Έρωτας και αγώνες με αμανέδες και ροκ

Ένα οδοιπορικό γνωριμίας με τη μουσική της Τουρκίας

| 06/02/2016

Εδώ και μήνες τα νέα που μας φτάνουν από την Τουρκία είναι σπαρακτικά. Συμμαχία της τουρκικής κυβέρνησης με το ISIS, άσχημο παιχνίδι με τους πρόσφυγες από τη Συρία, απύθμενη βία εναντίον της τουρκικής και κουρδικής Αριστεράς, εκρήξεις βομβών με εκατοντάδες νεκρούς, φίμωση των διαφορετικών φωνών με δικαστικές διώξεις και απειλές και ως κορυφή όλων των παραπάνω ανοιχτός, πλέον, πόλεμος εναντίον των Κούρδων της ΝΑ Τουρκίας.

Κι όμως, πίσω απ’ αυτήν την εικόνα για την Τουρκία που υπογραμμίζεται και χρωματίζεται από τη δράση του τουρκικού κράτους υπάρχει μια άλλη χώρα. Μια γη-μωσαϊκό πολιτισμών σέ ένα ποικιλόμορφο φυσικό τοπίο. Μια χώρα που θα άξιζε να ζει αλλιώς. Μια χώρα όπου η ζωή θα έπρεπε να είναι τόσο όμορφη, όσο τα τραγούδια που παρήγαγαν και παράγουν με απίστευτους ρυθμούς οι κάτοικοί της, όχι στα πλαίσια ενός εμπορικού σχεδιασμού της μουσικής βιομηχανίας, αλλά ως πηγαία έκφραση αυτής της αναντιστοιχίας μεταξύ της ομορφιάς στη βάση και της ασχήμιας στην κορυφή αυτής της κοινωνίας.

Ελπίζουμε το μικρό μουσικό ταξίδι μας, μέσα από τις ιστορίες 12 μόνο τραγουδιών να μπορέσει να υποστηρίξει τα παραπάνω. Φυσικά,  έχουν μείνει απ’ έξω τεράστια ονόματα, αρκετές περιοχές και είδη, τα οποία μένει να ανακαλυφθούν στη συνέχεια.

Σταθμός 1οςΚωνσταντινούπολη

Απόψε περιπλανήθηκα σ’ όλες τις ταβέρνες της Κωνσταντινούπολης

Η Mualla Mukadder, γεννημένη τη δεκαετία του ’20 στην πόλη Τσανάκαλε (Çanakkale) της δυτικής Τουρκίας ερμηνεύει ένα απ’ τα πιο πολυτραγουδισμένα ερωτικά τραγούδια της Τουρκίας. Το τετράλεπτο αυτό κομμάτι έχει μόνο τρεις στίχους στους οποίους η ερμηνεύτρια φέρεται να αναζητά μεθυσμένη ίχνη του αγαπημένου της περιδιαβαίνοντας τις ταβέρνες της Πόλης. Το συγκεκριμένο μουσικό είδος θεωρείται συνέχεια της σελτζούκικης και οθωμανικής μουσικής παράδοσης. Μακρόσυρτα φωνητικά, αργός ρυθμός, χρήση παραδοσιακών μουσικών οργάνων όπως κανονάκι…

“Περίμενε” είπε κι έφυγε

Εγώ δεν περίμενα κι αυτή δεν γύρισε

Κάτι σαν θάνατος συνέβη

Αλλά κανείς δεν πέθανε.

Κι από ένα ερωτικό τραγούδι με άρωμα παλιάς Κωνσταντινούπολης, σε ένα της σημερινής μοντέρνας πόλης. Ο Kaan tangÖze (Καάν Τανγκιοζέ) είναι ο frontman του μάλλον πιο δημοφιλούς ροκ συγκροτήματος της Τουρκίας τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια, των Duman. Με ήχους που κινούνται ανάμεσα στο alternative rock, τη grunge και την τουρκική μουσική παράδοση, οι Duman είναι για την τουρκική νεολαία, ό,τι ήταν οι Τρύπες για την ελληνική (αν μας επιτρέπεται η αναλογία). Μετά τα γεγονότα της εξέγερσης του πάρκου Gezi, οι Duman κυκλοφόρησαν το κομμάτι Eyvallah που αποτυπώνει την υποστήριξή τους στον συγκεκριμένο αγώνα.

Σταθμός 2οςΚεντρική Τουρκία

-Ε, να φοβάσαι τον Θεό!

Υπάρχει θάνατος για σένα και για μένα.

-Αν υπάρχει θάνατος, τότε σ’ αυτόν τον κόσμο υπάρχει σκληρότητα.

