ΜΜΕ: Πόσα «επιδόματα βατραχιών» θα καταπιούμε ακόμη;

Το υποτιθέμενο επίδομα σφραγίδας ως ακραία εκδοχή μιας μάλλον καθημερινής τακτικής

| 28/07/2017

Πέρα από γέλια και δάκρυα, τώρα που κάθισε η «σκόνη» από τα «βατράχια» με το … επίδομα σφραγίδας, εκτός από μια χιουμοριστική νότα, το συγκεκριμένο θέμα ανέδειξε και ορισμένα κάθε άλλο παρά ευχάριστα ζητήματα.

Το γεγονός ότι διάφορα ΜΜΕ (Βήμα, iefimerida, Athens Voice, ΣΚΑΙ) αναπαρήγαγαν ως πραγματικό γεγονός τη σατιρική είδηση ότι η Γεροβασίλη θα δώσει επίδομα σφραγίδας στους δημόσιους υπαλλήλους δεν αποτελεί κάποια είδηση από μόνη της. Εξ άλλου, δεν είναι η πρώτη φορά που τα «σοβαρά» ΜΜΕ πέφτουν θύμα ιστοσελίδων που μιμούνται με έξυπνο τρόπο το ειδησεογραφικό στυλ και παρουσιάζουν διάφορα ρεπορτάζ και δηλώσεις. Μέχρι στιγμής, όμως, την πατούσαν ένα-δύο μέσα και συνήθως αναπαρήγαγαν ειδήσεις εκτός του πολιτικού ρεπορτάζ, (όπως η περίπτωση όταν ο ΑΝΤ1 παρουσίασε τη σατιρική είδηση της δημιουργίας χιονοδρομικού κέντρου στη Γκιώνα από αραβικά funds). Όπως είναι λογικό, δύσκολα κάποιος θα έγραφε για «επερχόμενο νομοσχέδιο» αν το είχε διαβάσει σε ιστοσελίδα με ονόματα όπως Το Βατράχι ή Το Κουλούρι. Τώρα, έσπασε και αυτό, καθώς πολλά ΜΜΕ, με δικούς τους ρεπόρτερ στη Βουλή, δεν δίστασαν να γράψουν ότι έχει συνταχθεί σχετικό νομοσχέδιο, στο οποίο μάλιστα έχει ήδη βγάλει, υποτίθεται, ανακοίνωση η Νέα Δημοκρατία. Επιπλέον, για πρώτη φορά, τόσο πολλά ΜΜΕ αναπαρήγαγαν τη σατιρική είδηση, ενώ μάλιστα το ΣΚΑΙ την έβγαλε στο δελτίο πάνω από μία μέρα αφού είχαν ήδη εκτεθεί τα ΜΜΕ του Τύπου. Τόσοι άνθρωποι και δεν βρέθηκε κάποιος να διασταυρώσει την είδηση, έστω να ρωτήσει κάποιον συνάδελφο του από το πολιτικό ρεπορτάζ; Αναμφίβολα προκαλεί έκπληξη. Αλλά, την ίδια στιγμή, αποτελεί λογική κατάληξη της πορείας των ΜΜΕ μέσα στην κρίση.

Σε πρώτο επίπεδο, είναι εμφανές ότι η επιλογή αναπαραγωγής αυτής της «είδησης» συνδέεται με την πορεία σύγκρουσης της πλειοψηφίας των ΜΜΕ με την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ. Η αντιπαράθεση εντάσσεται στη γενικότερη σύγκρουση ΣΥΡΙΖΑ-ΝΔ για το ποιος θα διαχειριστεί τα μνημόνια,  αλλά και για το ίδιο το πεδίο των ΜΜΕ, όπου η κυβέρνηση επιχειρεί να κάνει σημαντικές ανακατατάξεις και να εντάξει νέους παίκτες, φίλα προσκείμενους στην ίδια, ακολουθώντας το παράδειγμα των, επί δεκαετίες, προκατόχων της. Ωστόσο, το μένος μερίδας των ΜΜΕ με την κυβέρνηση δεν εξηγεί από μόνη της την άνεση με την οποία παρακάμφθηκε κάθε ασφαλιστική δικλείδα και δημοσιοποιήθηκε μια εμφανής τρολιά.

Πρέπει να σταθούμε σε δύο ακόμα σημεία, στενά δεμένα μεταξύ τους: την εντεινόμενη απαξίωση των ΜΜΕ απέναντι στη στοιχειωδώς έγκυρη ενημέρωση αλλά και την αλλαγή λειτουργίας των Μέσων μετά από αλλεπάλληλα κύματα περικοπών και απολύσεων.

