Όλα στο κόκκινο

Μια καθηλωτική μαρτυρία κι ένα απολαυστικό μυθιστόρημα

| 18/12/2019

Λίγο πριν την παλινόρθωση του καπιταλισμού, λίγο μετά τον μη συμβατικό πόλεμο, λίγο πριν την ολοκλήρωση. Διαφορετικά, η Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας. Η Ανατολική Γερμανία πάντα στο «ανάμεσα», στην ψευδαίσθηση και στο χάρτινο μεγαλείο. Το κράτος που θα μπορούσε να είναι συνέχεια της εργατικής δημοκρατίας και κατέληξε να υστερεί δραματικά αυτής. Μια διαδρομή που κάπου λοξοδρόμησε και οδήγησε στο αντίθετο ρεύμα. Αντί για πολιτική πρόοδο οι πολίτες της ΛΔΓ βίωσαν την πολιτική καθυστέρηση. Η Επανάσταση πέτυχε, αλλά δεν ολοκληρώθηκε! Η νίκη απέναντι στον φασισμό εξάντλησε  κάθε ανθρώπινη δυνατότητα και ο εκφυλισμός του κράτους στάθηκε αναπόφευκτος. Οι πολίτες της ΛΔΓ έζησαν μια ατελείωτη παρεξήγηση που τους εξουθένωσε, τους απογοήτευσε, τσάκισε συναισθηματικά. Το βιβλίο «Ψηλά τις καρδιές» (Εκδ. Δώμα, σειρά testimonia) είναι μια μαρτυρία των όσων συνέβησαν πίσω από το Τείχος.

Διαβάζοντας τη μαρτυρία του Μαξίμ Λέο νιώθεις ότι όλα είναι στο κόκκινο, στο όριο. Ο συγγραφέας τολμά να ρωτήσει αυτά που δεν μπορούσε όταν ήταν παιδί. Τολμά να ρωτήσει την οικογένεια του για το τι πραγματικά συνέβαινε πίσω από το Τείχος του Βερολίνου. Γι’ αυτό και ο υπότιτλος «Μια οικογένεια στην Ανατολική Γερμανία». Ο χωρισμός που ξεκίνησε στον «Ψυχρό Πόλεμο» και έγινε αντιληπτός μέσω ενός κτίσματος που κατέληξε καθοριστικό σύμβολο στη μεταπολεμική ιστορία της Ευρώπης. Ο σοσιαλισμός, η απάντηση στο αδηφάγο τέρας του καπιταλισμού, που έμαθε τις καρδιές να κοιτούν ψηλά, που έφερε τα αστέρια πιο κοντά, έγινε βρόχος για τον λαό της ΛΔΓ. Η μαρτυρία του Λέο δεν αφήνει περιθώρια και τονίζει την απομάκρυνση της εξουσίας από τον λαό! Εκπληξη δυσάρεστη και οδυνηρή για όσους πίστεψαν σ’ έναν καλύτερο κόσμο που μόνο ο σοσιαλισμός μπορεί να καταφέρει. Το ανεκπλήρωτο είναι που θέλει να αναδείξει ο Λέο, το αναπάντητο «γιατί;» που ακόμη και σήμερα βασανίζει όσους πίστεψαν.

Το «Ψηλά τις καρδιές» διαθέτει τη δύναμη του λόγου που φτιάχνει εικόνες δίχως μεσολάβηση του μύθου. Όλα είναι αληθινά, όλα έρχονται από το στόμα, τις πράξεις των μελών της οικογένειας του Μαξίμ Λέο. Της μητέρας του Αννε, του πατέρα του Βολφ, του παππού του Γκέρχαρντ και του παππού Βέρνερ. Η Αννε πιστό μέλος του Κόμματος, ο Βολφ ατίθασος καλλιτέχνης που ασφυκτιούσε στη ΛΔΓ, ο παππούς Γκέρχαρντ ήρωας πολέμου στη γαλλική αντίσταση και ο παππούς Βέρνερ πρώην ναζιστής που προσαρμόστηκε εύκολα και ανώδυνα. Το Τείχος ενώνει και χωρίζει, ορίζει, καθορίζει, είναι σημείο αναφοράς, σημείο υπέρβασης, σημείο μετάβασης και τέλος το αξέχαστο σημείο κατάρρευσης. Ο Λέο με λόγο που ισορροπεί ανάμεσα στο συναίσθημα και την ψυχραιμία της ιστορίας που πρέπει να ειπωθεί μας δίνει μια καταιγιστική μαρτυρία. Η μετάφραση της Γιώτας Λαγουδάκου είναι πολύ καλή και ακολουθεί τον ρυθμό και το ύφος της ιστορίας.