Η Selda Bağcan (Σελντά Μπαατζάν), παιδί ενός τουρκομακεδόνα κτηνιάτρου και μιας τατάρας απ’ την Κριμαία δασκάλας, υπήρξε ίσως η μεγαλύτερη γυναικεία φωνή στην Τουρκία τις δεκαετίες ’70 και ’80. Προοδευτικών πεποιθήσεων συνέβαλε στην καλλιτεχνική έκφραση της κινηματικής αγωνιστικότητας της εποχής. Φυλακίστηκε για τρία χρόνια απ’ την τουρκική χούντα τη δεκαετία του ’80, λόγω των πολιτικών της τραγουδιών και το διαβατήριό της κατασχέθηκε ως το 1987 όταν και της επιστράφηκε μετά από διεθνή πίεση. Εκτός από τραγουδίστρια, η  Selda Bağcan παίζει μαντολίνο και κιθάρα, πειραματίστηκε με ροκ και ηλεκτρονικούς ήχους ενώ εργάστηκε και ως μουσική παραγωγός. Στο συγκεκριμένο τραγούδι αφηγείται τη συνομιλία κάποιου που ψάχνει το ερωτικό του ταίρι στα αμπέλια του χωριού Gesi με έναν περαστικό.

Μας έχετε διαιρέσει με το ίδιο μας το σόι

Αυτό που είναι στη μοίρα μας, αυτό θα μας συμβεί;

Γραφιά, αυτή είναι η έκκλησή μου, γράψε στον βασιλιά.

Και πάλι με τη φωνή της Selda Bağcan ταξιδεύουμε στην πόλη Σίβας (αρχαία Σεβάστεια) στην κεντρική Τουρκία. Η περιοχή του Σίβας είναι μία απ’ τις περιοχές όπου κατοικεί η θρησκευτική μειονότητα των Αλεβιτών. Οι Αλεβίτες ή Αλεβήδες αποτελούν μια πολυπληθή και ιδιαίτερη θρησκευτική μειονότητα της Τουρκίας. Παρότι ταυτίζονται με τους Σίιτες μουσουλμάνους όσον αφορά την πεποίθησή τους για τη θέση του Αλί ως νόμιμου διαδόχου του προφήτη Μωάμεθ, πολιτισμικά διαφέρουν αρκετά, καθώς υποστήριζαν ανέκαθεν το κοσμικό κράτος, τη μονογαμία και την ισότιμη θέση της γυναίκας (δεν φορούν μαντίλες, σπουδάζουν κ.ο.κ.). Παράλληλα, λόγω της σχέσης των Αλεβιτών με τον Μπεκτασισμό και τους Σούφι (Δερβίσηδες), η μουσική αποτελεί ζωντανό και ισχυρό στοιχείο της παράδοσής και της λατρείας τους. Το αλεβίτικο στοιχείο στην Τουρκία δεν αναγνωρίστηκε ποτέ από τη σουνιτική πλειοψηφία ενώ η προοδευτικότητά τους, τούς έβαλε συχνά στο στόχαστρο του τουρκικού κράτους. Αποκορύφωμα των διώξεών τους ήταν η σφαγή στην πόλη Σίβας το 1993, όταν πλήθη ισλαμιστών επιτέθηκαν και πυρπόλησαν ξενοδοχείο όπου πραγματοποιούταν συνέδριο των Αλεβιτών με την παρουσία του διάσημου Τούρκου ποιητή, Αζίζ Νεσίν.

Σταθμός 3οςΜαύρη Θάλασσα

Έφυγες απλά και με άφησες

Ας σε καταραστεί ο Θεός

Καμιά να μη σε πάρει

Να ξαναγίνεις δικός μου.

Αγάπη μου, ο έρωτάς σου μου σκίζει τα σωθικά

Καθόλου δε σκέφτηκες ότι η αγάπη σου θα κλαίει έτσι;

Ο χείμαρρος Γκελεβερά ρέει ανάμεσα σε δυο βουνά

Ας μη σβηστεί ποτέ απ’ το πρόσωπό σου

Το τραύμα απ’ το μαχαίρι μου.

