Ο "άγνωστος Στάλιν" :

Η ομάδα του Κάμο, οι απαλλοτριώσεις και η ληστεία της Τιφλίδας.

| 05/03/2015

Στις 5 Μάρτη γεννήθηκε η Ρόζα Λούξεμπουργκ (1871) και πέθανε ο Ιωσήφ Βισαριόνοβιτς Τζουγκασβίλι -AKA: Στάλιν- (1953). Δύο μορφές της κομμουνιστικής αριστερής ιστορίας που για πολλούς πολιτικούς λόγους έχουν βρεθεί σε εκ διαμέτρου αντίθετα άκρα αυτής. Μαζί με τους ουσιαστικούς λόγους όλων όσων εξέπεμψαν οι δύο αυτές προσωπικότητες και οι οποίοι τους  φέρνουν σε αντίθεση, υπάρχουν βέβαια και άλλοι που κυρίως αφορούν το πως χειρίστηκαν οι ισχυροί τα “διδάγματα” της σύγχρονης ιστορίας. Λόγοι οι οποίοι κατά την ταπεινή μου άποψη καθιστούν πολύ πιο εύκολο να γράψει κάποιος (ακόμη και το πιο αδιάφορο ή νεοφιλελεύθερο μέσο) κάτι εν ίδει “σαν σήμερα” για την Ρόζα, αλλά σχεδόν ποτέ για τον Στάλιν. Εκτός κι αν θέλει βέβαια να ασκήσει πολεμική κριτική συνήθως όχι μόνο στο συγκεκριμένο πρόσωπο αλλά μέσω αυτού σε ό,τι αφορά την δυνατότητα ύπαρξης σύγχρονων ριζοσπαστκών, απελευθερωτικών οραμάτων.

Κανένας από αυτούς τους λόγους “χειρισμού της ιστορίας” από τους κυρίαρχους δεν καταφέρνει βέβαια να άρει την σημασία της προσωπικότητας της Λούξεμπουργκ ως επαναστάτριας που δεν συμβιβάστηκε ποτέ με την καθεστηκυία, αστική τάξη πραγμάτων. Ούτε βέβαια από την άλλη κατορθώνει να διαγράψει την σημασία της κριτικής στα πεπραγμένα της σταλινικής περιόδου που σε μεγάλο βαθμό έβλαψαν τον ίδιο τον μαρξισμό και τους λαούς που πάλευαν να αλλάξουν τη ζωή τους ενστερνιζόμενοι τους στόχους και τη μεθοδολογία του.

Είπαμε πάντως – και εν ίδει πολύπλευρης ιστορικής ενημέρωσης- να σπάσουμε ελάχιστα αυτή την παράδοση και με αφορμή την ημερομηνία του θανάτου του αιμοδιψή Στάλιν, να αναδημοσιεύσουμε κάποια κομμάτια της σχετικά “άγνωστης” περιόδου στην λεγόμενη, προεπαναστατική Ρωσία  από το βιβλίο “Με τη μάχη στο αίμα τους, λαϊκή βία στην προεπαναστατική Ρωσία (1905-1917)”, [Δαίμων του Τυπογραφείου, Αθήνα]. Αλλά και να θυμίσουμε με λίγες παραπάνω πληροφορίες την ιστορία της αιματοβαμμένης και διάσημης “ληστεία της Τιφλίδας”…

[hr]

“ΑΠΑΛΛΟΤΡΙΩΣΕΙΣ” *

[hr]

O θρυλικός μπολσεβίκος  των ληστείων - επιθέσεων, Simon Ter-Petrosyan - Kamo- .

O θρυλικός μπολσεβίκος των ληστείων και επιθέσεων, Simon Ter-Petrosyan -Kamo- .

(…) Παράλληλα με τις εκτελέσεις, πολλοί σοσιαλδημοκράτες συμμετείχαν στις απαλλοτριώσεις κρατικών και ιδιωτικών κεφαλαίων. Η αντιφατικό­τητα που επιδείχθηκε από πολλούς σοσιαλδημοκράτες ηγέτες έναντι των εκτελέσεων (με το να τις αρνούνται στη θεωρία και να τις προω­θούν στην πράξη), ίσχυσε και στην περίπτωση των απαλλοτριώσεων. Στο συνέδριο του 1906 στη Στοκχόλμη, οι σύνεδροι απέρριψαν «…την απαλλοτρίωση χρημάτων από ιδιωτικές τράπεζες και κάθε μορφή κατα­ναγκαστικής συνεισφοράς για επαναστατικούς σκοπούς».

