “Ιούδας” (Εκδ. Καστανιώτης)- σε πλαστική μετάφραση της Μάγκυς Κοέν, αφιερωμένος στην μνήμη του Ανταίου Χρυσοστομίδη- διαδραματίζεται το χειμώνα, τέλη του 1959 και αρχές του 1960. Στην Ιερουσαλήμ ένας φοιτητής ονόματι Σμούελ Ας (ο συγγραφέας νεαρός άραγε;), ένεκα της οικονομικής καταστροφής των γονέων και εγκατάλειψης από την φίλη του αναγκάζεται- ή, μάλλον, βρίσκει ευκαιρία- να διακόψει το πανεπιστήμιο και να αναζητήσει τα προς το ζην. Μια ιδιόμορφη προσφορά εργασίας καρφιτσωμένη στον πίνακα ανακοινώσεων τον οδηγεί στα περίχωρα της πόλης σε κάποιο απομονωμένο πέτρινο σπίτι όπου ο χρόνος έχει σταματήσει εκεί τουλάχιστον δέκα χρόνια πριν. Ο φοιτητής υποχρεώνεται έναντι μικρής αμοιβής, φαγητού και ύπνου να φροντίζει και να μιλά με τον εβδομηντάχρονο Γκέρσομ Βαλντ, έναν παράξενο, εμμονικό και μορφωμένο άνδρα με σοβαρά προβλήματα κινητικότητας. Οφείλει να συνδιαλέγεται μαζί του 5-6 ώρες το απόγευμα, ενίοτε φιλονικώντας.

17191327_598305437025797_2657600800337428980_n (1)

Συγκάτοικος είναι η γοητευτική Ατάλια, χήρα του γιού του Βαλντ και θυγατέρα του παλιού πολιτικού Σαλτιέλ Αμπραβανέλ, που δεν ζει πλέον. Στην υποφωτισμένο σκηνικό του πέτρινου σπιτιού διαμείβεται ένα δράμα δωματίου για τρεις εντελώς διαφορετικούς χαρακτήρες στις απόψεις, στην ηλικία και στην προσωπική πορεία. Ο Άς είναι σοσιαλιστικών θέσεων, οπαδός της καστρικής Κούβας, πιστός γενικά που έρχεται στο “ησυχαστήριο” για να συνεχίσει την διατριβή του, “Εβραϊκές απόψεις για τον Ιησού”. Ο Βαλντ, αντίθετα, έχει χάσει κάθε οραματικό στοιχείο ύστερα από τον χαμό του γιού του, Μίχα, το 1948, στον πρώτο αραβο-ισραηλινό πόλεμο και αντιμετωπίζει τον εφηβικό ενθουσιασμό του πρώτου με κυνισμό και υπαρξιακή- φιλοσοφική διάθεση μιας και δεν τρέφει πλέον καμιά δοξασία αλλαγής του κόσμου. Η μεσόκοπη Ατάλια μοιάζει με γυναίκα που έχασε ότι πολυτιμότερο είχε και πλέον δεν μπορεί να αισθανθεί θερμά συναισθήματα για κανέναν. Είναι πληγωμένη από την επιμονή του συζύγου της να λάβει μέρος στον πρώτο πόλεμο και από την μαχητικότητα του πατέρα της να αρνηθεί το κράτος του Ισραήλ προτείνοντας την συμβίωση Αράβων και Ισραηλινών και εξ’ αιτίας αυτού να συγκρουστεί με τον υπέρμαχο της δημιουργίας του –Νταβίντ Μπέν Γκουριόν– να παραιτηθεί απ’ όλα τα αξιώματά του και να λοιδορηθεί από φίλους και συνεργάτες του ως προδότης και φιλοάραβας.

17191095_598305513692456_3866726538272922238_n (1)

Η τέχνη του Όζ φαίνεται στο κέντημα της ιστορίας του: είναι απολαυστική η περιγραφή των χειμωνιάτικων ημερών σε αυτό το προάστιο της διχοτομημένης Ιερουσαλήμ του ’59. Οι εικόνες τις νύχτας, οι λιγοστά φωτισμένοι δρόμοι, το τσουχτερό κρύο, οι ανθρώπινες φιγούρες έξω. Η κάμερα του συγγραφέα περιφέρεται αργά στο τοπίο και είναι σαν ζει και ο αναγνώστης εκεί, να νιώθει το κρύο και τα σκοτάδια. Έπειτα είναι η τελετουργία των καθηκόντων του Άς– η καθημερινή επανάληψή τους και η επανεμφάνιση των ίδιων φράσεων σαν επωδό σε τραγούδι. Η φόρμα του “Ιούδα” είναι το πρώτο ατού του κειμένου. Το δεύτερο είναι, βεβαίως, το ιστορικό- φιλοσοφικό περιεχόμενο και το τρίτο, η ερωτική σχέση του κεντρικού ήρωα με την μυστηριακή Ατάλια.