Αυτή είναι μια καταπληκτική απόδοση ενός παραδοσιακού τραγουδιού της περιοχής από δύο απ’ τις καλύτερες σύγχρονες φωνές της Τουρκίας, της Sevval Sam και του Kâzım Koyuncu. Ταυτόχρονα, η σκοτεινή κατάληξη των στίχων αποτελεί αποτύπωση του ψυχικού βάρους που σήμαινε σε μια συντηρητική κοινωνία η εγκατάλειψη μιας γυναίκας. Ο Kâzım Koyuncu, γεννημένος στην πόλη Χόπα της ανατολικής Μαύρης Θάλασσας ήταν ένας ταλαντούχος νέος καλλιτέχνης που πέθανε πρόωρα από καρκίνο, ενώ διένυε την τρίτη δεκαετία της ζωής του. Συνηθισμένη ιστορία για την περιοχή. Όταν η έκρηξη του Τσέρνομπιλ κινδύνευε να τινάξει την τοπική οικονομία στον αέρα, αφού αυτή βασιζόταν σε μεγάλο βαθμό στην καλλιέργεια τσαγιού, η τότε πολιτική ηγεσία διαβεβαίωσε ντόπιους και ξένους ότι το τουρκικό τσάι δεν είχε υποστεί καμία επιβάρυνση από την εκλυόμενη ραδιενέργεια. Δυστυχώς, δεν ήταν έτσι. Ο Kâzım Koyuncu, Λαζός στην καταγωγή, υπήρξε σφοδρός πολέμιος της δημιουργίας πυρηνικού σταθμού ενέργειας στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας συμμετέχοντας σε κινητοποιήσεις. Καλλιτεχνικά ξεκίνησε φλερτάροντας με την ηλεκτρονική μουσική, ενώ αργότερα στράφηκε σε πιο παραδοσιακά και ακουστικά μονοπάτια. Τραγούδησε πολλά κομμάτια στη λαζική διάλεκτο και πρόλαβε να αγαπηθεί τρομερά από την τουρκική νεολαία. Σε προχωρημένο στάδιο καρκίνου συνέχισε να δίνει συναυλίες, έχοντας χάσει τα μακριά μαλλιά του από τις χημειοθεραπείες. Υπήρξε, επίσης, φανατικός θαυμαστής της Τράμπζονσπορ, της ποδοσφαιρικής ομάδας της Τραπεζούντας, της οποίας συνέγραψε και τον ύμνο. Ο θάνατός του, το 2005, έφερε μια έκρηξη της νεολαίας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ενάντια στην ανύπαρκτη κρατική μέριμνα για το θέμα του καρκίνου ιδιαίτερα στην πληγείσα περιοχή της Μαύρης Θάλασσας. Ήταν μια ένδειξη για τα γεγονότα που θα ακολουθούσαν με το πάρκο Gezi.

Η αγάπη είναι μια αρρώστια

Πληγώνει την ψυχή μας

Αλλά όχι, αν τα παρατήσουμε ποτέ, αγάπη μου

Ας χύσουν το αίμα μας

Μπορώ να θυσιαστώ για σένα, αγάπη μου

Οι Karmate εμφανίστηκαν στο τουρκικό μουσικό στερέωμα το 2008, λίγο μετά τον θάνατο του Koyuncu. Πρόκειται για ένα συγκρότημα με έθνικ στοιχεία απ’ την περιοχή της Μαύρης Θάλασσας. Συχνά τραγουδούν στα Λάζικα, στα Ρωμαίικα (ποντιακά ή ρούμτζα όπως αποκαλούνται στον σημερινό τουρκικό πόντο) και σε άλλες διαλέκτους της περιοχής. Τα δεκάδες εκατομμύρια views που έχουν τα τραγούδια τους στο youtube δείχνουν και την αποδοχή τους.

 Σταθμός 4οςΝοτιοανατολική Τουρκία

 