Όσον αφορά το πρώτο σημείο, είναι εμφανές ότι η πλειοψηφία των ελληνικών μίντια, μέσω των ιδιοκτητών τους, πήραν μία σημαντική απόφαση στην αρχή της κρίσης, εν γνώσει των πιθανών επιπτώσεων. Διάλεξαν να στηρίξουν με κάθε τρόπο την κυρίαρχη πολιτική, γενικά, και την ειδικότερη μνημονιακή μορφή της. Σε μια περίοδο όπου εκατομμύρια άνθρωποι (δυνητικοί και πραγματικοί τηλεθεατές, αναγνώστες και ακροατές) απομακρύνθηκαν από τα παραδοσιακά κόμματα και στράφηκαν ενάντια στα μέτρα λιτότητας, τα ελληνικά ΜΜΕ επέλεξαν να προωθήσουν το «μαζί τα φάγαμε» και να στηρίξουν τα μέτρα, υποστηρίζοντας ότι η εναλλακτική είναι το χάος και η καταστροφή της χώρας. Αυτό είχε το προφανές αποτέλεσμα να ενισχύσει την απονομιμοποίηση τους (να υποσκάψει δραματικά την αξιοπιστία τους καθώς η απόσταση ανάμεσα σε αυτά που έλεγαν και στην καθημερινότητα των πολιτών μεγάλωσε απότομα) και να μειώσει το κοινό τους.

Η δεύτερη διάσταση, που συχνά ξεχνιέται, είναι ότι οι επιχειρήσεις των μίντια επλήγησαν πάρα πολύ από τα μέτρα λιτότητας λόγω της μείωσης των καταναλωτικών δαπανών των πολιτών. Έτσι, τα ΜΜΕ είχαν πλέον μικρότερο κοινό, το οποίο έκανε όλο και μικρότερες αγορές. Είναι λογικό, σε αυτό το πλαίσιο, το ότι οι διαφημιστικές δαπάνες για το σύνολο των ΜΜΕ μειώθηκαν κατά 30%. Φυσικά, οι ιδιοκτήτες των ΜΜΕ δεν έκαναν κάποια «γκάφα», απλώς επέλεξαν να θυσιάσουν οικονομικά τα μίντια τους, προκειμένου να ενισχύσουν τα ευρύτερα συμφέροντα τους, που, δικαίως, θεωρούσαν ότι εξυπηρετούνται μέσα από τα μνημόνια.

Το ενδιαφέρον σε αυτό το σημείο είναι ότι το οικονομικό πρόβλημα των ΜΜΕ (που έγινε αντιληπτό ήδη από το 2012) δημιούργησε ένα φαύλο κύκλο, εντείνοντας ακόμα περισσότερο την αποξένωση τους από τους πολίτες. Τα ΜΜΕ, που είχαν ανέκαθεν μία στενή σχέση με τις τράπεζες, στράφηκαν αποφασιστικά στα δάνεια ως βασικό μέσο επιβίωσης, δημιουργώντας τις γνωστές φούσκες των ΜΜΕ, με πιο χαρακτηριστική αυτή του ΔΟΛ. Σε αυτό το πλαίσιο, η «γραμμή» του χρηματοπιστωτικού συστήματος έγινε απόλυτα κυρίαρχη, αφού οι τράπεζες εξαρτούν την ύπαρξη τους από τη συνέχιση της παροχής των δανείων από την Τρόικα, της οποίας «τα γένια» φυσικά και επιθυμούν να «ευλογούνται» ολημερίς. Αυτές οι συνθήκες γέννησαν τα «θαύματα» του δημοψηφίσματος, με τις αναρίθμητες περιπτώσεις παραπληροφόρησης και διαστρέβλωσης, ορισμένες εκ των οποίων μπορείτε να διαβάσετε εδώ. Ουσιαστικά, η πρόσδεση των ΜΜΕ στα μνημόνια κατέστη απόλυτη, διαιωνίζοντας πρακτικές που είναι απόλυτα σαφές ότι υπονομεύουν την αξιοπιστία τους και εν τέλει την ίδια την έννοια της ενημέρωσης.

