"Nueva Cansion" – Τo Νέο Τραγούδι της Χιλής και ο Victor Jara

| 15/09/2014

Σαν σήμερα πριν από 41 χρόνια οι φασίστες του Πινοσέτ δολοφονούσαν τον Victor Jara. Στο πρόσωπο του προσπάθησαν να εξοντώσουν ένα ολόκληρο μουσικό ρεύμα, το σημαντικότερο μουσικό ρεύμα που γέννησε η πάλη του λαού της Χιλής και της Λατινικής Αμερικής, το Nueva Cancion (νέο τραγούδι)

Πρόκειται για τη μορφή που απέκτησε το λατινοαμερικάνικο λαϊκό τραγούδι από τη δεκαετία του ΄60 και μετά, αρχικά στη Χιλή και μετέπειτα στην υπόλοιπη Λατινική Αμερική. Η προσωπικότητα που αρχικά ξεχώρισε στη γέννηση του νέου Χιλιάνικου τραγουδιού ήταν αδιαμφισβήτητα αυτή της  κομμουνίστριας Βιολέτα Πάρα. Ολόκληρη η οικογένεια τής Πάρα ταύτισε τη ζωή της με το «νουέβα κανσιόν», αν συνυπολογίσει κανείς ότι τα δύο της αδέλφια, ο ποιητής Νίκανορ και ο μουσικός Ρομπέρτο συνέβαλαν στην τραγουδοποιία της, αλλά και το ότι τα δυο της παιδιά, ο Άγγελος και η Ισαμπέλα εκπροσωπούν ακόμη αυτό το ρεύμα. Σε αυτούς αξίζει να προσθέσουμε τους Πατρίτσιο Μανς, και Ρολάντο Αλαρκόν, δυο επίσης πολύ σημαντικές μορφές αυτής της περιόδου.

Το πιο γνωστό τραγούδι της Βιολέτα είναι αναμφισβήτητα το Gracias a la vida, το οποίο έκανε διάσημο μια άλλη μεγάλη φωνή του νουέβα κανσιόν, η Αργεντίνα Μερσέντες Σόσα. Η νεώτερη γενιά του κινήματος και στη χώρα μας το έχει γνωρίσει από την εκρηκτική διασκευή των Banda Bassotti.

Στις αρχές της δεκαετίας του ’60 έμελε να συναντηθεί η Βιολέτα Πάρα με έναν τότε νέο μουσικό που ονομάζονταν Βίκτορ Χαρά. Η επίδραση που η Πάρα είχε σε αυτόν τον νέο μουσικό συνέβαλε στη διαμόρφωση αυτής της τεράστιας προσωπικότητας του Χιλιάνικου νέου τραγουδιού, ενός ανθρώπου που αποτέλεσε παράδειγμα κομμουνιστή πολυκαλλιτέχνη. Ο Βίκτωρ Χάρα υπήρξε, συνθέτης, στιχουργός, μουσικός, ποιητής, θεατρικός συγγραφέας και σκηνοθέτης πάντα στο πλευρό των αγώνων της Χιλιανής εργατικής τάξης και του λαού. Το καλλιτεχνικό του έργο αποτέλεσε μια μορφή οργανικής σύνδεσης της λαϊκής τέχνης με τον αγώνα για μια δίκαιη κοινωνία  και για αυτό ήταν μισητός όσο λίγοι στους κύκλους της Χιλιανής και όχι μόνο δεξιάς και ακροδεξιάς. Δολοφονήθηκε στο στάδιο της Χιλής αμέσως μετά το πραξικόπημα, αφού πρώτα του έσπασαν τα χέρια, του έκοψαν τα δάχτυλα και τη γλώσσα, ως μια συμβολική παραδειγματική ενέργεια για να σωπάσει η φωνή και η μουσική τού νουέβα κανσιόν. Σε αυτά τα τόσο επικίνδυνα χέρια για τον καπιταλισμό και τον ιμπεριαλισμό, πολλά χρόνια αργότερα, στο έμπα του 21ου αιώνα, θα αφιερώσουν οι Calexico το τραγούδι τους Victor Hara’s Heads

και οι Ισπανοί SKA-P θα τραγουδήσουν για τον τροβαδούρο της επανάστασης, στο κομμάτι τους Juan Si Tierra.

Στο πλαίσιο του τότε αναπτυσσόμενου Χιλιάνικου κινήματος υπήρξε μια πολιτιστική άνθηση και αυτό είναι κάτι που συμβαίνει πάντα σε ανάλογες ιστορικές φάσεις. Δεν είναι τυχαία τα λόγια ενός από τους πιο χαρακτηριστικούς εκφραστές αυτής της άνθησης, του συνθέτη του Venceremos και του El Pueblo Unido, Σέρτζιο Ορτέγκα, ο οποίος έλεγε «…δεν μπορεί να υπάρξει επαναστατικό κίνημα χωρίς να στηρίζεται σε ένα αληθινό πολιτιστικό και καλλιτεχνικό ρεύμα μαζικό και ποιοτικό…»..

Αρκετές φορές στη συζήτηση που διεξάγεται στις ημέρες μας για το ρόλο και το χαρακτήρα που μπορεί να παίξει και να έχει στην εποχή μας ένα σύγχρονο κοινωνικό – πολιτικό τραγούδι ακούγεται κατά κόρον η άποψη ότι «η μουσική δεν μπορεί να αλλάξει τον κόσμο», άποψη που γενικά έχει κριθεί ιστορικά ως ορθή. Ωστόσο η εμπειρία πολιτιστικών ρευμάτων σαν το νουέβα κανσιόν και άλλων έρχεται να υπογραμμίσει και ότι ο κόσμος δεν μπορεί να αλλάξει χωρίς τη διαμόρφωση καινοτόμων και επαναστατικών πολιτιστικών και άρα μουσικών ρευμάτων, οργανικά συνδεδεμένων με τα σύγχρονα κύματα κοινωνικής αμφισβήτησης και χειραφέτησης.

