Γιάννης Μακριδάκης, Συρματένιοι, ξεσυρματένιοι· όλοι

Χιώτες πρόσφυγες και στρατιώτες στη Μέση Ανατολή: Αφηγήσεις 1941-1946

| 09/02/2015

Ο συγγραφέας Γιάννης Μακριδάκης αποτελεί μία αξιόλογη περίπτωση σύγχρονου Έλληνα λογοτέχνη, ο οποίος με την ιδιαίτερη γραφή, το ύφος και την επιλογή των θεμάτων του μας παραπέμπει σε μια παλιότερη γενιά εκλεκτών λογοτεχνών που με τα έργα τους σφράγισαν διαχρονικά την ελληνική λογοτεχνία. Είναι γνωστή η ακτιβιστική δράση και η εναλλακτική του στάση και θέση στη ζωή, μέσω της  φυσικής καλλιέργειας και της αποανάπτυξης, δηλαδή ενός κοινωνικού μοντέλου που εστιάζει στη μείωση της κατανάλωσης και την προστασία του περιβάλλοντος. To 1997 ίδρυσε το Κέντρο Χιακών Μελετών Πελινναίο και διηύθυνε την έκδοση του τριμηνιαίου περιοδικού Πελινναίο μέχρι το 2011, οπότε και έπαψε να εκδίδεται έχοντας συμπληρώσει 56 τεύχη.

συρματενιοι-ξεσυρματενιοι-ολοι-γιαννης-μακριδακηςΠριν λίγους μήνες, το Οκτώβριο του 2014, πραγματοποιήθηκε μια εκδήλωση – συζήτηση εφ’ όλης της ύλης με το συγγραφέα στο καφέ «Πόλις, όπου αναλύθηκε διεξοδικότερα το θέμα της αποανάπτυξης και οι καταστροφικές συνέπειες του καταναλωτισμού που χαρακτηρίζουν το σύγχρονο πολιτισμό. Παράλληλα όμως ήρθε πάλι στο προσκήνιο το βιβλίο του «Συρματένιοι, ξεσυρματένιοι· όλοι» (Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2010). Το βιβλίο παρουσιάζει μέσω μαρτυριών το θέμα των Ελλήνων προσφύγων στις τουρκικές ακτές από τα τέλη του 1941 μέχρι το καλοκαίρι του 1942. Τα συγκεκριμένα γεγονότα αποτελούν ένα πεδίο λίγο έως πολύ άγνωστο και γίνεται αμέσως αντιληπτό ότι η επικαιρότητά τους είναι κάτι παραπάνω από εμφανής.

Χιλιάδες Έλληνες κάτοικοι των νησιών του Αιγαίου αλλά και του ηπειρωτικού τμήματος της χώρας, εγκατέλειψαν τον τόπο κατοικίας τους και ταξίδεψαν με μικρές βάρκες και καΐκια σε εντελώς αντίξοες συνθήκες με κίνδυνο τη ζωή τους. Πολλοί χάθηκαν κατά τη διάρκεια αυτής της προσπάθειας. Όσοι έφθασαν στους προορισμούς τους, στην Κύπρο αλλά και σε χώρες της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής, αντιμετώπισαν τις δυσκολίες της προσφυγιάς. Τα μεν γυναικόπαιδα οδηγήθηκαν σε προσφυγικούς καταυλισμούς και παρέμειναν εκεί μέχρι τη λήξη του πολέμου. Οι δε άντρες, επάνδρωσαν τα σώματα του ελληνικού στρατού της Μέσης Ανατολής και πήραν μέρος σε πολλές μάχες ενάντια στους Γερμανούς και Ιταλούς κατακτητές. Στη συνέχεια οι Άγγλοι τους κατηγόρησαν ως κομμουνιστές και τους έκλεισαν στα Σύρματα. Ωστόσο πολλοί από τους κρατούμενους τελικά ασπάστηκαν την κομμουνιστική ιδεολογία, όπως στην περίπτωση των 1.500 του Ντεκαμερέ της Αβησσυνίας. Το 1946, όσοι από αυτούς επέζησαν, επέστρεψαν στην Ελλάδα. Ακολουθεί μαρτυρία από το βιβλίο:  «Πραγματικά πείνασα τις δέκα μέρες που κάμαμε μέσα στο καΐκι. Το ταξίδι ήτανε για τρεις μέρες. Τη μέρα εκαθούμαστε και τη νύχτα εβαδίζαμε, διακόσιες δέκα έξι ψυχές μέσα και σκεπασμένο με ένα καραβόπανο. Ψείρες, βρόμα, άστα… Πέθανε ένα μωρό και το βάλε η ίδια η μάνα του σε ένα τσουβάλι και το ριξε στη θάλασσα. Μας δώκανε πατάτες βραστές, ελιές και σύκα και νερό από βαρέλια που είχαν πετρέλαιο μέσα, ήτανε κόκκινο και βρομούσε πετρέλαιο (…) Ήτανε και Μεγάλη Βδομάδα. Τη Μεγάλη Παρασκευή το βράδυ τους έψαλα τον Επιτάφιο μες στο καΐκι. Αυτοί είχανε σκοπό να μας πνίξουνε, γιατί είχανε πνίξει ορισμένα καΐκια…», περιγράφει η Ζαχαρένια Γεώργαλου.

Με πολύ εύστοχο και ευαίσθητο τρόπο ο συγγραφέας επισημαίνει ότι η ιστορία κάνει κύκλους και κανείς δεν μπορεί να νιώθει ασφαλής. Οι πρόσφυγες θα πρέπει να αντιμετωπίζονται με γνώμονα το σεβασμό και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Άλλωστε, η κοινωνική εξέλιξη του ανθρώπου θα πρέπει να χαρακτηρίζεται από ηθικούς κώδικες και συμπεριφορές που στοχεύουν στην εξύψωση και τη διεύρυνση του συστήματος αξιών του. Το καθεστώς διεθνούς δικαίου θα πρέπει να εφαρμόζεται και η προσπάθεια για την εξάλειψη των παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, να είναι διαρκής και ακαταπόνητη. 

Η Κατερίνα Κοφφινά είναι πολιτισμολόγος. Σπούδασε «Ευρωπαϊκό Πολιτισμό» με μεταπτυχιακή εξειδίκευση στη Διοίκηση Πολιτισμικών Μονάδων στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο και Εφαρμοσμένες Εικαστικές Τέχνες στις σχολές Βακαλό και Αrtes (πρώην Δοξιάδη). Έχει εργαστεί πολλά χρόνια στον αρχιτεκτονικό χώρο. Έχει συνεργαστεί με ιδρύματα και συλλόγους στην παραγωγή καλλιτεχνικών και ιστορικών προγραμμάτων, καθώς και με τα περιοδικά «Ιστορία - Πάπυρος», «Science Illustrated», «Ιστορικά Θέματα», "Πολίτες" «Το Περιοδικό». Είναι ιδρυτικό μέλος της Ομάδας Παραγωγής Δημόσιας Ιστορίας "hιστορισταί". Επίσης είναι μέλος και γραμματέας του Δ.Σ του Συλλόγου Πτυχιούχων Ευρωπαϊκού Πολιτισμού.