Τα ατελιέ του Ματίς

| 08/10/2019

Ο Ματίς (1869 – 1954) σηματοδότησε με ανατρεπτικό τρόπο το ξεκίνημα της τέχνης του 20ου αιώνα. Σπούδασε νομική αλλά στη συνέχεια την εγκατέλειψε και αφιερώθηκε στην τέχνη.  Επηρεάστηκε από τους Ντύρερ, Ρέμπραντ, Γκόγια, Σαρντέν, Μονέ, Σεζάν, Κορό και Μανέ. Το κίνημα Φωβ (Τα άγρια θηρία-fauves) στο οποίο πρωτοστάτησε αντέδρασε στον φορμαλισμό, στη γεωμετρία και την επιστήμη.  Η σύνθεση των μορφών του έφερε στο προσκήνιο τη φαντασία και κάθε δυνατή πτυχή της μέσα σε ένα μοναδικό χρωματικό σύμπαν που μας καθηλώνει.

Ο αυθορμητισμός και η απλότητα στο έργο του είναι προϊόν συνεχούς πειραματισμού και βαθιάς έρευνας καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του. Τέχνη φτιαγμένη στην κυριολεξία από χρώμα, δυναμικό και βίαιο που μας γοητεύει και μας μαγνητίζει. Αιχμαλωτίζει όλες τις αισθήσεις μας αγγίζει  την ύπαρξή μας και το νιώθουμε να μας διαπερνά με αδιόρατους τρόπους.

Ο Ματίς απεικόνισε πολλές φορές το ατελιέ του, το οποίο ήταν ένα από τα αγαπημένα του θέματα. Το ατελιέ στη σοφίτα (1903) παρουσιάζει το ατελιέ του ζωγράφου τη δύσκολη περίοδο 1901 – 1903. Ήταν η περίοδος  που όπως χαρακτηριστικά έλεγε «Δεν είχαμε λεφτά ούτε για μπίρα».

Όλη η ομάδα των Φωβ, Αντρέ Ντερέν, Μωρίς ντε Βλαμένκ, Μορώ  ζούσαν στα όρια της φτώχειας.

Το ατελιέ στη σοφίτα αποτυπώνει με τον πιο χαρακτηριστικό τρόπο τις στερήσεις εκείνης της περιόδου. Ένα λιτό ατελιέ στη σοφίτα ενός κτηρίου με τα απολύτως απαραίτητα, ένα καβαλέτο, ένα μικρό τραπέζι και ένα σεντούκι. Η σκοτεινή σύνθεση του χώρου φωτίζεται από το φως του ήλιου που μπαίνει από το ανοιχτό παράθυρο στο βάθος, όπου αντικρίζουμε το εξωτερικό τοπίο με τους ζωντανούς χρωματισμούς του. Η σχέση εξωτερικού – εσωτερικού χώρου ως μια ενότητα και αρμονική ολότητα απασχόλησε ιδιαιτέρως τον Ματίς και φιλοτέχνησε αρκετά έργα προσπαθώντας να ενοποιήσει τους δύο χώρους.

Στο έργο Το ροζ ατελιέ (1911) αποτυπώνεται το ατελιέ του στο Issy – les – Moulineaux πολύ πιο άνετο και οργανωμένο από το παλιό ατελιέ της σοφίτας. Η σύνθεση είναι μια χρωματική πανδαισία η οποία απεικονίζει με λεπτομέρειες ό,τι υπάρχει στο δωμάτιο: το παραβάν, πίνακες, ένα γλυπτό, κεραμικά, υφάσματα. Το παράθυρο στο βάθος είναι κλειστό και αποτελεί μέρος της σύνθεσης η οποία όμως επικεντρώνεται κατά κύριο λόγο στην ψυχή του ατελιέ και κατ’ επέκταση στην ψυχή του καλλιτέχνη. Οι χρωματικοί συνδυασμοί με κυρίαρχο το ροζ προσδίδουν μια ατμόσφαιρα ιδιαίτερης ζωντάνιας και ζεστασιάς. Το ατελιέ εκφράζει την υπαρξιακή κατάσταση του ζωγράφου ο οποίος είναι ολοκληρωτικά αφοσιωμένος στη δημιουργία.

