Boardwalk Empire & Downton Abbey:

Οι ανάπηροι πολέμου στον μεσοπόλεμο, ορατοί και αόρατοι, σε δύο τηλεοπτικές σειρές

| 10/02/2015

Ο ανάπηρος πολέμου αποτελεί πλέον μια κλασική φιγούρα σε κάθε σειρά ή ταινία που αναφέρεται στον μεσοπόλεμο και σέβεται τον εαυτό της. Θα αναφερθούμε σε δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα. Στο Boardwalk Empire και το  Downton Abbey.

[hr]

Boardwalk Empire

[hr]

Στη σειρά Boardwalk Empire (2010–2014), ένα ακόμα αριστούργημα της HBO, το οποίο αναφέρεται στοην εποχή του αμερικάνικου μεσοπολέμου και την οποία υπογράφουν ο διάσημος σκηνοθέτης Μάρτιν Σκοτσέζε και ο βραβευμένος με EMMY Τέρενς Γουίντερ, εξελίσσονται διάφορες ιστορίες βασισμένες σε δύο ανάπηρους πολέμου τον Jimmy Darmody και τον Richard Harrow. Ο πρώτος με ένα μικρό τραύμα στο πόδι γίνεται το πρωτοπαλήκαρο του Nucky Thompson, του αρχιμαφιόζου του Atlantic City. Εκτός από την σχέση εμπιστοσύνης με τον πάτρωνά του, ο νεαρός Jimmy Darmody φέρει ακόμα μια δεξιότητα που τον καθιστά ακόμα πιο ικανό στον ρόλο του εκτελεστή: την εμπειρία του φόνου από τον πόλεμο.

Η πιο κλασική φιγούρα όμως αναπήρου πολέμου είναι ο δεύτερος. Όταν ο Jimmy Darmody κάνει μια επέμβαση στο νοσοκομείο αναπήρων πολέμου, γνωρίζει τον Richard Harrow και γίνονται οι καλύτεροι φίλοι. Ο Harrow κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου ήταν ελεύθερος σκοπευτής. Το πρόσωπό του ήταν άσχημα παραμορφωμένο από μία οβίδα, είχε χάσει το ένα μάτι του, μεγάλο τμήμα της άνω γνάθου και το μεγαλύτερο μέρος του ζυγωματικού οστού, στην αριστερή πλευρά του προσώπου του. Έχει επίσης υποστεί κάποια ζημιά στο λαιμό που τον αναγκάζει να μιλάει σε ένα χαμηλό, υπόκωφο τόνο. Λόγω της εμφάνισής του, ο Harrow φοράει μια μάσκα κασσίτερου που χυτεύθηκε για να ταιριάζει με την αριστερή πλευρά του προσώπου του.

Φέρει όλα τα ψυχικά τραύματα που μπορεί να προκαλεί η εμφάνισή του στους γύρω του. Ονειρεύεται μια φυσιολογική οικογενειακή ζωή, αλλά γνωρίζει πως η εικόνα του δεν μπορεί να ελκύει τις γυναίκες. Ως ελεύθερος σκοπευτής, εξελίσσεται στον καλύτερο και πιο αποφασισμένο εκτελεστή μεταξύ των μαφιόζων. Είναι ίσως από τους πιο συμπαθείς ήρωες μιας τηλεοπτική σειράς, της οποίας οι μαφιόζοι πρωταγωνιστές παρουσιάζονται με τέτοιον τρόπο, που μόνο κατά περίπτωση μπορούν να προκαλέσουν την συμπάθεια. Αντίθετα, η διαπραγμάτευση των εσωτερικών τους αντιφάσεων και ο τρόπος με τον οποίο πληρώνουν κάθε φορά το τίμημα των επιλογών τους, είναι το στοιχείο που τελικά συγκινεί τους θεατές. Η σειρά αναδεικνύει την ύπαρξη και τη ζωή των ενώσεων των παλαιών πολεμιστών και τους στενούς δεσμούς που δημιουργούνται μεταξύ των βετεράνων του πολέμου. Ο Harrow τελικά πάντως συγκινεί την όμορφη κόρη ενός άλλου βετεράνου και ερωτεύονται, ενώ στην σειρά που κρατάει διαρκώς αμείωτο το ενδιαφέρον, αποτυπώνεται ακόμη και ενός είδους αριστερόστροφης ριζοσπαστικοποίησης στα λόγια των βετεράνων, γεγονός μάλιστα που προκαλεί αντιθέσεις μεταξύ τους.