Νέσριν σήμερα είναι το Νεβρόζ* αγαπημένη

Είναι μια ιερή γιορτή για μας

Για την πολύχρωμη χώρα μας αγαπημένη

Η γιορτή είναι για μένα, για σένα και τους πάντες

Φώναξα, έψαξα, δεν έρχεσαι, αγαπημένη

Περίμενα μέχρι το χάραμα να έρθεις

Αρρώστησα περιμένοντας χωρίς να έρχεσαι, αγαπημένη

 *Νεβρόζ λέγεται η κουρδική γιορτή της πρωτοχρονιάς

Η Aynur Dogan γεννήθηκε το 1975 στην περιοχή Ντέρσιμ (κουρδική ονομασία) ή Τούντζελι (τουρκική). Η οικογένειά της αναγκάστηκε να καταφύγει στην Κωνσταντινούπολη στις αρχές της δεκαετίας του ’90, λόγω του πολέμου μεταξύ του τουρκικού κράτους και του PKK. Η Aynur Dogan κυκλοφόρησε τον πρώτο της δίσκο το 2004, όπου περιλαμβάνονταν τραγούδια στην τουρκική και κουρδική γλώσσα. Η κυκλοφορία του δίσκου της απαγορεύτηκε από δικαστήριο στο Ντιγιαρμπακίρ της ΝΑ Τουρκίας, καθώς θεωρήθηκε ότι “υποκινεί τις γυναίκες να ανέβουν στα βουνά και προωθεί τη διαίρεση”. Θεωρείται ίσως, η πιο εμβληματική σύγχρονη γυναικεία φωνή των Κούρδων. Η περιοχή του Ντέρσιμ απ’ όπου κατάγεται, αποτελεί έναν πολύ ιδιαίτερο τόπο, καθώς, αν και περιβάλλεται από αρκετά συντηρητικές περιοχές, οι λιγοστοί κάτοικοί της έχουν μια πολύ μοντέρνα προσέγγιση στη ζωή. Οι γυναίκες είναι ελεύθερες να ντύνονται όπως θέλουν, υπάρχει ισχυρή αριστερή παράδοση (κι ο μόνος Δήμος με κομμουνιστή δήμαρχο στην Τουρκία), μια παραδοσιακή αγάπη για τη μόρφωση και τις επιστήμες, ενώ πολύ πλούσια είναι και η μουσική παράδοση της περιοχής. Κάποιοι απ’ τους σπουδαιότερους καλλιτέχνες της Τουρκίας κατάγονται απ’ τη μικρή αυτή γωνιά. Επιπλέον, οι κάτοικοί της ανήκουν στην εθνοτική υπο-ομάδα των Ζαζά που άλλοτε ταυτίζονται με τους Κούρδους και άλλοτε θεωρούνται ξεχωριστή εθνότητα. Η γλώσσα των Ζαζά σήμερα κινδυνεύει με εξαφάνιση.

Όταν μιλάμε για τον Sivan Perwer, είναι σα να μιλάμε για την καλλιτεχνική προσωποποίηση των Κούρδων της Τουρκίας και όχι μόνο. Ηχογραφώντας κουρδικά τραγούδια από τη δεκαετία του ’70, υπήρξε πάντοτε ακτιβιστής υπέρ των δικαιωμάτων του κουρδικού λαού στην Τουρκία, το Ιράκ και όλη τη Μέση Ανατολή. Λόγω της δράσης του και τη δημοτικότητάς του, αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Τουρκία το 1976 και να ζήσει στη Γερμανία σαν πολιτικός πρόσφυγας ως το 2013, όταν επανεγκαταστάθηκε στη γενέτειρά του, το Ντιγιάρμπακιρ της ΝΑ Τουρκίας. Με πληθώρα δίσκων και ζωντανών εμφανίσεων δίπλα σε μεγαθήρια της διεθνούς μουσικής σκηνής, θεωρείται εκτός των άλλων, και ένας απ’ τους καλύτερους οργανοπαίχτες ταμπουρά διεθνώς. Όσοι έζησαν τα γεγονότα με την παράδοση Οτσαλάν, θα τον θυμούνται να εμφανίζεται με τον ταμπουρά του στη μεγάλη συναυλία της πλατείας Συντάγματος κατά της παράδοσης του Οτσαλάν και να ξεσηκώνει 100.000 Αθηναίους.

Οι έντεκα γιοι του Αλί κοίτωνται στη γη, αυτός αφήνει έναν στεναγμό

Η μητέρα Φατμά υποφέρει τρομερά ξανά και ξανά, αυτή αφήνει έναν στεναγμό

Ο Mercan Dede (Μερτζάν Ντεντέ), γεννημένος στην Προύσα το 1966, είναι ένας παγκοσμίας φήμης μουσικός παραγωγός της Τουρκίας. Οι πρώτες του κυκλοφορίες, ως DJ Arkin Allen, χαρακτηρίζονταν από ηλεκτρονικό ήχο τον οποίο σταδιακά άρχισε να μπολιάζει με στοιχεία της μουσικής παράδοσης των Σούφι (νέυ, κανονάκι κ.α.). Με το πέρασμα των χρόνων, η ισορροπία άλλαξε και πλέον στις κυκλοφορίες του είναι τα παραδοσιακά μουσικά στοιχεία που μπολιάζονται με ηλεκτρονικό ήχο. Ο Mercan Dede έχει συμμετάσχει σε δεκάδες διεθνή φεστιβάλ ηλεκτρονικής και έθνικ μουσικής, έχει συνεργαστεί με μερικούς καλύτερους οργανοπαίχτες και ονόματα διεθνούς εμβέλειας, όπως τον Peter Murphy. Στο συγκεκριμένο κομμάτι, η Sabahat Akkiraz, απαγγέλει ουσιαστικά έναν ύμνο στον Αλί, όπου ουσιαστικά εξιστορείται το βάναυσο τέλος αυτού και της οικογένειάς του. Η δολοφονία του Αλί και των γιων του από αντίπαλες μουσουλμανικές σέχτες έχει ουσιαστική επίδραση στη διαμόρφωση της ψυχοσύνθεσης του σιιτικού και αλεβίτικου κόσμου και φανερώνει το βάθος της διαίρεσης του μουσουλμανικού κόσμου.

