Η Ρυόκο Σεκιγκούτσι μιλάει σΤο Περιοδικό

Στις 11 Μαρτίου 2011 η Ιαπωνία σείστηκε συθέμελα. Η έκρηξη του πυρηνικού εργοστασίου στη Φουκούσιμα, πέρα από την έκλυση ραδιενέργειας στην περιοχή, “απελευθέρωσε” φόβους και σκέψεις που οδηγούν ασυνείδητα στα θεμελιώδη στοιχεία της ζωής, στις αρχές που συγκροτούν την ταυτότητα του σήμερα και του αύριο.

Για την Ρυόκο Σεκιγκούτσι, την Γιαπωνέζα ποιήτρια, συγγραφέα και μεταφράστρια με αρκετά βιβλία ποικίλων θεμάτων στα γαλλικά, η τριπλή καταστροφή που συνέβη στην πατρίδα της το 2011 ήταν, στην αρχή, ένας απόηχος των γεγονότων μέσα από τα ΜΜΕ και τις επαφές της με συγγενείς και συνεργάτες, μιας και εδώ και πολλά χρόνια ζει και εργάζεται στο Παρίσι.

Καθώς, ωστόσο, πιστεύει πως σε περιόδους καταστροφών οι διανοούμενοι οφείλουν να ζυγίσουν ξανά τα θέματά τους, άρχισε να κρατά σημειώσεις για τα γεγονότα αλλά και δικές της σκέψεις για πενήντα ημέρες από τις 10 Μαρτίου έως τις 30 Απριλίου 2011. Το προσωπικό αυτό ημερολόγιο εκδόθηκε λίγους μήνες αργότερα -και πρόσφατα εδώ- με τίτλο, «Δεν Είναι Από Σύμπτωση» (Μετάφ.: Παναγιώτης Ευαγγελίδης/Εκδ. Άγρα/) και υπότιτλο «Ιαπωνικό Χρονικό» και σκιαγραφεί συναισθήματα και αντιδράσεις της συγγραφέως, ζώντας στην αρχή έξω από τα συμβάντα και πολύ γρήγορα μέσα από την καρδιά των καταστάσεων, όταν πηγαίνει εκεί. Είναι οι στοχασμοί της, οι φοβίες της, το δέος και το άγχος του επερχόμενου μελλοντικού σεισμού, ο εκνευρισμός της απέναντι στην μοιρολατρία  και την υποταγή των συμπατριωτών της, μα πάνω από όλα, όπως θα διαπιστώσετε από τις απαντήσεις της,  οι, χωρίς συμβιβασμούς, απόψεις της.

Η μετανάστευση και η παραμονή σου στη Γαλλία έχει να κάνει με τις εκφραστικές και δημιουργικές σου ανάγκες ή απλά προέκυψε; 

– Είναι πολλές οι δυνατές απαντήσεις. Αρχικά επρόκειτο για μια υποτροφία τριών χρόνων για διπλωματική εργασία. Αμέσως μετά, υπήρχε το Ινστιτούτο Ανατολικών Γλωσσών. Πήρα μια δεύτερη υποτροφία εκεί και συνέχισα. Αυτές οι δύο ιστορίες είναι η επίσημη εκδοχή. Μπορούσα να γυρίσω στην Ιαπωνία τελειώνοντας τις διπλωματικές, υπήρχε  μια θέση που μου  είχαν προτείνει,  αλλά προτίμησα να μείνω στη Γαλλία,  να γράφω στα γαλλικά και να γίνω μέρος του γαλλικού λογοτεχνικού γίγνεσθαι. Να είμαι και Γαλλίδα συγγραφέας. Όχι μια Γιαπωνέζα συγγραφέας που μεταφράζεται στα γαλλικά. Ήθελα, επίσης, να έχω μια απόσταση από την ιαπωνική γλώσσα, να γράψω σε μια άλλη για να δω μέσα από ένα άλλο πρίσμα την μητρική μου γλώσσα.

Σχετικά με την περίφημη «ιαπωνική νοοτροπία», στην Ευρώπη υπάρχει η αίσθηση πως οι Γιαπωνέζοι πολίτες δείχνουν ένα είδος μοιρολατρίας απέναντι σε όλων των ειδών τις καταστροφές. 