Ο λογοτέχνης πραγματεύεται την έννοια του προδότη βάζοντας τον πρωταγωνιστή του να διαβάζει και να γράφει για την ζωή του Ιούδα. Που θεωρείται μοναδικό συνώνυμο του Εβραίου την στιγμή που όλοι στην ομάδα του Ιησού, του ιδίου συμπεριλαμβανομένου, ήταν Εβραίοι. Τον οποίο Ιούδα έστειλε το ιερατείο της Ιερουσαλήμ να κατασκοπεύσει τον Ιησού. Ο τελευταίος, γνωστός από σειρά θαυμάτων που πραγματοποίησε στην Γαλιλαία, άρχισε να φοβίζει κάπως την εξουσία. Ο πλούσιος γαιοκτήμων απ’ την Κεριώθ ντύθηκε στα κουρέλια και συγχρωτίστηκε με τους ψαράδες και αγρότες μαθητές του σωτήρα. Αλλά ο Ιησούς κέρδισε την συμπάθεια του διανοούμενου, ο Ιούδας τον αγάπησε και πίστεψε απόλυτα στην θεία χάρη του. Είναι αυτός που επέμεινε να πάνε στην πρωτεύουσα Ιερουσαλήμ, μπροστά στον λαό να κάνει θαύμα πρωτόφαντο, να υποστεί το μαρτύριο του σταυρού και να κατέβει από αυτόν υγιής. Έτσι ο κόσμος θα πίστευε και θα άρχιζε η Βασιλεία των Ουρανών. Βεβαίως, αυτό δεν συνέβη με αποτέλεσμα ο Ιούδας να θεωρήσει εαυτόν υπεύθυνο για τον θάνατο του Ιησού και να αυτοκτονήσει ύστερα από λίγο.

16938587_598305137025827_6382336589636254627_n (1)

Εντωμεταξύ, θα λέγαμε πως ο Βαλντ εκπροσωπεί, μάλλον, τον Ας σε μεγάλη ηλικία -με τεράστια εμπειρία ζωής και γεγονότων- ένας άνθρωπος που κοιτά πίσω μοναχά και όχι μπροστά όπως ο φοιτητής και γι’ αυτό πλήρως απογοητευμένος από εαυτόν και αλλήλους. Ο μεγάλος απών, Σαλτιέλ Αμπραβανέλ, συμβολίζει το γοργό τέλος των φωνών από μεριάς Ισραήλ που πρότειναν την ειρηνική συμβίωση με τους Άραβες. Ο κόσμος τον θεωρεί προδότη, έναν ακόμη Ιούδα. Επίσης, η παρουσία της Ατάλια, ο ερωτισμός της, η δυσκολία προσέγγισής της από τον Άς, σπρώχνουν τον τελευταίο σε μια βίαιη ενηλικίωση τόσο σεξουαλικά όσο και πνευματικά μιας και το πέτρινο σπίτι αποτελεί ένα πανεπιστήμιο ζωής για τον νεαρό φοιτητή. Ο κύκλος του μυθιστορήματος κλείνει έτσι με την σύνδεση παράλληλων ιστορικών, φιλοσοφικών και συναισθηματικών σχέσεων καθιστώντας τον “Ιούδα” ένα ελκυστικότατο ανάγνωσμα. Όποιες διαφωνίες και αν έχει κανείς για αρκετές από τις απόψεις του Όζ δεν μπορεί να αρνηθεί πως κάθε βιβλίο του αποτελεί πολύ σημαντικό λογοτεχνικό γεγονός.

info : Αμος Οζ, Ιούδας, Μετάφραση Μάγκυ Κοέν, Εκδόσεις Καστανιώτης

Γεννήθηκε στην Αθήνα και μεγάλωσε στην Αθήνα. Σπούδασε Βιολογία στην Ιταλία και στην Ελλάδα. Παράλληλα, έπαιξε ως μουσικός παραγωγός σε πολλά ραδιόφωνα για πολλά χρόνια και έγραψε ως μουσικός κριτικός σε μια σειρά περιοδικά. Αυτό συνεχίζει μέχρι και σήμερα.