20140905_044407_boardwalk empire

[hr]

Η μεσοπολεμική βία της αμερικάνικης κοινωνίας και η εμπειρία του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου.

[hr]

Θα έλεγε κανείς ότι ο βίαιος αμερικανικός μεσοπόλεμος των μαφιόζικων συμμοριών, συνδέεται αρκετά με την ίδια την εμπειρία του πολέμου. Γενικά, θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί πως η μεσοπολεμική βία της αμερικάνικης κοινωνίας οφείλεται σε πολύ μεγάλο βαθμό στην εμπειρία του πρώτου παγκοσμίου πολέμου. Οι παλαιοί πολεμιστές επιστρέφοντας στην πατρίδα απλά συνεχίζουν να κάνουν αυτό που ήξεραν καλύτερα, δηλαδή να πολεμάνε. Πλέον ο εχθρός δεν είναι οι Γερμανοί, αλλά η συμμορία του αντιπάλου. Όπως προκύπτει μάλιστα, μέσα από την ίδια την σειρά, και η προηγούμενη γενιά μαφιόζων, που προηγήθηκε του Ά Παγκοσμίου Πολέμου, ουσιαστικά προερχόταν από την γενιά και την εμπειρία των παλαιότερων πολεμιστών του εμφυλίου πολέμου.

Οι ΗΠΑ είναι η πρώτη χώρα διεθνώς η οποία ενδιαφέρθηκε για τους ανάπηρους πολέμου μετά τον εμφύλιο πόλεμο και ανέπτυξε ένα σύστημα κοινωνικής πρόνοιας για αυτούς. Ουσιαστικά, υπήρξε το πρώτο σύστημα κοινωνικής πρόνοιας στην χώρα και ο δεύτερος ομοσπονδιακός κρατικός θεσμός μετά τα ταχυδρομεία. Στην βάση αυτών των κατακτήσεων το εργατικό κίνημα διεκδίκησε την διεύρυνση του κράτους πρόνοιας και στην εργατική τάξη. Οι ΗΠΑ έφερε την εμπειρία αυτή και κατάφερε να αντιμετωπίσει σχετικά επαρκώς το ζήτημα των παλαιών πολεμιστών.

Η οπτική αυτή του σκηνοθέτη αποτελεί ίσως μια πρόκληση και για τους Έλληνες ιστορικούς να προσθέσουν στην εικόνα του βίαιου ελληνικού μεσοπολέμου έναν ακόμα ξεχασμένο μάλλον παράγοντα.

[hr]

Downton Abbey

[hr]

mast-downton-s4-series-icon-675×290-scale-2000x2000

Στο Downton Abbey του Julian Fellowes, μια αξιόλογη σειρά από πολλές απόψεις, αν και μάλλον είναι κάτι λίγο πολύ παραπάνω από μια καλή βρετανική εκδοχή της Λάμψης, ο πόλεμος αποτελεί ένα βασικό σημείο αναφοράς και τομής για την αριστοκρατική οικογένεια και την ζωή τους στο σπίτι και την έδρα του λόρδου και της λαίδης Γκράνθαμ.

Από αυτήν την άποψη έχει μια αξία διαφορετική σε σύγκριση με την προηγούμενη. Οι ήρωες της σειράς, αριστοκράτες και υπηρετικό προσωπικό του πύργου τους, έρχονται διαρκώς αντιμέτωποι με όλες εκείνες τις ανατροπές στο πολιτικό σύστημα, την οικονομική δομή, αλλά τις πολιτισμικές πρακτικές που έφερε το τέλος του πρώτου παγκοσμίου πολέμου και την εδουαρδιανή εποχή της Βρετανίας, δηλαδή την βρετανική Belle Epoque.