Το «νουέβα κανσιόν» υπήρξε μια χαρακτηριστική έκφραση της διαλεκτικής της τομής και της συνέχειας στο πολιτιστικό και μουσικό πεδίο. Συνδύασε και μετασχημάτισε την παράδοση της μουσικής των Άνδεων, τα κιθαριστικά Guarachas (λαϊκά τραγούδια ισπανικών επιρροών), την κρεόλικη μουσική, που κυρίως παίζονταν στο Περού και βέβαια τη μουσική της Κούβας. Στο δηλαδή, ενώθηκαν και μετασχηματίστηκαν μουσικά στοιχεία από διαφορετικές περιοχές, είδη και χρονικές περιόδους, της λατινοαμερικάνικης ηπείρου. Πρόκειται για ένα μουσικό ρεύμα παν-Λατινοαμερικάνικης σύνθεσης στη μορφή και το περιεχόμενο και για αυτό και επέδρασε σε ολόκληρη την Νότιο Αμερική. Στην Κούβα βέβαια το αντίστοιχο του ονομάστηκε Νούεβα Τρόβα, με πιο χαρακτηριστικούς εκπροσώπους τους Σίλβιο Ροντρίγκεζ και Πάμπλο Μιλάνεζ.

Το στοιχείο της πολιτικής στράτευσης συνέβαλλε στο να φτιαχτούν τραγούδια ύμνοι με την αισθητική που εξέφραζε τη κίνηση των μαζών (Χαρακτηριστικό παράδειγμα το Εl Pueblo Unido) και να είναι αυτά κυρίως τα πιο γνωστά στην παράδοση της αριστεράς και του λαϊκού κινήματος. Ταυτόχρονα όμως και ακριβώς λόγω της οργανικής ένταξης των δημιουργών του στο λαϊκό κίνημα, της κοινωνικής καταγωγής και πραγματικότητας και άρα της βαθιάς και βιωματικής κατανόησης των εργατικών και λαϊκών προβλημάτων, παρήγαγε τραγούδια που τα χαρακτηρίζει ένας ανώτερος λυρισμός (δεν είναι τυχαίο ότι το νουέβα κανσιόν έχει χαρακτηριστεί ένα από τα πιο ποιητικά είδη μουσικής), μια ισχυρή μελωδικότητα και ένας βαθύς ανθρωπισμός. Τα καλύτερα τραγούδια αυτού του ρεύματος είναι αυτού του ύφους, τα περισσότερα του Βίκτορ Χάρα και της Bιολέτα  Πάρα είναι τέτοιου είδους τραγούδια, με κορυφαίο παράδειγμα βέβαια το Gracias a la Vida.

Σήμερα βέβαια στα barrios, στις φτωχογειτονιές των λατινοαμερικάνικων μεγαλουπόλεων κυριαρχούν άλλοι ήχοι και άλλες μουσικές και αυτό είναι λογικό. Η νέα γενιά πολιτικοποίησης και ριζοσπαστισμού εκφράζεται μέσα από το χιπ-χοπ, το ska και τη λεγόμενη μουσική mestiza (δηλαδή τη μουσική χωρίς εκφραστικά σύνορα). Ωστόσο εμφανίζεται μια ορισμένη αναβίωση του νουέβα κανσιόν, περισσότερο στη Βενεζουέλα, με μουσικούς όπως οι Grupo Abiayala, o Domingo Sabino, o Gustavo Areazza, ο Handel Mendoza και ο Joze Gregorio Gomez ή με το Μεξικάνο Carlos Alberto Falcon.

Πέρα από τις όποιες αναβιώσεις το νουέβα κανσιόν ζει μέσα και από άλλα ρεύματα. Όι Χιλιανής καταγωγής Rebel Diaz, το hip hop συγκρότημα από το Μπρονξ για παράδειγμα,  το αναφέρουν σαν μια από τις βασικές τους επιρροές. Και τραγουδάνε για αυτά τα σπασμένα χέραι που παίζουν την κιθάρα και για το πνεύμα που δεν μπορεί να λυγίσει και να σπάσει:

Rebel Diaz - Viktor Jara

Victor_Jara_Mural

Υστερόγραφο: Στην Πορτογαλία προς τιμήν του Χιλιανού μουσικού υπάρχει εδώ και 30 χρόνια το συγκρότημα Brigada Victor Jara – Ταξιαρχία Βίκτορ Χάρα, που τραγουδά σε ένα fusion μείγμα παραδοσιακής μουσικής της Πορτογαλίας και λατινοαμερικανικων ήχων, για τον Jara, για τη Χιλή, για την Πορτογαλία και κάθε μέρος του κόσμου όπου οι κοινωνικοί αγώνες συνεχίζονται:

Κατά βάθος θα ήθελε να παίζει μουσική, αλλά επειδή αυτό το τρένο χάθηκε, γράφει για αυτή και βέβαια όχι από επάγγελμα αλλά από πάθος. Έπειτα από πολυετή θητεία σε περιοδικά και εφημερίδες κατέληξε στο απάνεμο(;) λιμάνι του toperiodiko.gr…