«4321» του Πολ Όστερ

Στο δωμάτιο με τους καθρέφτες

| 17/05/2018

Το «4321» είναι επίσκεψη στο λούνα παρκ όπου ο χρόνος και ο χώρος εγκλωβίζονται στο συναίσθημα και τη σκέψη. Το τρενάκι του τρόμου, τα συγκρουόμενα, το δωμάτιο με τους παραμορφωτικούς καθρέφτες… Εκεί, η αρμονία αποκαθίσταται, αλλά η αποτύπωση των πραγμάτων δεν γίνεται μέσα σε «κανονικές» συνθήκες. Όλα μοιάζουν και όλα διαφέρουν μεταξύ τους, τα μεγέθη συναντώνται, όπως και τα χρώματα. Όμως κάθε βήμα μέσα στην αίθουσα με τους καθρέφτες αλλάζει τα σχήματα, την όψη, την κίνηση. Η ροή δεν σταματά, τον μηχανισμό όμως τον κρατά ένα μικρό παιδί που ίπταται και μέσα από τα μάτια του γίνεται η σύνθεση και η ανασύνθεση, η εξέλιξη και η πρόοδος. Η πορεία μόνο έχει ατελείωτα μπρος-πίσω, αλλά στο τέλος όλα πάνε μπροστά, όλα… Η έξοδος υπάρχει κάπου στο βάθος και πολλοί θα μπουν στο πάρκο και το καλειδοσκόπιο θα είναι το παιχνίδι της ζωής μας, η ζωή μας.

Το «4321» είναι ένα μεγάλο καλειδοσκοπικό μυθιστόρημα. Το μεγάλο αφορά τόσο τον όγκο (1224 σελίδες!) όσο και τη φιλοδοξία του Όστερ. Φυσικά, η συγγραφική εμπειρία και ωριμότητα του δημιουργού, του επιτρέπουν να κάνει κάτι τέτοιο. Ο Αμερικανός συγγραφέας μας αφηγείται τις τέσσερις ζωές του Άρτσιμπαλντ Ισαάκ Φέργκιουσον. Σαν ιδέα θυμίζει το «Ρασομόν» του Ακίρα Κουροσάβα. Τρεις διαφορετικές ιστορίες με το ίδιο τέλος. Εδώ, το ίδιο άτομο, η ζωή του και οι άπειρες πτυχές αυτής, σε συγκεκριμένο χρονικό πλαίσιο, μέσα από το καλειδοσκόπιο του Όστερ! Εντυπωσιακό, μεγαλεπήβολο, και ό,τι άλλο θέλετε προσθέτετε, εγχείρημα. Ωστόσο η διατήρηση της ισορροπίας δεν είναι εύκολη και η σκόπιμη επανάληψη φαίνεται να οδηγεί σε αδιέξοδο μερικές φορές.

Ο αναγνώστης καλείται να ακολουθήσει τη ζωή του Άρτσι Φέργκιουσον από την παιδική έως την εφηβική, μετεφηβική ηλικία. Χρονικά, από το 1947 έως το 1970 σε έναν κόσμο που «βράζει» και δεν σταματά να παράγει σημαντικά, πολιτικά, κοινωνικά, πολιτισμικά γεγονότα. Η εξέλιξη των ΗΠΑ συμβαδίζει με αυτή του ήρωα και κατά κάποιο τρόπο οι ΗΠΑ ακολουθούν αυτή του πιτσιρικά Φέργκιουσον. Ο Όστερ εντοπίζει κάθε δρόμο, δρομάκι, σοκάκι, μικρή, μεγάλη αλέα στην πορεία του Φέργκιουσον και ενώ έχει ενδιαφέρον η αλληλοεπικάλυψη των όσων δημιουργεί ο Φέργκιουσον, η ιστορία δεν προχωρά εις βάθος. Το αδιάκοπο πήγαινε-έλα στο συγκεκριμένο τμήμα του ήρωα, ενώ γίνεται με προσοχή, με τις αλλαγές στον σωστό χρόνο και την κάθε ενότητα ολοκληρωμένη, εντούτοις δημιουργεί μια επανάληψη που, ενώ καθαρίζει την επιφάνεια του Φέργκιουσον, δεν αποκαλύπτει το ψυχικό του κόσμο σε όλο το εύρος του. Αυτό οφείλεται στη δομή του βιβλίου και στην, ομολογουμένως, ευφάνταστη λογοτεχνική διαδρομή που επέλεξε ο Όστερ. Εκεί, νομίζω, «θυσιάζεται» η ισορροπία. Η εμβάθυνση στον κεντρικό χαρακτήρα χάνεται για να διατρέξουμε το πολύβουο πλήθος των όσων μας παρουσιάζει.

Το «4321» είναι σαν να βρίσκεσαι σε μια τεράστια διαδήλωση και ο όγκος του πλήθους σε εντυπωσιάζει, αλλά σε δυσκολεύει κιόλας να βρεις την έξοδο απ’ αυτό. Ο Όστερ, ωστόσο, δεν χάνει ποτέ τον προσανατολισμό του, ξέρεις ακριβώς τι θέλει να πει και πώς να το πει. Όλα κινούνται γύρω από τον Άρτσι Φέργκιουσον και η ταχύτητα των γεγονότων εκείνης της περιόδου παρασύρει το πρόσωπο του βιβλίου. Το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, το Βιετνάμ, η μάχη για τα πολιτικά δικαιώματα, οι ταραχές στα πανεπιστήμια των ΗΠΑ, κ.α. Ο ρυθμός του «4321» είναι πολύ γρήγορος και με κινηματογραφική ταχύτητα περνούν από μπροστά μας όλα όσα «συναντούν» τη ζωή ενός παιδιού που φτάνει στην ενηλικίωση. Το «4321» απαιτεί αφοσίωση, προσοχή και επιστροφή στην παιδική-εφηβική ηλικία για να το παρακολουθήσεις. Ο τίτλος δεν είναι τυχαίος και θα μπορούσε να είναι και «1234» ή όποιος άλλος συνδυασμός είναι εφικτός. Ειδική μνεία στη Μαρία Ξυλούρη για τη μετάφραση. Δεν είναι μόνο ο όγκος, αλλά και οι πολλές ιδιαίτερες αναφορές που είναι καθαρά αμερικάνικες και χρειάζονταν μεγάλη προσοχή. Το τελικό αποτέλεσμα είναι πολύ καλό, όπως και η επιμέλεια του βιβλίου.

Info: «4321», μετάφραση Μαρία Ξυλούρη, Εκδ. Μεταίχμιο

Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1980. Σπούδασε αθλητική δημοσιογραφία και παρά την αγάπη και την ενασχόλησή του με τη λογοτεχνία, συνεχίζει να ασχολείται με το αθλητικό ρεπορτάζ. Έχει εργαστεί σε εφημερίδες, περιοδικά, ραδιοφωνικούς σταθμούς, κάνοντας βιβλιοπαρουσιάσεις