Η Κόμπρα και ο Φακίρης της

[μικρές] σκέψεις ψυχολογίας

| 23/04/2018
“Στα κείμενα που ακολουθούν δε θα βρείτε μια ενιαία θεωρία. Είναι περισσότερο μια απόπειρα παιχνιδιάρικου συλλογισμού στο σημείο τομής του ατομικού με το συλλογικό. Μια μικρή προσπάθεια αντίστασης στις Μεγάλες Ιδέες της διαρκούς βελτίωσης, της θετικής σκέψης και του φανατισμού της θεραπευτικής κανονικοποίησης” μας λένε οι ψυχολόγοι Νίκος Ρούσσος και Θοδωρής Δρούλιας.
ToPeriodiko.gr και ο ιστότοπος ψυχολογίας Innerself.gr συνεργάζονται προσφέροντας κάθε αρχή της εβδομάδας τις προσεγγίσεις και τις σκέψεις τους ενάντια, πολλές φορές, στις ιδέες “που αναπαράγονται, σχεδόν χωρίς αντίλογο από τη τρέχουσα ποπ ψυχολογική ιδεολογία. Έρωτας, φθόνος, συμπτώματα, τέχνη, όνειρα, μύθοι και ζωύφια τρυπώνουν στην άτακτη ροή”, του Periodiko.gr, κάθε Δευτέρα.

Η Κόμπρα και ο Φακίρης της


Η έχθρα των θηλαστικών για τα ερπετά κατέχει ξεχωριστή θέση στην καθημερινή τραγωδία της φύσης. Οι μύθοι και οι ιστορίες που έχουμε φτιάξει μας το μαρτυρούν χωρίς αμφιβολία. Αν δεν ήταν έτσι, η Εύα θα παραλάμβανε το μήλο από σκίουρο, τις πριγκίπισσες θα τις φρουρούσαν αρκούδες και όχι δράκοι και ο Περσέας ίσως να μπορούσε να κοιτάξει κατάματα τη Μέδουσα αν η μοίρα της ήταν λίγο καλύτερη από το να έχει δηλητηριώδη φίδια στο κεφάλι αντί για μαλλιά. Πάντα είχα την αίσθηση πως η συνάντηση μας με ένα ερπετό δεν προκαλεί απλώς φόβο αλλά κάτι που θα μπορούσε να περιγραφεί καλύτερα με τη λέξη φρίκη. Σίγουρα αυτό δεν ισχύει για όλους, είμαι σχεδόν βέβαιος πάντως, πως η τυχαία μας συνάντηση με ένα αγριεμένο θηλαστικό δεν είναι ακριβώς το ίδιο με την συνάντησή μας με ένα αλαφιασμένο ερπετό.

Τα ερπετά συνοδεύουν τους μύθους μας σαν εικόνες ακατανόητων και επικίνδυνων δυνάμεων. Λίγο περίεργη αυτή η Λερναία Ύδρα που της φύτρωναν κεφάλια στη θέση του κομμένου. Καταβροχθίζουν τη μέρα και το φως όπως ο ΆποφιςΔηλητηριάζουν ακόμα και μετά τον θάνατό τους που ίσως και να σημαίνει πως δεν το ήθελαν. Είναι ύπουλα και απρόβλεπτα, σχεδόν σαν τις αλλαγές της ζωής. Διαβολικά και πονηρά, σχεδόν σαν επιθυμίες. Η επαφή με τα φίδια, για παράδειγμα, έχει πάντα μια αμφισημία καθώς είναι η ενσάρκωση του κινδύνου και του κακού αλλά και της σοφίας. Είναι ο κίνδυνος του θανάτου αλλά και εικόνα της θεραπείας. Τα φίδια που αλλάζουν «πουκάμισα» είναι μια εξαιρετική μεταφορά για τις αλλαγές που παρατηρούμε να υπόκειται η ταυτότητά μας. Δε θα πούμε περισσότερα καθώς ο στόχος δεν είναι η παρουσίαση των συμβολισμών των ερπετών αλλά κάτι πιο απλό. Ένας φακίρης και η κόμπρα του…