Κατά την διάρκεια του πολέμου βλέπουμε την οικογένεια των Γκράνθαμ να συμμετέχει μέσα από το σύστημα της αριστοκρατικής φιλανθρωπίας προσφέροντας το σπίτι τους στην πολεμική υπόθεση το οποίο μετατρέπεται σε πρόχειρο στρατιωτικό νοσοκομείο. Οι θυγατέρες γίνονται νοσοκόμες, σπάζοντας το ταμπού της αριστοκρατικής αεργίας. Ο κληρονόμος του οίκου συμμετέχει στον πόλεμο ως αξιωματικός, τραυματίζεται και μένει ανάπηρος σε βοηθητικό καροτσάκι, καθώς δεν μπορεί να περπατήσει. Ως ανάπηρος αντιμετωπίζεται φυσικά πολύ διαφορετικά από τους αναπήρους των εργατικών λαϊκών τάξεων, ενώ από ότι φαίνεται ο σκηνοθέτης δεν μπορούσε να επιτρέψει να παραμείνει ο κληρονόμος και γαμπρός του οίκου για πολύ καιρό σε αυτήν την υποτελή θέση. Για αυτό τελικά αναρρώνει και ως εκ θαύματος μπορεί και πάλι να περπατά. Βέβαια ο ήρωας του πολέμου και κληρονόμος σκοτώνεται σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα αφού πρώτα επιτέλεσε τον βασικό του σκοπό, να προσφέρει μέσα από τον γάμο του με την πρώτη θυγατέρα του οίκου έναν αρσενικό διάδοχο.

Ταυτόχρονα, ένας υπηρέτης του σπιτιού που πολεμούσε μαζί του τραυματίζεται και πεθαίνει. Όντας ερωτευμένος με την βοηθό της μαγείρισσας παντρεύονται λίγο πριν ξεψυχήσει, αν και η βοηθός δεν τον αγαπούσε. Ωστόσο, το έκανε για να τον στηρίξει και να πεθάνει χαρούμενος. Πολύ πιο ενδιαφέρουσα όμως είναι η ιστορία της μαγείρισσας. Μαθαίνει ότι ο ανιψιός της σκοτώνεται, ωστόσο γίνεται γνωστό ότι τελικά εκτελέστηκε ως λιποτάκτης, πράγμα το οποίο της προκαλεί επώδυνα συναισθήματα και το αίσθημα της οικογενειακής ντροπής. Για πολλά επεισόδια αποτελεί διακύβευμα εάν ο ανιψιός της αποτελεί ή όχι θύμα του πολέμου και ήρωας και άρα εάν μπορούσε να γραφτεί το όνομά του στην στήλη των πεσόντων. Τελικά, το ζήτημα επιλύεται θετικά με μια διασταλτική ερμηνεία του όρου θύμα του πολέμου. Στην πράξη ο σκηνοθέτης της σειράς διστάζει να αντιμετωπίσει την πρόκληση της αναπηρίας και προτιμά τα θύματα του πολέμου είτε να περνάνε στη μνήμη δια του θανάτου τους είτε να θεραπεύονται. Μια άλλη ενδιαφέρουσα πλευρά στη σειρά είναι βέβαια η παρουσίαση των εξορίστων Ρώσων αριστοκρατών μετά την επικράτηση της οκτωβριανής επανάστασης.

Η εικόνα αυτή του Downton Abbey αντιστοιχεί αρκετά στην ελληνική πραγματικότητα κυρίως των βαλκανικών πολέμων για την Αθήνα και τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο στην Θεσσαλονίκη. Κατά την περίοδο των πρώτων, οι θυγατέρες πολλών αριστοκρατών και αστών (με ιδιαίτερη πρωτοβουλία της πριγκίπισσας Σοφίας και γενικότερα της βασιλικής οικογένειας), συνέβαλαν στην ανάπτυξη της πρόνοιας για τους τραυματίες στρατιώτες. Δεν συνέβη βέβαια αυτό στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο αλλά επαναλήφθηκε, αν και όχι με τέτοιο εύρος, κατά την μικρασιατική εκστρατεία.

Στις δύο πρώτες περιπτωσεις, πολλοί αστοί προσέφεραν τις βίλες τους για να μετατραπούν σε προσωρινά στρατιωτικά νοσοκομεία ή οργάνωσαν φιλανθρωπικές δράσεις αλληλεγγύης. Επιστρέφοντας στην εικόνα της μεταπολεμικής βρετανίας μέσα από την συγκεκριμένη σειρά απουσιάζει μια φιγούρα που γέμιζε τους δρόμους όλων των ευρωπαϊκών πρωτευουσών και μεγαλουπόλενων, η φιγούρα των ζητιάνων αναπήρων πολέμου ή των ανέργων παλαιών πολεμιστών.

downton abbey