Ταυτόχρονα όμως, οι σοσιαλδημοκράτες μαχητές καλούνταν να απαλλοτριώσουν όπλα και εκρηκτικά, καθώς και κρατικά κεφάλαια, πάντα όμως υπό την εντολή των τοπικών κομματικών οργάνων και την προϋπόθεση απόλυ­του οικονομικού ελέγχου.

Τυπική έγκριση ωστόσο ουδέποτε ανακοινώθηκε ανοιχτά και ο μόνος ηγέτης που απερίφραστα χαρακτήρισε τη ληστεία ως αποδεκτό μέσο επαναστατικού αγώνα, ήταν ο Λένιν. Αν και άλλοι εκπρόσωποι τάσεων του κόμματος κατέφυγαν στις απαλλοτριώσεις χωρίς επίσημη έγκριση της ηγεσίας, οι μπολσεβίκοι ήταν η μόνη φράξια που επιδόθηκε συστη­ματικά και προγραμματισμένα σε ενέργειες αυτοχρηματοδότησης.

Ήδη από τον Οκτώβρη του 1905, ο Λένιν διακήρυξε την αναγκαιότητα απαλλοτρίωσης πόρων και προσωπικά ασχολήθηκε με αυτό το θέμα. Μαζί με δύο από τους στενότερους συνεργάτες του εκείνης της περι­όδου, τον Κρασίν και τον Μπογκντάνοφ (Μαλινόφσκι), οργάνωσε μια ομάδα μέσα στην κεντρική επιτροπή, που έγινε γνωστή ως ΜΠΟΛΣΕΒΙΚΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ, με πρωταρχικό στόχο τη συγκέντρωση χρημάτων. Η ύπαρξη αυτού του Κέντρου κρατήθηκε μυστική από το υπόλοιπο κόμμα. Αυτό το «γραφείο των 3» διηύθυνε τις επιχειρήσεις απαλλοτρι­ώσεων που πραγματοποιούσαν άτομα «…από την «απαίδευτη», αλλά γεμάτη ζήλο επαναστατική νεολαία, που είναι έτοιμη για όλα».Λόγω της τοπικής ιδιαιτερότητας, ο Καύκασος αποδείχθηκε ο πλέον κατάλληλος για τέτοιες ενέργειες.

Το Μπολσεβίκικο Κέντρο δεχόταν από τον Καύκασο μια σταθερή ροή απεγνωσμένα αναγκαίων κεφαλαίων, χάρη σ’ έναν από τους πιο πιστούς οπαδούς του Λένιν, τον Σεμέν Τερ Πετροσιάν, γνωστό ως Κάμο. Ξεκινώντας από το 1906 και με την υποστήριξη του Κρασίν (ο οποί­ος παρείχε γενική επίβλεψη και βόμβες που κατασκευάζονταν στο ερ­γαστήριο του στην Πετρούπολη), ο Κάμο πραγματοποίησε μια σειρά απαλλοτριώσεων στο Μπακού, στο Κουτάις και την Τιφλίδα. Η πρώτη ληστεία της ομάδας έγινε στην Τιφλίδα το Φλεβάρη. Τon Μάρτη, η ομάδα του Κάμο επιτέθηκε σε τραπεζική χρηματαποστολή σε έναν πολυσύ­χναστο δρόμο του Κουτάις, σκοτώνοντας τον οδηγό και τραυματίζο­ντας τον ταμία. Το Νοέμβριο λήστεψαν μια ταχυδρομική αμαξοστοιχία στο Τσιατούρι.