Όποιος έχει δει, κυρίως στο youtube για να λέμε την αλήθεια, εικόνες από αυτή την περίεργη ενασχόληση θα έχει νιώσει όχι μόνο την αναπόφευκτη ματαιότητα αλλά και ένα σφίξιμο στο στήθος παρακολουθώντας μια φουσκωμένη κόμπρα μπροστά από έναν παλαβό που της παίζει μουσική. Η θαυμαστή «συμφιλίωση» ανθρώπου και ερπετού είναι μια σπάνια στιγμή αρμονίας και συντονισμού. Η αρκετά μακριά, για ευνόητους λόγους, καραμούζα βγάζει νότες και κουνιέται ρυθμικά μπροστά σε ένα από τα πιο επικίνδυνα ζώα του πλανήτη. Σίγουρα ο παλαβός προσπαθεί να μας πείσει πως παίζοντας μουσική έχει μαγέψει την κόμπρα και ίσως να έχουν γίνει φίλοι! Το πιθανότερο είναι πως οι κόμπρες δεν δίνουν δεκάρα για τη μουσική και το μόνο που τις ενδιαφέρει είναι να κρατήσει ο μουσικάντης και η καραμούζα του την κατάλληλη απόσταση ώστε να μην φαίνονται απειλητικοί. Οι κόμπρες είναι πολύ ευαίσθητες με το θέμα της απόστασης και δεν είναι να πλησιάζεις και πολύ. Θα μπορούσα να φέρω στο μυαλό μου πολλούς ανθρώπους στους οποίους θα ταίριαζε αυτή η περιγραφή.

Όλη αυτή η κατάσταση έχει κάτι που μοιάζει όχι μόνο με την σχέση μας με τους άλλους, αλλά και με τον ίδιο μας τον εαυτό. «Δηλητηριώδεις» μπορούν να γίνουν οι άνθρωποι που νιώθουν απειλημένοι αλλά και πολλά κομμάτια του εαυτού μας που τα σπρώχνουμε στην αφάνεια καταπατώντας τον ζωτικό τους χώρο. Τα «τσιμπήματα» που νιώθουμε από την έχθρα των ανθρώπων ίσως να μην έχουν και τόση διαφορά από τα τσιμπήματα των συμπτωμάτων που δηλητηριάζουν όλη μας την ζωή. Ο φόβος είναι ο ρυθμός και η μουσική αυτό που στέκει ανάμεσα σε δυο διαφορετικές και εξίσου φοβισμένες υπάρξεις. Είναι μάλλον δύσκολο να συμφιλιωθείς με ένα ερπετό πόσο μάλλον να το ελέγξεις. Οι φακίρηδες το ξέρουν από πρώτο χέρι, ιδίως όταν οι κόμπρες οριοθετήσουν τη σχέση τους μαζί τους όχι και τόσο ευγενικά, εκτινάσσοντας το σώμα τους μπροστά για να δαγκώσουν. Είμαι πεπεισμένος πως οι κόμπρες έχουν εκπαιδεύσει άριστα τους φακίρηδες στη διαχείριση της απόστασης με τον άλλο! Ακόμα και αν ήταν επίπονο. Από την άλλη οι φακίρηδες θα συνοδεύσουν την προσαρμογή τους ίσως με αλλαγή της μελωδίας πεπεισμένοι κι αυτοί πως εκπαίδευσαν τις κόμπρες. Ένας κόσμος αγγελικά πλασμένος.

Αυτή η πολύ εύθραυστη ισορροπία είναι πολλές φορές το ζητούμενο και των ανθρώπινων σχέσεων. Κάποιες φορές δημιουργούμε ολόκληρες συμφωνίες και λιμπρέτα για να εξημερώσουμε το θηρίο, το οποίο δε φαίνεται να είναι ευχαριστημένο με τίποτα. Συνεχίζει και δαγκώνει. Το Κακό συνεχίζει και μας βρίσκει, ρίχνοντας στα σκουπίδια τη μουσική που συνηθίσαμε να του παίζουμε. Μερικές φορές όσο «καλά» κι αν συμπεριφέρεσαι, όσο πετυχημένα και να έχεις ερμηνεύσει την κατάσταση η αποτυχία είναι μισό μέτρο μακριά. Το να δημιουργήσεις μια ισορροπία με τις δυνάμεις της φύσης είναι, όπως και να χει, κατόρθωμα. Μάλλον δυσκολότερο και από την μουσική σύνθεση. Οι κόμπρες χρειάζονται σεβασμό και δεν πρέπει να πλησιάζεις και πολύ. Από την άλλη βέβαια, η εμπειρία της εγγύτητας με την επικίνδυνη φύση τους ίσως και να διδάσκει πως δεν δαγκώνουν χωρίς λόγο. Ο φόβος, λέει, φυλάει τα έρμα. Η εξημέρωση ενός ερπετού είναι πρακτικά αδύνατη και γι αυτό τα ερπετά είναι μια εξαιρετική εικόνα της Ζωής, απογυμνωμένης από περικοκλάδες. Καθαρή, γυμνή και πολύ διστακτική να επιτεθεί παρά μόνο αν αισθανθεί απειλημένη.