– Ισχύει αυτό, δεν είναι ένα ευρωπαϊκό κλισέ, πιστεύω πως σε πολλά πράγματα υπάρχει μια αντίληψη προβάτων και κοπαδιού -ακούμε τις εντολές επειδή έρχονται από ψηλά και δεν τις κρίνουμε, υποτασσόμαστε στην θέληση και στους κανόνες που ορίζονται από τους ανώτερους. Ένα χαρακτηριστικό και αστείο παράδειγμα είναι πως ύστερα από μια μεγάλη διαδήλωση που έγινε μετά τα γεγονότα και τις  καταστροφές, οι διαδηλωτές νιώσανε την ανάγκη να μαζέψουνε όλα τα χαρτιά που είχαν σκορπίσει κατά την διάρκειά της μιας και είναι μαθημένοι στην πειθαρχία. Υπήρχαν κοινωνικοί σχολιαστές που είπαν πως μέρος της διαδήλωσης είναι και το ρίξιμο χαρτιών με σκοπό να κάνουμε μια αταξία, να δείξουμε μια δυσαρέσκεια και όχι να ξαναμπούμε αμέσως μετά το πέρας της σε πειθαρχία.

Κάπου στο βιβλίο γράφεις πως μετά την καταστροφή υπήρξαν κινήσεις που δεν αναγνωρίζονταν εύκολα και που «προετοίμαζαν μαλακά μια φασιστική ατμόσφαιρα».

– Όντως, υπήρξαν συμπεριφορές που προετοίμασαν μια κατάσταση που τείνει προς τον φασισμό και, δυστυχώς, το 2015 μπορούμε να πούμε πως έχει απλωθεί πολύ. Είναι η αίσθηση αδυναμίας, τρόμου και αμηχανίας του κόσμου που καθοδηγήθηκε αρκετά προς τέτοιες καταστάσεις.

Μίλησέ μας για το πώς οι Γάλλοι αντιμετώπισαν την καταστροφή και το θέμα της ραδιενέργειας σχετικά με την παρουσία Γιαπωνέζων στην Γαλλία.

– Στην αρχή υπήρχε αμηχανία με όλους τους Γιαπωνέζους που έβλεπαν στη Γαλλία -ότι θα είναι ασθενείς, θα κουβαλάνε ραδιενέργεια κ.τ.λ.- υπήρχε μια παράξενη κατάσταση η οποία τελείωσε γρήγορα. Ο αρχικός τρόμος των πρώτων μηνών είχε να κάνει με τα τηλεοπτικά που έβλεπαν. Παραδόξως, όμως, όπως γράφω και στο βιβλίο, ο φόβος υπήρχε και από τους Γιαπωνέζους εκτός της Φουκουσίμα. Και αυτοί έβλεπαν έτσι τους συμπατριώτες τους από την περιοχή του πυρηνικού εργοστασίου. Είναι το αντίστοιχο με τους παθόντες από την ραδιενέργεια της Χιροσίμα όπου για δύο και τρεις γενιές ακόμα όλοι έχουν το στίγμα του ανθρώπου που κουβαλάει τη ραδιενέργεια. Φοβάμαι πως οι άνθρωποι της Φουκουσίμα θα το περάσουν, όχι μόνο οι ίδιοι, αλλά και οι απόγονοί τους. Οι παθόντες της Χιροσίμα είχαν ένα βιβλιάριο υγείας, το οποίο τους χαρακτήριζε, καθώς έμοιαζε με το αστέρι των Εβραίων- όποιος είχε το συγκεκριμένο βιβλιάριο έφερε το στίγμα.

Στο βιβλίο διαβάζουμε πως «ένας συγγραφέας είναι υποχρεωμένος να σκεφτεί διαφορετικά αυτό που γράφει όταν ο κόσμος που είναι αποδέκτης του έχει αλλάξει».

– Η 11^η Σεπτεμβρίου στην Αμερική έθεσε ένα όριο, του πριν και του μετά, και υπάρχει, λοιπόν, και η αμερικάνικη  λογοτεχνία μετά την καταστροφή. Σε αυτή την κατηγορία ανήκω και εγώ. Ανάμεσα στους συγγραφείς υπάρχουν δυο στρατόπεδα: το ένα είναι αυτό που λέει ότι δεν έγινε και τίποτε, αυτά έχουν συμβεί πολλές φορές στο παρελθόν και αυτοί οι συγγραφείς λειτουργούν σαν να μη συνέβη τίποτε. Υπάρχουν και οι άλλοι, μεταξύ των οποίων είμαι και εγώ, που λένε πως φυσικά και άλλαξαν τα πράγματα και αυτό πρέπει να λάβουμε υπ’ όψη μας από εδώ και πέρα στην δουλειά μας. Δεν είναι όλοι οι συγγραφείς υποχρεωμένοι να γράφουν για την καταστροφή την ίδια. Το να αλλάξεις, δεν σημαίνει να γράψεις για αυτά που συνέβησαν απ’ ευθείας, ένα χρονικό ή κάποια ιστορία πάνω σε αυτά. Υπάρχουν πολύ πιο άμεσοι τρόποι να αναφερθείς σε αυτή την αλλαγή, όπως το να μιλήσεις περισσότερο για τον θάνατο, την αρρώστια, την αποξένωση, την εξορία, το χωρισμό. Μέσα από αυτούς τους τρόπους φαίνεται η αλλαγή. Εγώ, για παράδειγμα, έγραψα ένα βιβλίο μετά την καταστροφή που έχει να κάνει με γεύσεις και κυρίως για το φρούτο κάκι και κατόπιν συνειδητοποίησα ότι το κάκι είναι η βασική καλλιέργεια της Φουκουσίμα. Όπως χάνονται και πεθαίνουν άνθρωποι έτσι χάνονται και γεύσεις μέσα από αυτές τις καταστροφές.