Η πλέον «διάσημη» ληστεία όμως έγινε στην Τιφλίδα, τον Ιούνη του 1907. Σε κεντρική πλατεία της γεωργιανής πρωτεύουσας, οι μπολσεβίκοι έριξαν βόμβες σε δύο οχήματα χρηματαποστολών της Κρατικής Τράπεζας. Αφήνοντας πίσω τους δεκάδες νεκρούς και τραυ­ματίες, ο Κάμο και οι σύντροφοι του διέφυγαν πυροβολώντας και με λεία 250.000 ρουβλιών που αποδόθηκαν στο Μπολσεβίκικο Κέντρο. Η ομάδα είχε επίσης επιδοθεί σε εκβιασμούς βιομηχάνων, αποστέλλοντας τους ειδικά τυπωμένα έντυπα που καθόριζαν το ποσό που όφειλαν να συνεισφέρουν στην μπολσεβίκικη επιτροπή του Μπακού.

Αν και ο Κάμο ήταν η «καρδιά» της ομάδας μάχης του Καυκάσου, ο Στάλιν ήταν ο πραγματικός αρχηγός. Τίποτα δε γινόταν χωρίς τη γνώ­ση και την έγκριση του. Λόγω του θορύβου που προκάλεσε η ληστεία της Τιφλίδας -και της ανάμειξης του Στάλιν σε αυτή-, αποφασίστηκε η διαγραφή του από το κόμμα, μετά από απόφαση του Περιφερειακού Συνεδρίου Υπερ-Καυκασίας των Σοσιαλδημοκρατικών Οργανώσεων. Η απόφαση ανακλήθηκε μετά από έντονες πιέσεις προς την κεντρική επι­τροπή, από κομματικούς ηγέτες που βρίσκονταν στο εξωτερικό. Ο Κάμο ήταν πάντα ο σύνδεσμος μεταξύ ηγεσίας και των μαχητών, που αν και παρέμεναν μέλη του κόμματος, αναγνωριζόμενοι από τους συντρόφους τους ως τέτοιοι, αναγκάστηκαν τυπικά να παραιτηθούν από τις τοπικές τους οργανώσεις, ώστε να μην εκθέτουν το κόμμα με τις -εκτός επίσημης γραμμής- πρακτικές τους. Αυτό οφειλόταν σε προσω­πική παρέμβαση του Λένιν προς τον Στάλιν, καθώς θεωρούσε πως αν κάτι πήγαινε στραβά «…οι μενσεβίκοι θα μας «φάνε».

Αυτοί οι μαχητές -περιλαμβανομένου και του Κάμο-, ελάχιστη γνώση είχαν της σοσιαλιστικής θεωρίας και ελάχιστο ενδιαφέρον παρουσία­ζαν για τις προγραμματικές διαφωνίες μέσα στο κόμμα. Κάποτε, όταν ο Κάμο παρευρέθηκε σε μια συνεδρίαση για το αγροτικό ζήτημα όπου υπήρχε όξυνση μεταξύ μπολσεβίκων και μενσεβίκων, είπε με ηρεμία σε παριστάμενο μπολσεβίκο φίλο του: «…τι κάθεσαι και διαφωνείς μαζί του; Άσε με να του κόψω το λαιμό!». Ταυτόχρονα με την αδιαφορία για θεωρητικά ζητήματα, ο Κάμο και οι σύντροφοι του κυριολεκτικά λάτρευαν τον Λένιν, που τον θεωρούσαν ενσάρκωση του κόμματος. Φη­μίζονταν για την επαναστατική τους εντιμότητα και παρά τα τεράστια ποσά που περνούσαν από τα χέρια τους, ζούσαν με μισό ρούβλι την ημέρα. Ο Κάμο θα συλληφθεί στη Γερμανία στις αρχές του 1908, μετά από πληροφορίες που παρείχε ένας πράκτορας της Οχράνα. Είχε πάει στην Ευρώπη με σκοπό να «σπρώξει» μια παρτίδα χαρτονομισμάτων των 500 ρουβλίων, που προέρχονταν από τη ληστεία της Τιφλίδας και ήταν πολύ δύσκολο να διατεθούν στην ίδια τη Ρωσία. Πριν τη σύλληψη του είχε «στα σκαριά» μια τεράστια ληστεία ενός κρατικού θησαυρο­φυλακίου, όπου φυλάσσονταν 15.000.000 σε χαρτονομίσματα και χρυ­σό. Είχαν υπολογίσει ότι θα μπορούσαν να μεταφέρουν μόνο μέχρι και 4.000.000 και σκόπευαν να ανατινάξουν τα υπόλοιπα. (…)

* Απόσπασμα από το “Με τη μάχη στο αίμα τους, λαϊκή βία στην προεπαναστατική Ρωσία (1905-1917)”, Δαίμων του Τυπογραφείου, Αθήνα.