Ο Απολλιναίρ έλεγε για τον Ματίς «Τον ξετρελαίνει να περιστοιχίζεται από έργα τέχνης, παλιά και μοντέρνα, από πολυτελή υφάσματα, από αυτά τα γλυπτά στα οποία οι μαύροι της Γουϊνέας, της Σενεγάλης και της Γκαμπόν απεικονίζουν με σπάνια καθαρότητα τα φοβερά τους πάθη».

Στον πίνακα Ζωγράφος και μοντέλο (1916-1917) αποτυπώνεται το ατελιέ του στο Quai Saint-Michel κοντά στη Νοτρ – Νταμ. Εκεί θα δημιουργήσει αρκετά έργα με θέμα το ατελιέ. Η σχέση εσωτερικού και εξωτερικού χώρου τονίζεται και σε αυτό το έργο. Η γυναίκα μοντέλο και το καβαλέτο αποδίδονται με αφηρημένο τρόπο, ενώ αυτό που απασχολεί τον ζωγράφο είναι η σύνθεση μέσα στη σύνθεση. Η ασάφεια του έργου δηλώνει τον προβληματισμό και τις σκέψεις του καλλιτέχνη γύρω από την αλήθεια του έργου τέχνης.

Ο Λουί Αραγκόν έγραφε «Φτάνει να αφήσεις ελεύθερο τον Ματίς, και στα χέρια του τα πιο ευτελή και αμελητέα πράγματα θα μετατραπούν σε γνήσια  αντικείμενα πολυτελείας».

Ο Ματίς ήταν πρωτοπόρος στο να προσδίδει ενότητα στη μορφή μέσα από την αποσπασματικότητα. Οι φόρμες του και η αρμονία τους όπως και η αρμονία των γραμμών του, η απλοποίηση που τις διακρίνει ήταν αποτέλεσμα μιας εσωτερικής διαδικασίας, η οποία είχε απομακρυνθεί από την απόδοση της πραγματικότητας.

Όπως χαρακτηριστικά έλεγε «Όλη μου η ζωή σημαδεύτηκε από την αντίληψη  πως οτιδήποτε προερχόταν από τη φαντασία ή τη μνήμη ήταν επικριτέο, «κομπαστικό», ανάξιο. Οι καθηγητές της Σχολής Καλών Τεχνών έλεγαν στους μαθητές τους: Να αντιγράφετε τη φύση  χωρίς δεύτερη σκέψη. Σε όλη μου τη ζωή έχω αντιταχθεί στην άποψη αυτή, την οποία βεβαίως δεν θα μπορούσα να υιοθετήσω, και ο αγώνας αυτός υπήρξε αφετηρία πολλών αλλαγών στην πορεία μου, με τις οποίες αναζήτησα εκφραστικές δυνατότητες πέραν της πιστής αντιγραφής της πραγματικότητας».

Η ζωγραφική του Ματίς μέσα από τις αισθητικές του φόρμουλες, την ευαισθησία και την καλλιτεχνική ιδιαιτερότητά του απέκτησε μια αυτόνομη οντότητα η οποία εξέφρασε μια αστείρευτη δημιουργικότητα.


Πηγές:

  • Taschen.
  • Παγκόσμια Εγκυκλοπαίδεια της Τέχνης, εκδ.Φυτράκης, 1964.
  • Ε.Η. Gombrich. Το Χρονικό της Τέχνης, MIET, 1994
  • Βιβλιοθήκη Τέχνης, Ματίς, Καθημερινή.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Η Κατερίνα Κοφφινά είναι πολιτισμολόγος. Σπούδασε «Ευρωπαϊκό Πολιτισμό» με μεταπτυχιακή εξειδίκευση στη Διοίκηση Πολιτισμικών Μονάδων στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο και Εφαρμοσμένες Εικαστικές Τέχνες στις σχολές Βακαλό και Αrtes (πρώην Δοξιάδη). Έχει εργαστεί πολλά χρόνια στον αρχιτεκτονικό χώρο. Έχει συνεργαστεί με ιδρύματα και συλλόγους στην παραγωγή καλλιτεχνικών και ιστορικών προγραμμάτων, καθώς και με τα περιοδικά «Ιστορία - Πάπυρος», «Science Illustrated», «Ιστορικά Θέματα», "Πολίτες" «Το Περιοδικό». Είναι ιδρυτικό μέλος της Ομάδας Παραγωγής Δημόσιας Ιστορίας "hιστορισταί". Επίσης είναι μέλος και γραμματέας του Δ.Σ του Συλλόγου Πτυχιούχων Ευρωπαϊκού Πολιτισμού.