Μετά τον σεισμό περιπλανιέσαι στην συνοικία Καγκουραζάκα του Τόκιο όπου πέρασες τα παιδικά σου χρόνια και έχεις στη σκέψη σου, μαζί και οι κάτοικοι της πρωτεύουσας, την καταστροφή που θα υποστεί  το μέρος αυτό ύστερα από έναν μελλοντικό σεισμό.

 -Συνήθως τέτοιου είδους δράματα σε άλλα μέρη του κόσμου έχουν μια αυτονομία: κάτι θα γίνει κάποια στιγμή και μετά θα συμβεί ξανά ύστερα από πάρα πολλά χρόνια. Είναι ένα δράμα, δηλαδή, με αρχή μέση και τέλος. Αυτό δεν μπορεί να ειπωθεί για την Ιαπωνία, δεν μπορούν να πουν οι άνθρωποι εκεί ότι αυτό τελείωσε, θα επουλώσουμε τις πληγές μας και θα συνεχίσουμε τη καθημερινή μας ζωή. Βαθιά μέσα τους, σε ένα υπόγειο του εαυτού τους, δεν το εκφράζουνε με λόγια, αλλά νιώθουν πως αυτό που έγινε μπορεί να συμβεί ανά πάσα στιγμή, τώρα πάλι! Και αυτό είναι κάτι το τρομερό.

Υπάρχουν δυο ειδών καταστροφές: οι φυσικές καταστροφές και σε αυτές είμαστε συνηθισμένοι εμείς οι Ιάπωνες, το νησί μας είναι ηφαιστειογενές και με τα τσουνάμι και όλα αυτά είναι ένα θέμα που έχει μπει μέσα στην συνείδηση και το DNA του Ιάπωνα. Υπάρχουν και οι καταστροφές που δεν είναι φυσικές. Καμιά φορά αυτές μπλέκονται. Μπορεί, κατά την διάρκεια ενός πολέμου, να συμβεί ένας σεισμός ή ένα τσουνάμι. Αυτό τώρα που περιπλέκει τα πράγματα -και εξ’ αιτίας της στάσης της κυβέρνησης της Ιαπωνίας- είναι ότι δεν πήρανε κανένα μάθημα από την διαρροή ραδιενέργειας και η πολιτική της σε σχέση με τα πυρηνικά εργοστάσια δεν έχει αλλάξει. Θέλουν βέβαια να «ξεριζώσουν»  το εργοστάσιο από εκεί, καθώς η διαρροή συνεχίζεται, αλλά δεν είναι εύκολο να γίνει. Αλλά δεν λένε ότι σταματάμε τα πυρηνικά εργοστάσια και στρεφόμαστε σε άλλες πηγές ενέργειας, οπότε κάθε Ιάπωνας αισθάνεται πως η επόμενη φορά μπορεί να είναι τόσο δραματική που ίσως να είναι και το τέλος της ίδιας της χώρας! Βέβαια, αυτό που συμβαίνει, αυτή τη στιγμή, είναι ένα φαινόμενο απώθησης, δεν μπορεί κάθε Ιάπωνας να αντέξει να ζήσει με αυτόν τον φόβο, να περιμένει ανά πάσα στιγμή να γίνει κάτι, θα ήταν αβίωτη η ζωή. Για αυτό αν τους ρωτήσεις θα σου πουν πως τα πράγματα πάνε μια χαρά. Πως όλο και καλυτερεύουν οι καταστάσεις και πως η ραδιενέργεια θα φύγει σιγά σιγά. Όμως, στο βάθος, όλοι φοβόμαστε πάρα πολύ το επόμενο, που μπορεί να συμβεί και αυτή τη στιγμή που μιλάμε.