Ταυτόχρονα, μέσα σε αυτές τις συνθήκες, τα ΜΜΕ εφάρμοσαν τα δικά τους, εσωτερικά μνημόνια προκειμένου να φορτώσουν στους εργαζόμενους το βάρος της οικονομικής αποτυχίας τους. Οι απολύσεις έχουν οδηγήσει πολλά Μέσα να λειτουργούν με ελάχιστους εργαζόμενους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο ΔΟΛ, στον οποίο ανήκει Το Βήμα, που έφτασε από τους 1700 εργαζόμενους στην αρχή της κρίσης να χρεοκοπεί με 500 περίπου. Οι εναπομείναντες εργαζόμενοι στα «παραδοσιακά» ΜΜΕ υπερεργάζονται μέχρι εξαντλήσεως (οι περισσότεροι τουλάχιστον), σε πολύ δύσκολες συνθήκες και υποπληρώνονται ή ζουν με έναντι και ανασφάλεια για τον επόμενο μήνα. Τελευταίο χαρακτηριστικό δείγμα της ένδειας που υπάρχει στα, κατ’ όνομα, μεγάλα ΜΜΕ είναι η κάλυψη του πρόσφατου σεισμού στην Κω.  Λόγω έλλειψης, πλέον, βραδινής βάρδιας, η είδηση του σεισμού μεταδόθηκε ώρες αργότερα κάτι που σημαίνει ότι ακόμη και οι ίδιοι οι παθόντες δεν είχαν δυνατότητα να μάθουν τι ακριβώς τους συνέβη, και ποια είναι η κατάσταση. Η «μπάλα» παίρνει και την ΕΡΤ, η οποία, αν μη τι άλλο, θα έπρεπε για πολλούς λόγους να μην συμπεριλαμβάνεται στην κατηγορία αυτή.

Ταυτόχρονα, τα χρόνια της κρίσης συνέπεσαν με την άνθιση των social media στην Ελλάδα, η οποία τροφοδοτήθηκε και από την εντεινόμενη απαξίωση των παραδοσιακών ΜΜΕ. Ωστόσο, τα social media και γενικότερα η άνοδος του Ιντερνετ έθεσαν νέες απαιτήσεις για την ταχύτητα διάδοσης πληροφορίας και τον όγκο της. Το αποτέλεσμα είναι οι γνωστές και ως «δημοσιογραφικές γαλέρες», κοινώς οι ειδησεογραφικές ιστοσελίδες, όπου συνήθως λίγοι ή ελάχιστοι εργαζόμενοι, απλήρωτοι ή κακοπληρωμένοι, κατά κύριο λόγο ανασφάλιστοι, ως ένα βαθμό νεαροί και άπειροι, δουλεύουν επί ώρες επτά μέρες την εβδομάδα, συνήθως, με μικρά διαλείμματα το μήνα,  για να βγάζουν τη «λάντζα» της μαζικής αντιγραφής-αναπαραγωγής ειδήσεων και να ανανεώνεται συνεχώς η ροή ειδήσεων. Το σημείο αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία αφού η αρχική αλίευση της σατιρικής είδησης γίνεται συχνά από αυτό το κομμάτι των εργαζόμενων στα ΜΜΕ που εργάζονται στις χειρότερες συνθήκες και πασχίζουν να πιάσουν το στόχο τον 20-30 ή και παραπάνω διαφορετικών ειδήσεων σε μία μέρα και, βεβαίως, είναι αυτοί που έχουν το μικρότερο μερίδιο ευθύνης σε περιπτώσεις σαν την γκάφα του επιδόματος από το «Βατράχι». Αυτοί που δεν μπορούν με τίποτα να αποκτήσουν ελαφρυντικά σε τέτοιες περιπτώσεις είναι οι αρχισυντάκτες και οι αρθρογράφοι,  όπως ο υπεύθυνος της στήλης του ΒΗΜΑτοδότη στο Βήμα, ο οποίος δίνει την κεντρική γραμμή της εφημερίδας, οι οποίοι, στις ιστοσελίδες,  σε γενικές γραμμές, χωρίς να είναι απαραίτητο, είναι εμπειρότεροι και στοιχειωδώς πιο καλοπληρωμένοι.

Είναι εμφανές ότι με αυτό το μοντέλο λειτουργίας, η απομάκρυνση από τους στοιχειώδεις κώδικες δεοντολογίας θα γίνεται όλο και εντονότερη. Τα ΜΜΕ των εξουθενωμένων εργαζόμενων, των «ταλιμπάν» της αρχισυνταξίας που πάντα είναι βασιλικότεροι του αφεντικού  και της πλήρους αδυναμίας προσαρμογής στην εποχή του Ιντερνετ όχι απλά δεν θα μάθουν από τα λάθη τους αλλά είναι δεδομένο ότι τα «καλύτερα» είναι μπροστά τους, μαζί με πολλά «Βατράχια», fake news και πολλά. Δεν υπάρχει η δυνατότητα, δεν υπάρχει η γνώση, δεν υπάρχει η πείρα, δεν υπάρχει το πλαίσιο, δεν υπάρχει η θέληση. Γιατί στο ζοφερή συγκυρία που ζούμε, τα χρεοκοπημένα ΜΜΕ (κυριολεκτικά, συμβολικά και ως προς τη σχέση τους με την είδηση) είναι προσηλωμένα στο να πουλούν «βατράχια» και survivor, με χρυσόσκονη «φιλανθρωπίας». Κι αν πάνε ακόμα χειρότερα τα οικονομικά τους, και αν ξεφτιλίζονται πλήρως, μικρή σημασία έχει. Προέχει η χειραγώγηση…