Μαξίμ Λέο, «Ψηλά τις καρδιές» (Εκδ. Δώμα)

 

Ο Ορχάν Παμούκ και το κόκκινο. Το κόκκινο των μαλλιών και του αίματος, το κόκκινων των αρχαίων μύθων που μένει  ζωντανό ως τις μέρες μας. Η λεπτή κόκκινη γραμμή που ενώνει πάθος, έρωτα, ζωή, θυσία, φόνο. Τα στοιχεία που έχει ο Παμούκ είναι άχρονα και έχουν αξιοποιηθεί από πάρα πολλούς καλλιτέχνες σε όλους τους τομείς της Τέχνης. Ο Τούρκος όμως ενώνει χρώμα με χρώμα και χρόνο με χρόνο για να μας δώσει ένα μυθιστόρημα σπουδή πάνω στην πατροκτονία και την παιδοκτονία. Ο Παμούκ μας δίνει να καταλάβουμε ότι τα χρώματα έχουν την ίδια δύναμη με τον χρόνο, η ανθεκτικότητα τους μετράει τον χρόνο και τις ζωές τον ανθρώπων. Τις χρωματίζει και σε ορισμένες περιπτώσεις τις χρωματίζει και τις στιγματίζει ανεξίτηλα. Το «Η γυναίκα με τα κόκκινα μαλλιά» (Εκδ. Πατάκη) είναι απολαυστικό γιατί κάνει την αίσθηση απόλυτο κριτήριο αντίληψης και αντιμετώπισης της ζωής.

Γιατί, λοιπόν, το κόκκινο; Γιατί είναι τόσο ελκυστικό και… τυραννικό! Αυτή είναι η αίσθηση και πάνω σε αυτήν γράφεται η ιστορία του Παμούκ. Ο βραβευμένος με Νόμπελ Παμούκ ξέρει πώς να πει μια ιστορία και δεν αφήνει την ιστορία να τον οδηγήσει. Στο συγκεκριμένο βιβλίο φτιάχνει τη αφορμή για να εξηγήσει (;) και να ψάξει την έννοια της πατροκτονίας και παιδοκτονίας. Η αμφιβολία έγκειται στην ανομολόγητη παραδοχή της ανθρώπινης αδυναμίας μπροστά στα μεγάλα και διαχρονικά, σε αυτά που μας ξεπερνούν. Κοινή συνισταμένη ο έρωτας, ο έρωτας για τον άλλο, για την εξουσία, για τον έλεγχο της ζωής. Αυτός έρωτας όμως συνήθως μένει ανολοκλήρωτος και καταλήγει να χρωματίζεται από το βαθύ κόκκινο της απώλειας, του φόνου!  Προφανώς, ζωή χωρίς θάνατο δεν υπάρχει και ο Παμούκ το ξέρει, γι’ αυτό και το αναδεικνύει εδώ.

Ο τρόπος που ξετυλίγει την ιστορία έχει ενδιαφέρον. Ο νεαρός Τζεμ, στα μέσα της δεκαετίας του ’80, αναγκάζεται να εργαστεί ως βοηθός πηγαδά, μια και ο πατέρας του έχει εγκαταλείψει αυτόν και τη μητέρα του. Αφεντικό του ο μάστορας Μαχμούτ. Σκάβουν σ’ ένα δύσκολο σημείο, στην περιοχή Ονγκιορεν. Ο νεαρός εκεί θα γνωρίσει μια μυστηριώδη γυναίκα, ηθοποιό περιοδεύοντος θιάσου, θα την ερωτευθεί θα κάνει έρωτα μαζί της και μετά θα ξεκινήσει η κάθοδος προς το άγνωστο. Οσο σκάβουν με τον μάστορα δεν ξέρουν αν θα βρουν νερό. Ο νεαρός δεν ξέρει πού θα καταλήξει ο έρωτας του. Ο μάστορας Μαχμούτ παθαίνει εργατικό ατύχημα και ο Τζεμ πανικόβλητος τον εγκαταλείπει. Τον ίδιο κάνει και με τη γυναίκα με τα κόκκινα μαλλιά. Ο έρωτας για τη ζωή (νερό) θα μπλεχτεί με τον έρωτα για τον άνθρωπο (γυναίκα με κόκκινα μαλλιά). Ο θάνατος του ανθρώπου με αυτόν του έρωτα. Το στοιχείο που θα ενώσει τα κομμάτια είναι το θανάσιμο αμάρτημα της πατροκτονίας, παιδοκτονίας. Ο Παμούκ θα το κάνει εκμεταλλευόμενος τον «Οιδίποδα Τύραννο» του Σοφοκλή και το «Ρουστέμ και Σουχράμπ» του Ιρανού Φιρντουσί.

Παρά το απαιτητικό και «βαρύ» υλικό του, ο Παμούκ το ελέγχει και προσφέρει με το καλύτερο τρόπο στον αναγνώστη. Η εμπειρία και η μαστοριά του τον οδηγούν. Η μετάφραση από τα τουρκικά ανήκει στη Στέλλα Βρετού και ακολουθεί πιστά τον Παμούκ.

Ορχάν Παμούκ «Η γυναικά με τα κόκκινα μαλλιά» (Εκδ. Πατάκη)

Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1980. Σπούδασε αθλητική δημοσιογραφία και παρά την αγάπη και την ενασχόλησή του με τη λογοτεχνία, συνεχίζει να ασχολείται με το αθλητικό ρεπορτάζ. Έχει εργαστεί σε εφημερίδες, περιοδικά, ραδιοφωνικούς σταθμούς, κάνοντας βιβλιοπαρουσιάσεις