Ο Έζρα Πάουντ και η Τέχνη της Ποίησης

«Ο λαός που εθίζεται στη χρήση μιας πρόχειρης γραφής οδηγείται αναπόφευκτα στην απώλεια της κυριαρχίας του επί των κτήσεών του και επί του ίδιου του εαυτού του»

«Η μέτρια ποίηση, εν τέλει, είναι ίδια σε όλες τις χώρες»

Στα κείμενα του Έζρα Πάουντ (1885-1972) που περιλαμβάνονται στον καλαίσθητο τόμο των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης, ο πρωτοπόρος του μοντερνισμού, – ο κύριος ανανεωτής, για τον Έλιοτ, της ποίησης στον 20ου αιώνα -, αποκαλύπτεται με μια άλλη, ιδιαίτερα σημαντική πλευρά του, αυτή του κριτικού και δάσκαλου.

Στο «Αλφαβητάριο της Ανάγνωσης» (1934), που μεγάλο μέρος του περιλαμβάνεται στο πρώτο μέρος του τόμου, ο Πάουντ επιχειρεί να συντάξει ένα «διδακτικό εγχειρίδιο» ποιητικής τέχνης, μια μέθοδο χρήσιμη σε όποιον – μαθητή, δάσκαλο, επίδοξο ποιητή – θα επιθυμούσε να μάθει να διεισδύει στην ουσία των πραγμάτων. Προκλητικός στις παρατηρήσεις, τους αφορισμούς, τους επαίνους και τις επικρίσεις του – δεν του έλειψε εξάλλου ποτέ το θάρρος της γνώμης του -, δίνει απαντήσεις σε ερωτήματα όπως: Τι είναι λογοτεχνία; Πώς διαβάζουμε; Μέσα από ποιες διαδικασίες κατανοούμε; Πώς κρίνουμε; Πώς διακρίνουμε τον πρωτοπόρο συγγραφέα από τον απλώς επαρκή; Αλλά και πώς γράφουμε; Πώς πετυχαίνουμε «τη μέγιστη φόρτιση της γλώσσας»;

Για τον Πάουντ η λογοτεχνία είναι μια επιστήμη όπως η φυσική και η χημεία και ο ειδικός στην τέχνη δεν διαφέρει καθόλου από τον παθολόγο: «Δεν είναι καθόλου ευκολότερο να δώσεις μέσα σε λίγες σελίδες οδηγίες για το πώς να αναγνωρίζει κανείς ένα σημαντικό έργο τέχνης απ’ ό,τι είναι να δώσεις πλήρεις οδηγίες για κάθε πρόβλημα υγείας». Προτείνει συγγραφείς και βιβλία που «πρέπει να θεωρηθούν ως όργανα μέτρησης, ως βολτόμετρα», και που πρέπει να έχει κανείς υπόψη του αν θέλει να ασκηθεί στην τέχνη της κριτικής. Προσφέρει κριτήρια αξιολόγησης («Καλοί συγγραφείς είναι εκείνοι που συντηρούν την αποτελεσματικότητα της γλώσσας») αλλά και «ασκήσεις» («Προσπαθήστε να βρείτε ένα ποίημα του Μπάυρον ή του Πόε που δεν έχει επτά σοβαρά ελαττώματα»).

Ο Πάουντ κριτικός είναι διεισδυτικός και απελευθερωτικός όσο και ο Πάουντ ποιητής και θα ήταν ιδανικό τα κριτικά κείμενά του να διαβάζονταν παράλληλα με την ποίησή του. Ακρίβεια και συμπύκνωση είναι οι αρετές που προασπίζεται με όλους τους τρόπους. «Λυδία λίθος κάθε τέχνης είναι η ακρίβεια!» και: «Η χρήση πολύ μεγάλου αριθμού λέξεων δείχνει αδυναμία». «Ο άνθρωπος που πράγματι γνωρίζει μπορεί να μεταβιβάσει ό,τι είναι μεταβιβάσιμο κάνοντας χρήση ελάχιστων λέξεων», δηλώνει αναφερόμενος στον ιδανικό δάσκαλο.

Ο Πάουντ γράφει περιδιαβαίνοντας, όπως λέει, εδώ κι εκεί, «σαν να κάνουμε βόλτα στην εξοχή για να μελετήσουμε τη βοτανική παρατηρώντας τα ίδια τα δέντρα αντί για τις χαρακτικές αποτυπώσεις τους στην αίθουσα διδασκαλίας». Διατρέχει την προσωπική του ιστορία της λογοτεχνίας, από τον Όμηρο στους προβηγκιανούς ποιητές του Μεσαίωνα, από τον Δάντη στον Καβαλκάντι και τον Λεοπάρντι και ως τη σύγχρονή του αμερικάνικη ποίηση. Γράφει για τη γλώσσα και τις γλώσσες, για την έκφραση και τους τρόπους νοηματοδότησης των λέξεων, για τη δύναμη εικονοποιίας της κινέζικης γλώσσας και – αγαπημένο του θέμα – για το ρυθμό και τη μελοποιητική διάσταση της ποίησης. Κι όσο και αν μπορεί να διαφωνήσει κανείς με αρκετούς από τους αφορισμούς ή τις αξιολογικές κρίσεις του, δεν μπορεί παρά να του αναγνωρίσει την ευγενή φιλοδοξία να (επανα)φέρει την ποιητική τέχνη στη θέση που της αξίζει. Γιατί «όταν η λογοτεχνία ενός έθνους παρακμάζει, το έθνος ξεπέφτει και παρακμάζει επίσης». Και γιατί «μας κυβερνούν οι λέξεις, … και η λογοτεχνία είναι το μόνο μέσον που διατηρεί τις λέξεις ζωντανές και ακριβείς».

Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου περιλαμβάνονται σημαντικά δοκίμια γραμμένα τις δεκαετίες του ‘20 και του ’30 για θέματα αισθητικής και για λογοτέχνες της παράδοσης και του μοντερνισμού (Λαφόργκ, Σουίνμπερν, Γέητς, Τζόυς, Έλιοτ).

Πληροφορίες: Έζρα Πάουντ, Ποιητική Τέχνη, μετάφραση: Ελένη Πιπίνη, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης