Όλα είναι μάταια: για το βιβλικό κείμενο του Εκκλησιαστή

Το “ποτέ” πάνω από το “αμήν”

| 19/03/2018

Ο άνθρωπος είναι το ένα από τα δύο σταθερά σημεία της ζωής. Είναι ο κυματοθραύστης των αντιφάσεων της που περιμένει το αναπόφευκτο τέλος. Ο άνθρωπος βιώνει, αισθάνεται, αφομοιώνει, απορρίπτει, τα αλληλοσυγκρουόμενα στοιχεία και χωρίς να το καταλαβαίνει ο κόσμος προχωρά μέσα από την αέναη σύγκρουση. Η υποταγή στην αρχέγονη κατάσταση τον ορίζει, τον προστατεύει, τον απειλεί και του υποδεικνύει το δεύτερο σταθερό σημείο: τον θάνατο. Εκεί τελειώνουν όλα και από εκεί θα αρχίσουν. Εκεί η ζωή ξεσπά, διαλύεται, γίνεται χώμα και η γη δέχεται ξανά το παιδί της. Η εκδημία είναι το μηδέν και το άπειρο και κάθε σκέψη για μετά θάνατον ζωή μόνο ανόητη είναι. Το τέλος είναι ένα. Η ζωή είναι μία και αυτό είναι οριστικό και αδιαμφισβήτητο. Το συμπέρασμα δεν ανήκει σε κάποιον φιλόσοφο, σε κάποιον βλάσφημο στοχαστή, αλλά στον εκκλησιαστή.

Το βιβλίο ανήκει σε αυτά που απαρτίζουν την εβραϊκή Βίβλο και τη χριστιανική Παλαιά Διαθήκη. Το ποιος το έγραψε είναι άλυτο μυστήριο. Μέχρι τον 19ο αιώνα γινόταν δεκτό πως συγγραφέας ταυτιζόταν με τον Σολομώντα, όμως είναι βέβαιο ότι ο δημιουργός είναι πολύ μεταγενέστερος του. Το αναπάντητο όσον αφορά την ταυτότητα του συγγραφέα έχει τη σημασία του, μια και δίνει στο βιβλίο τη γοητεία του απροσδιόριστου σχετικά με την καταγωγή του. Επιπλέον, θέτει σε δοκιμασία τον αναγνώστη για τον αν πρέπει να αποδεχθεί αυτά που γράφει ο εκκλησιαστής ή να τα προσπεράσει ως σοφιστείες. Το σίγουρο είναι ότι ο αναγνώστης πρέπει να “δει” τον εαυτό του χωρίς προκατάληψη και σιγουριά. Να τον “δει” αν μπορεί να δεχτεί τον λόγο τον ανατρεπτικό, αν μπορεί να δεχτεί μια άλλη φιλοσοφική προσέγγιση του Θεού και του έργου του. Ο εκκλησιαστής τολμά να βάλει το “ποτέ” πάνω από το “αμήν”.

Το ανατρεπτικό, αμαρτωλό στοιχείο του εκκλησιαστή εντοπίζεται στη βεβαιότητα του πεπερασμένου της ζωής. Το “Χους ει και εις χουν απελεύσει” διατρέχει τον λόγο του και πάνω σε αυτό στηρίζει το αξίωμα του για τη ματαιότητα της ζωής. Όλα είναι μάταια, ο άνθρωπος επιδίδεται στο μαρτύριο του ανεμοκυνηγητού. Ξέρει ότι δεν μπορεί να ξεφύγει απ’ αυτό, δεν τον αφήνει ο Θεός να ξεφύγει. Από την αρχή του κειμένου προειδοποιεί πως “Ολα για το τίποτα/είπε ο εκκλησιαστής/ όλα ειν’ ανώφελα/όλα για το τίποτα”. Συνεπώς, γιατί να ελπίζεις; Η μόνη ελπίδα, πρόσκαιρη φυσικά, είναι να μπορείς να χαρείς τον κόπο σου, να χαρείς το “τώρα”, αρκεί να απωθήσεις την ιδέα του θανάτου. Ο Θεός για τον εκκλησιαστή είναι σοφός και παντοδύναμος, όμως δεν είναι σπλαχνικός, δεν είναι επιεικής απέναντι στον άνθρωπο, το μέγα δημιούργημα του. Όχι, συνέχεια τον δοκιμάζει, του βάζει στο μυαλό ανησυχίες με την αντίφαση πάντα παρούσα. Κόπιασε, αλλά μην περιμένεις τίποτα. Να χαίρεσαι γνωρίζοντας ότι όλα είναι μάταια. Να ζεις για να πεθάνεις.

Ο λόγος του εκκλησιαστή είναι βιβλικός, αποφθεγματικός και αυταρχικός. Χωρίζεται σε στίχους και παραγράφους και στην ουσία επιχειρεί να παροτρύνει τον αναγνώστη να μελετήσει το κείμενο, να το κατανοήσει και στο τέλος να αποφασίσει αν θα το αποδεχτεί ή όχι. Ο εκκλησιαστής δεν αμφισβητεί την πίστη στον Θεό και το έργο του, αλλά αποδομεί την ψευδαίσθηση του επέκεινα και δίνει στην ελπίδα τις διαστάσεις που τις αναλογούν. Η καλαίσθητη έκδοση φέρει την υπογραφή του Θάνου Σαμαρτζή, ο οποίος είναι υπεύθυνος για την απόδοση και το χρήσιμο και διαφωτιστικό επίμετρο.

Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1980. Σπούδασε αθλητική δημοσιογραφία και παρά την αγάπη και την ενασχόλησή του με τη λογοτεχνία, συνεχίζει να ασχολείται με το αθλητικό ρεπορτάζ. Έχει εργαστεί σε εφημερίδες, περιοδικά, ραδιοφωνικούς σταθμούς, κάνοντας βιβλιοπαρουσιάσεις