239457

[hr]

Η ληστεία της Τιφλίδας

[hr]

Στις 26 Ιούνη του 1907, είκοσι μπολσεβίκοι συνωμότες υπό τον Κάμο -συμπεριλαμβανομένου και του Στάλιν που είχε το ρόλο της πολιτικής καθοδήγησης- συναντιούνται κοντά στην πλατεία Yerevan (πολύ κοντά στην τράπεζα που είχαν βάλει στο μάτι) για να κάνουν τον τελευταίο έλεγχο στα σχέδιά τους. Οι ρώσικες αρχές φαίνεται ότι είχαν πληροφορηθεί την πιθανότητα μεγάλου χτυπήματος εκείνες τις μέρες και είχαν αυξήσει τις φρουρές και τον αριθμό διαθέσιμων αστυνομικών που περιπολούσαν στους δρόμους της Τιφλίδας. Οι μπολσεβίκοι ήταν κυρίως ντυμένοι ως χωρικοί και είχαν πάρει συγκεκριμένες θέσεις στην πλατεία έχοντας κατ’ αρχήν στόχο να εντοπίσουν τις θέσεις των αστυνομικών. Ήταν οπλισμένοι με πυροβόλα όπλα και χειροβομβίδες. Ο μοναδικός που ξεχώριζε από άποψη ενδυμασίας -βάσει σχεδίου- ήταν ο περίφημος Κάμο, που εμφανίστηκε στην πλατεία ως ίλαρχος της αστυνομίας πάνω σε άλογο με μία ανοιχτή άμαξα.

Οι περισσότεροι από τους συνωμότες είχαν συγκεντρωθεί στην ταβέρνα Tilipuchuri που βρισκόταν σε κεντρικό σημείο αντικριστά στην πλατεία. Ένας μάρτυρας μάλιστα ο David Sagirashvili κατέθεσε ότι ένας γνωστός του ο Bachua Kupriashvili, που αργότερα αποδείχτηκε ότι ήταν ένας από τους ληστές, όταν τον είδε τον προσκάλεσε να μπει στην ταβέρνα για να πιούνε ένα ποτό. Ο Sagirashvili συνειδητοποίησε ότι μέσα στην ταβέρνα βρίσκονταν αρκετοί οπλισμένοι άνδρες, που εμπόδιζαν τους πελάτες να βγουν και ετοιμάζονταν για την επίθεση με “τραβηγμένα τα πιστόλια”.

Phaeton_(PSF)

Εκείνη τη μέρα η Κρατική Τράπεζα της Ρωσίας είχε προγραμματισμένη μεταφορά χρημάτων από το Ταχυδρομείο στο υποκατάστημά της στην Τιφλίδα. Η μεταφορά γινόταν με άμαξα (σαν αυτή που είχε ο μεταμφιεσμένος Κάμο), εντός της οποίας βρίσκονταν δύο οπλισμένοι φρουροί, ένας ταμίας και ένας λογιστής της τράπεζας. Την άμαξα της χρηματαποστολής ακολουθούσαν οπλισμένοι, έφιπποι κοζάκοι και μία ακόμη άμαξα με οπλισμένους αστυνομικούς.

Όταν η χρηματαποστολή πλησίασε στην τράπεζα γύρω στις 10:30 το πρωί, δόθηκε το σύνθημα και οι ληστές επιτέθηκαν. Μέσα σε έναν ορυμαγδό χειροβομβίδων που έπεφταν από όλες τις κατευθύνσεις γκρεμίζοντας ακόμη και κομμάτια από κτήρια και σπάζοντας τζάμια, οι ληστές άρχισαν να πυροβολούν. Η εφημερίδα Isari περιγράφει: “Κανείς δεν θα μπορούσε να πει αν ο φοβερός θόρυβος ήταν η έκρηξη των όπλων ή των βομβών … Ο ήχος προκάλεσε πανικό παντού … σχεδόν σε όλη την πόλη, οι άνθρωποι άρχισαν να τρέχουν. Άμαξες και κάρα έτρεχαν καλπάζοντας μακριά”. Η  Ekaterina Svanidze, η γυναίκα του Στάλιν όπως σημειώνει ο Montefiore στεκόταν σε ένα μπαλκόνι με την οικογένειά της και το μικρό παιδί της. Kαι όταν άκουσε τις εκρήξεις έντρομη έτρεξε προς το εσωτερικό του σπιτιού.