Πάλι από το βιβλίο και με αυτά που είπες παραπάνω, λες πως υπάρχουν τρεις τρόποι συμπεριφοράς σχετικά με την καταστροφή που επήλθε: υπάρχουν εκείνοι που μιλούν συνεχώς γι΄ αυτή, εκείνοι που δεν θέλουν να δουν την πραγματικότητα και απέχουν από αυτή και εκείνοι που εξοργίζονται για την κατάσταση αυτή. Πώς αντέδρασαν σε σχέση με τους παραπάνω τρόπους οι διανοούμενοι της Ιαπωνίας;   

– Ό,τι είπα πριν για τα δυο «στρατόπεδα» των Γιαπωνέζων, το ίδιο ισχύει και για τους διανοούμενους. Για παράδειγμα, μια γυναίκα μετά το συμβάν, πήρε το μωρό της και ζει στο Παρίσι από τον φόβο της πυρηνικής ενέργειας. Έπρεπε να περιμένουμε τέσσερα χρόνια μετά την καταστροφή για να γραφτεί το πρώτο βιβλίο για το συμβάν, ένα μυθιστόρημα. Αυτό συμβαίνει γιατί στην Ιαπωνία υφίσταται, ένεκα των γεγονότων, ένα είδος λογοκρισίας αλλά και αυτολογοκρισίας. Οι αρχές και η κρατική πολιτική δεν θέλουν να μιλά ο κόσμος για αυτό, θέλουν να το αφήσουν να περάσει χωρίς καμιά συζήτηση. Ένα είδος έμμεσης λογοκρισίας. Υπάρχει μία ακαδημαϊκός, πανεπιστημιακή, που έγραψε ένα θεωρητικό βιβλίο πάνω στην καταστροφή και κυριολεκτικά την έθαψαν! Υπήρξαν, βέβαια, κάποιες θετικές κριτικές αλλά η συντριπτική πλειονότητα ήταν φανατικά εναντίον της. Είναι σαν να έχουμε μια πανδημία και αντί οι άνθρωποι να αρχίσουν να μελετάνε το φαινόμενο, τον ιό, ας πούμε, που έχει παρουσιαστεί, να εμβολιαστούν, είναι σαν να λένε πως αυτό δεν είναι τίποτε, δεν υπάρχει. Και, βεβαίως, την στιγμή που λες πως δεν υπάρχει μπορεί να κολλήσεις και να πεθάνεις. Είναι κάτι παράλληλο με αυτό που συμβαίνει στην Ιαπωνία. Είναι εγκληματική η σιωπή και η καταστολή που επιβάλλεται.

Υπάρχει κάποιο κοινωνικό κίνημα που να αγωνίζεται για αυτά τα θέματα;

– Φυσικά και υπάρχουν οι ακτιβιστές. Υπήρχαν και πριν την καταστροφή. Επειδή μάλιστα πολλά πράγματα έπρεπε να γίνουν γρήγορα λόγω της φύσης τής καταστροφής, δημιουργήθηκε ένα δυναμικό κίνημα ενάντια στην πυρηνική ενέργεια. Διήρκεσε μόνο δυο χρόνια γιατί οι δυνάμεις καταστολής, φανερές και κρυφές, κατάφεραν να το αποδυναμώσουν αρκετά. Δεν πρέπει να πιστεύουμε λόγω μεγάλης απόστασης πως η ιαπωνική αστυνομία είναι ευγενική με τον κόσμο. Δεν είναι λιγότερο βίαιη από άλλες χώρες στο να διαλύουν τις διαδηλώσεις. Χρησιμοποιούν όλα τα γνωστά μέσα  καταστολής. Κλείνουν, π.χ., τους σταθμούς του μετρό. Ενώ στα λόγια λένε πως θέλουν να διατηρήσουν την τάξη, θέλουν να βοηθήσουν και όλα τα γνωστά, στην πραγματικότητα είναι το ίδιο σκληροί, αν όχι σκληρότεροι. Τα ΜΜΕ δεν αναφέρουν καθόλου τις διάφορες διαδηλώσεις. Έτσι, οι ίδιοι οι ακτιβιστές νοικιάζουν ελικόπτερα γιατί δεν υπάρχει καμία άλλη κάμερα να τους πάρει. Ακόμη και μια πολύ μεγάλη διαδήλωση που είχε πάνω από εκατό χιλιάδες άτομα δεν έπαιξε σε κανένα μέσο!