Μην γυρίζεις ελαφίνα σ’ αυτά τα βουνά, μπορεί να σε κυνηγήσουν

Θα σε χωρίσουν απ’ τους γονείς σου, τον αγαπημένο σου

Οι Kizilirmak είναι ένα απ’ τα πιο γνωστά πολιτικοποιημένα συγκροτήματα της Τουρκίας, ενώ η τραγουδίστριά τους Ilkay Akkaya (Ιλκάι Ακκαγιά) μία απ’ τις καλύτερες γυναικείες φωνές της Τουρκίας που είχε ξεκινήσει την καριέρα της απ’ το θρυλικό Grup Yorum. Εδώ σε ένα παραδοσιακό τραγούδι της περιοχής Urfa της νοτιοανατολικής Τουρκίας που μέσω της ιστορίας μιας ελαφίνας που ψάχνει για το μικρό της αφηγείται τις δυσκολίες και τις κακουχίες της ζωής στην περιοχή… Το τραγούδι κλείνει ένας εντυπωσιακός αμανές.

Σταθμός 5ος – Αιγαίο

Ο Tolga Çandar (Τόλγκα Τσαντάρ), γεννημένος στην πόλη Milas (αρχ. Μήλασα) της επαρχίας Mugla έχει τραγουδήσει παραδοσιακά τραγούδια της περιοχής εξιστορώντας μεταξύ άλλων και τους θρυλικούς Ζεϊμπέκους (άτακτους ενόπλους που πολλές φορές προστάτευαν τους χωρικούς από τους τσιφλικάδες). Το συγκεκριμένο κομμάτι είναι μια εξιστόρηση της καταδίωξης ενός Ζεϊμπέκου και εντάσσεται σε ένα αντίστοιχο υπο-είδος παραδοσιακής μουσικής της περιοχής.

Επίλογος

 

Ο δρόμος μας, δρόμος της επανάστασης

Ελάτε αδέρφια, ελάτε!

Γέμισε ο τόπος μας φασίστες

Ρίχτε, αδέρφια, ρίχτε!

Για τους Grup Yorum θα έπρεπε κανονικά να έχουν γραφτεί δεκάδες μελέτες, καθώς πρόκειται για ένα μοναδικό φαινόμενο. Μιλάμε για μια μουσική κολλεκτίβα με τριαντάχρονη πορεία και ένα σχήμα που διαρκώς ανανεώνεται, διευρύνεται, αλλάζει. Από την πρώτη στιγμή της ίδρυσής τους, οι Grup Yorum ταυτίστηκαν με τη δράση της επαναστατικής Αριστεράς στην Τουρκία και μάλιστα με τα πιο ριζοσπαστικά κομμάτια της. Τα τραγούδια τους εξιστορούν τους αγώνες του τουρκικού λαού για ελευθερία και δημοκρατία έχοντας, όμως, πετύχει να έχουν τεράστια αποδοχή από το μουσικό κοινό της Τουρκίας κάτι που φάνηκε κι από τις δύο μεγάλες συναυλίες για τα 25 χρόνια ζωής του συγκροτήματος (βλ. βίντεο) όπου κόπηκαν 450.000 εισιτήρια!! Τα μέλη των Grup Yorum είναι τόσο αγωνιστές όσο και καλλιτέχνες. Έχουν πάνω από 400 συλλήψεις, καταδίκες και φυλακίσεις λόγω των στίχων τους και της συμμετοχής τους σε κινηματικά γεγονότα. Μερικοί από τους μουσικούς τους, όπως ο Metin Kahraman κι ο Kemal Zahir Gurel θεωρούνται εκ των κορυφαίων μουσικών και τραγουδοποιών της Τουρκίας.

Κλείνοντας το μουσικό οδοιπορικό και παρότι, όπως είχε γράψει ο δικός μας Μανόλης Αναγνωστάκης: “κανένας στίχος σήμερα δεν ανατρέπει καθεστώτα”, ελπίζουμε τα τραγούδια του τουρκικού λαού να πάρουν την εκδίκησή τους.