Τελικά οι Kupriashvili, Kamo και ένας ακόμη ληστής ο Datiko Chibriashvili με τη βοήθεια χειροβομβίδων εξουδετέρωσαν τα άλογα της άμαξας της χρηματαποστολής με αποτέλεσμα αυτή να σωριαστεί στο έδαφος. Πήραν τους περισσότερους σάκους με χρήμαta και τους τοποθέτησαν στην άμαξα που είχε ο ντυμένος αστυνομικός Kamo. Kατά την προσπάθεια λόγω βιασύνης άφησαν πίσω 20.000 ρούβλια τα οποία όμως δεν βρέθηκαν στη σκηνή του εγκλήματος αφού ένας από τους οδηγούς της άμαξας της χρηματαποστολής μέσα στον πανικό … τα απέσπασε ο ίδιος! Αργότερα έγινε αντιληπτός και συνελήφθη από την αστυνομία για αυτή του την προσπάθεια να επωφεληθεί της ληστείας…

Η πλατεία Yerevan, τόπος της ληστείας, όπως αποτυπώθηκε στα 1870.

Η πλατεία Yerevan, τόπος της ληστείας, όπως αποτυπώθηκε στα 1870.

Αρκετά  εντυπωσιακός ήταν ο τρόπος διαφυγής. Οι περισσότεροι ληστές έχοντας εξουδετερώσει μεγάλο κομμάτι των αστυνομικών διαφεύγουν με τα πόδια. Ένας από αυτούς θα παραμείνει στην πλατεία ντυμένος με τα ρούχα κρατικού υπαλλήλου (καθηγητή) για να έχει εικόνα του τι θα ακολουθήσει. Ενώ ο Kamo φεύγει … “σαν κύριος”, ντυμένος ίλαρχος επάνω στην άμαξα και εντός της όποίας υπήρχε η λεία της ληστείας. Όταν συναντά  τμήμα της αστυνομίας στην έξοδο της πλατείας που ερχόταν να συνδράμει τις δυνάμεις που είχαν δεχτεί επίθεση, τους φωνάζει: “Τα λεφτά είναι ασφαλή. Τρέξτε προς την πλατεία”. Ο επικεφαλής υπακούει στον “ανωτερό” του για να συνειδητοποιήσει λίγο αργότερα ότι είχε εξαπατηθεί.

Ο Kamo θα προσεγγίσει το σημείο συνάντησης της ομάδας. Ούτε ένας δεν είχε πιαστεί. Ούτε ένας δεν είχε σκοτωθεί. Υπήρχαν όμως κάποιοι που ήταν τραυματισμένοι ανάμεσα στους οποίους και ο Kamo που είχε χτυπηθεί στο μάτι. Οι χτυηπημένοι στην πλατεία, (αστυνομικοί κυρίως) θα προσεγγίσουν τους 50. Οι αρχές θα ανακοινώσουν τελικά 3 νεκρούς. Τα αρχεία της Οχράνα όμως θα αναφέρουν ότι οι νεκροί προσέγγισαν τους σαράντα (40). Η Κρατκή Τράπεζα υπολόγισε τις απώλειές της σε  341,000 ρούβλια, αξίας πλέον των 3 εκατομμυρίων δολλαρίων σήμερα. Ένα μικρό κομμάτι ήταν σε κέρματα και έτσι δεν μπορούσε να εντοπιστεί, αλλά το μεγαλύτερο τμήμα αποτελούνταν από χαρτονομίσματα, ανιχνεύσιμα, γεγονός που θα σπαζοκεφάλιαζε τους ληστές για το πως θα μπορούσε να αξιοποιηθεί…

