Εντγκαρ Αλαν Πόε: «Ο μαύρος γάτος και άλλες ιστορίες τρόμου»*

Ο Εντγκαρ Αλαν Πόε είναι ο μοναδικός που έκανε τόσο καλή «παρέα» με την άλλη πλευρά της καθημερινότητας. Είναι αυτός που κατάφερε να δει τη λεπτή, σχεδόν αόρατη, κλωστή. Αυτή που χωρίζει τη λογική από την τρέλα και ορίζει τη λοξή και μη αναστρέψιμη πορεία. Σίγουρα, τα προσωπικά βιώματα επηρέασαν το έργο του. Δεν θα μπορούσαν όμως να τον κάνουν έναν τόσο οξυδερκή και διεισδυτικό μελετητή της ανθρώπινης συμπεριφοράς και ψυχής. Σαν να ζούσε στους εφιάλτες των άλλων και των δικών του. Μπόρεσε να εκφράσει το ανείπωτο, το επονείδιστο, το παράλογο και το απίθανο που μπορεί να γίνει πιθανό.

Η βασανισμένη, ανθρώπινη διαδρομή συναντήθηκε με τη λογοτεχνική. Πολλοί ήταν όμοιοί του, όμως αυτός ξεχώρισε. Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι εκμεταλλεύτηκε αριστοτεχνικά τη δική του ταλαιπωρία. Τη μετουσίωσε σε μεγαλειώδη τέχνη. Δέχτηκε το δικό του κακό και την ύπαρξή του στη ζωή. Δεν προσπάθησε να το συμφιλιώσει με το ευπρεπές και «έχτισε» πάνω του. Οι χαρακτηρισμοί «Πατριάρχης του μυστηρίου» και «κορυφαίος εκπρόσωπος των ποιητών της παρακμής και του συμβολισμού» δεν είναι τυχαίοι. Η χρήση του απάνθρωπου και της φαντασίας δημιούργησαν τον λογοτέχνη Πόε και η διάθεση έδινε την κατεύθυνση.

«Ο μαύρος γάτος και άλλες ιστορίες τρόμου» κινείται, «χορεύει», πάνω στη νοσηρότητα, την απόγνωση, το αδιέξοδο, την παραπλάνηση. Οχι τυχαία. Η περίοδος που γράφτηκαν τα διηγήματα (1842-1844) είναι από τις βαρύτερες συναισθηματικά. Τότε η γυναίκα του Βιργινία άρχισε να υποφέρει από φυματίωση. Το ίδιο κι αυτός, γι’ αυτό και «χανόταν» στο ποτό. Αναπόφευκτα, βγήκε στο γράψιμο. Σαν ένα είδος εκτόνωσης. Μαγεία για μας. Οχι όμως και απολογίας, αφού ήξερε ότι με τη μοίρα δεν μπορεί να τα βάλει. Μόνο να την αποδεχτεί. Και να μας σώσει.

Η πρώτη ιστορία είναι «Ο μαύρος γάτος». Εδώ κυριαρχεί το μεταφυσικό και η μετεμψύχωση. Ακόμη κι αν δεν πιστεύει κανείς στο ανεξήγητο, το αποδέχεται καθώς ο Πόε το επιβάλλει. Από το ξεκίνημα κιόλας. Μας προδιαθέτει για κάτι αλλόκοτο, που ακόμη κι αν είναι ξένο, το ξετύλιγμα της υπόθεσης το κάνει οικείο. Μακάβρια, οικείο. Πρωταγωνιστής ο γάτος Πλούτωνας και ο αλκοολικός αφέντης του. Στην ουσία περιγράφεται η συνάντηση δύο κόσμων. Το κατοικίδιο είναι ο κάτω κόσμος, μια και το όνομά του παραπέμπει στον άρχοντα των νεκρών σύμφωνα με τη μυθολογία. Το αφεντικό ετοιμάζεται να εισέλθει σ’ αυτόν, διότι έχει καταβληθεί από τον «Δαίμονα του ποτού». Οταν ο δαιμονικός εαυτός φτάνει στο έγκλημα (χτυπά με τσεκούρι τη γυναίκα του, ενώ έχει προηγηθεί το κρέμασμα του γάτου), ο Πόε περνά στην άλλη όχθη. Η «μαύρη» λογική δεν τον εγκαταλείπει και προσπαθεί να σωθεί. Οχι να μετανοήσει. Η κακή τύχη όμως είναι μπροστά του. Ο γάτος που έχει σκοτωθεί, προειδοποιεί μ’ έναν άλλο, ίδιο, τον οποίο βρήκε ο δολοφόνος (ξεκάθαρες οι τάσεις αυτοχειρίας). Πρώτο σημάδι η αγχόνη, που διαγράφεται στο σώμα του δεύτερου και μετά η κατάληψη στον χώρο του εγκλήματος. Ακολουθεί η τιμωρία του ενόχου διά του συμβολισμού. Οι τύψεις του βρίσκονται χτισμένες μαζί με τη σύζυγό του. Η κραυγή του ζώου ήταν το κάλεσμα για να βρει τον δήμιο και να σφίξει το χέρι του Αδη. Δεν υπάρχει χειρότερο κτήνος από τον άνθρωπο – το λέει και ο Σοφοκλής. Αιώνες πριν.