Πόσες φορές στη ζωή μας συνέβη να δεχτούμε την εκτόνωση του θυμού ενός ανθρώπου; Ο θυμός είναι πολύ εντυπωσιακός, κυρίως επειδή είναι η ένδειξη πως η αρμονική μας συνύπαρξη έφτασε στο τέλος της. Μπορεί να θεωρήσουμε τον εαυτό μας αρκετά δυνατό και να παροτρύνουμε κάποιον να «εκτονώσει» τον θυμό του υποθέτοντας ίσως πως φύτρωσε μέσα του και το μόνο που μένει είναι να τον φτύσει,όπως άλλωστε κάνουν και κάποια είδη κόμπρας. Φτύνουν δηλητήριο στα μάτια του εχθρού τους. Ο θυμός, όπως και οποιοδήποτε συναίσθημα, είναι η απόπειρα συντονισμού ενός ζωντανού οργανισμού με το είδος των σχέσεων που υπάρχουν στο περιβάλλον. Ίσως ο θυμός να είναι και μια παραλλαγή του φόβου.Φαίνεται πως είναι η καταλληλότερη αντίδραση για την προστασία του ζωτικού χώρου και της αυτονομίας. Η επιτυχημένη λύση στο μυστήριο της κατάλληλης απόστασης από τον άλλο είναι κάτι που διαρκεί για μια ζωή και δύσκολα θα μπορούσαμε να αναγνωρίσουμε ένα κανόνα. Η εγγύτητα και η απόσταση και τα ατέλειωτα μπρος-πίσω είναι ο παλμός της ζωής.

Όταν μιλάμε για τα ζώα και ειδικά για τα ερπετά η απόσταση εύκολα μετράται. Τις πιο πολλές φορές απέχουμε χιλιοστά από την επίθεση. Για την ανθρώπινη κατάσταση όμως τα πράγματα είναι κάπως διαφορετικά. Η απόσταση έχει συμβολική διάσταση και μπορεί να διαλυθεί ακόμα και από μια λέξη. Μια λανθασμένη νότα μπορεί να καταστρέψει μια καλοδουλεμένη μελωδία. Πολλές φορές θα εκτονώσουμε τον θυμό μας ακούγοντας το λάθος πράγμα την πιο ακατάλληλη στιγμή. Είναι δυνατόν να γίνει και συνήθεια ψάχνοντας το λάθος στις πιο ακατάλληλες στιγμές. Η «ανεμελιά», για παράδειγμα, που φαίνεται να διαθέτουν τα παιδιά εύκολα μπορεί να μας θυμώσει.Αυτά τα σκασμένα απλά δεν ακολουθούν τους κανόνες! Δεν υπάρχει προφανής λόγος να συμβαίνει αυτό αν και μπορούμε να υποθέσουμε πως δεν σεβαστήκαμε την ανάγκη της «ανεμελιάς» να υπάρχει. Όσο κι αν πιστεύουμε πως δαγκώνουμε δε μπορούμε να παρακάμψουμε το αίσθημα πως δαγκωνόμαστε. Ποιος είναι η κόμπρα και ποιος ο φακίρης; Η «ανεμελιά» είναι επικίνδυνη με πολλούς τρόπους για τους ενήλικους και δεν είναι βέβαιο πως της συμπεριφέρονται πάντα με σεβασμό. Η υπερβολική εγγύτητα με την ανεμελιά μπορεί να μας δηλητηριάσει με πολλούς τρόπους. Είτε φωνάζοντας σε ένα παιδί που επιδεικνύει με εκνευριστική απάθεια τα λερωμένα ρούχα του είτε με το να επιδεικνύουμε την «ανεμελιά» μας στις πιο ακατάλληλες περιστάσεις φωνάζοντας, «Δεν με νοιάζει!».

Όλα μάλλον είναι ζήτημα ποσοτήτων. Λίγο πιο κοντά, λίγο πιο μακριά… Λίγο περισσότερο ή λίγο λιγότερο… Οι κόμπρες είναι εξαιρετικοί χειριστές φακίρηδων. Αν δεν έχουν τον σεβασμό που χρειάζονται υπάρχει κι άλλος δρόμος για να έρθει στα συγκαλά του ο παλαβός απέναντι.


Γράφει ο Θοδωρής Δρούλιας, ψυχολόγος

Περισσότερα στο ιστολόγιο Innerself.gr