Τα περισσότερα θα φτάσουν στα χέρια του ίδιου του Λένιν που εκείνο το διάστημα διέμενε στην Φιλανδία (κομμάτι της ρώσικης επικράτειας). Και θα γίνει προσπάθεια να διοχετευθούν – ανταλλαχθούν στο εξωτερικό. Κάποια χρήματα θα χρησιμοποιηθούν για αγορά όπλων, πυροκροτητών, δυναμίτη και χειροβομβίδων σε χώρες όπως η Βουλγαρία και το Βέλγιο. Πολλές από τις προσπάθειες όμως θα οδηγήσουν σε συλλήψεις. Του ίδιου του Kamo κατ’ αρχήν αλλά και του στελέχους των μπολσεβίκων Litvinov που θα συλληφθεί στο Παρίσι και θα απελαθεί από τη Γαλλική κυβέρνηση, προκαλώντας οργή στην τσαρική Ρωσία που επιθυμούσε την έκδοσή του. Ο ίδιος ο Λένιν θα αναγκαστεί στο άκουσμα των πρώτων συλλήψεων να εγκαταλείψει τη Φιλανδία κακήν κακώς, περπατώντας 4 χιλιόμετρα τη νύχτα σε μια παγωμένη λίμνη με την γυναίκα του Κρούπσκαγια και δυο ακόμη μπολσεβίκους. Μάλιστα θα κινδυνέψουν να χάσουν τη ζωή τους όταν σε κάποιο σημείο ο πάγος άρχισε να υποχωρεί. Ο Λένιν αργότερα θα παραδεχτεί ότι σκέφτηκε πως αυτός θα ήταν “ένας πολύ χαζός τρόπος να πεθάνει”. Ένα μεγάλο κομμάτι των χρημάτων εν τέλει με εντολές του Λένιν θα καταστραφεί, αφού φαινόταν να αποτελεί έναν ιδιαίτερο παράγοντα κινδύνου για τους μπολσεβίκους.

Ο ακριβής ρόλος του Στάλιν στη ληστεία δεν είναι προσδιορισμένος. Υπάρχουν αντικρουόμενες συζητήσεις γι αυτό το θέμα. Θα χρεωθεί την επίθεση πολιτικά, αφού η ομάδα του Kamo ήταν υπό τις οδηγίες του. Ο Τρότσκι όμως πολύ αργότερα και στα πλαίσια της αντιπαλότητας ανάμεσα στους δύο άντρες, θα σημειώσει πως “ο Στάλιν έβαζε τους άλλους να κάνουν τις δουλειές και ο ίδιος επέβλεπε από μακριά”. Μια άλλη πηγή, ο  P. A. Pavlenko θα αναφέρει πως συμμετείχε στην επίθεση και τραυματίστηκε από τα θραύσματα μιας από τις εκρήξεις…

Κανείς δεν θα αμφισβητήσει πάντως, ούτε εντός του κόμματος (όπου συζητήθηκε μέχρι και η διαγραφή του στο φόντο αυτών των ενεργειών), ούτε στις έρευνες της αστυνομίας, πως ήταν υπεύθυνος του σχεδιασμού και της πολιτικής καθοδήγησης των επιθέσεων…

Ο Ιωσήφ Στάλιν ποζάρει στα αρχεία της τσαρικής μυστικής αστυνομίας λόγω της εληστείας στην Τιφλίδα. (Φωτό: Hulton-Deutsch Collection/CORBIS)

Ο Ιωσήφ Στάλιν ποζάρει στα αρχεία της τσαρικής μυστικής αστυνομίας λόγω της ληστείας στην Τιφλίδα. (Φωτό: Hulton-Deutsch Collection/CORBIS)

Πηγές:

– Wikipedia.org
– Sebag Montefiore, Simon (2008). “Prologue:The Bank Robbery”. Young Stalin
– Brackman, Roman (2000). “Chapter 7 – The Great Tiflis Bank Robbery”. The Secret File of Joseph Stalin: a Hidden Life
– Kun, Miklós (2003). “Chapter 5 – Why Stalin was called a “Mail-Coach Robber””. Stalin: an unknown portrait
– Trotsky, Leon (1970). “IV: The period of reaction”. Stalin – An Appraisal of the Man and his Influence