Η δεύτερη ιστορία είναι «Ο λάκκος και το εκκρεμές». Το βλέμμα του Πόε εστιάζει στο μυαλό και το αμφισβητεί ευθέως. Ποιος είπε ότι είναι το πιο ισχυρό όργανο; Απέναντι στον ερχομό του θανάτου θολώνει και το σώμα εγκλωβίζεται ανάμεσα στο ζωντανό και το νεκρό. Η αναμονή του τέλους είναι το χειρότερο βασανιστήριο. Σ’ αυτό έχει μπει ο ήρωας. Οι αισθήσεις γίνονται παραισθήσεις και η απόγνωση κυριεύει τον ανήμπορο άνθρωπο. Ο καταδικασμένος δεν βαδίζει σ’ έναν θάνατο. Θα βρει πολλούς στο διάβα που τον παρασύρει το μυαλό του. Καθένας με τη δική του μορφή και το δικό του χώρο. Η αγωνία αφορά την απώλεια και τη σωτηρία. Ο Πόε ωθεί τα πράγματα στα άκρα και λίγο πριν από την πρόσκρουση στον βυθό της αβύσσου, πετάει το σχοινί κι όλα έρχονται στην επιφάνεια.

Τελευταία ιστορία «Η πρόωρη ταφή». Σ’ αυτήν μιλά για κάτι αληθινά τρομακτικό. Οχι φανταστικό. Αναφέρει περιπτώσεις ανθρώπων που θάφτηκαν ενώ ήταν ζωντανοί. Το γεγονός τον ελκύει και πολλαπλασιάζει τη φαντασία του. Είναι ό,τι χειρότερο, αλλά και νοσηρά μεγαλοπρεπές. Δεν είναι κάτι συνηθισμένο. Αποκρουστικό, όμως και τόσο γοητευτικό. Το δηλώνει με τον δικό του περίεργο τρόπο. Τονίζει τη φρικτή, τρομακτική πλευρά, περιγράφει τα σημάδια του άρχοντα του σκότους (αισθητή παρουσία του Κατακτητικού Σκουληκιού). Ολα αυτά εντείνουν το ενδιαφέρον, όπως και η δική του εμπειρία (η διαταραχή της καταληψίας). Ακόμη κι αν δεν είναι αλήθεια, έχει αναφορά στη ζωή του, καθώς στο ξεκίνημα της «πρόωρης ταφής» αποφαίνεται πως «η πραγματική συμφορά είναι στ’ αλήθεια η προσωπική και όχι η γενικευμένη».

Το συγκεκριμένο έργο, αναμφίβολα, έχει όλα τα γνωστά χαρακτηριστικά της λογοτεχνικής καριέρας του Πόε. Είναι μια ματιά της πραγματικότητας που τον πόναγε, χωρίς όμως να την αρνείται. Η γραφή του είναι μοναδική, διότι καταφέρνει να δώσει στις λέξεις τη δύναμη της υποβολής. Δεν τον ενδιαφέρει τόσο η σύνταξη όσο η υποταγή του αναγνώστη. Η ατμόσφαιρα που δημιουργεί είναι επιβλητική και καθηλωτική. Δεν μπορούμε να παραλείψουμε την εξαιρετική και απολύτως ταιριαστή εικονογράφηση που οπτικοποιεί τη σκέψη.

[hr]

info: Εντγκαρ Αλαν Πόε, «Ο μαύρος γάτος και άλλες ιστορίες τρόμου», Μετ: Ζέφη Κόλια, Εικονογράφηση: Luis Scafati, Εκδ. Οξύ

*Το κείμενο δημοσιεύθηκε στις 20 Νοεμβρίου 2009, στο ένθετο της «Ελευθεροτυπίας» «Βιβλιοθήκη καταφύγιο θηραμάτων»