Αεροπλάστ, Άντζελα Δημητρακάκη

Αεροπλάστ, Άντζελα Δημητρακάκη

Εκδόσεις Εστία

Μετά από τέσσερα μυθιστορήματα συν μια συλλογή διηγημάτων, με αγγλόφωνα, κυρίως, κείμενα δοκιμίων και έξι χρόνια ύστερα από το εξαιρετικό «Μέσα σ’ ένα κορίτσι σαν και εσένα», η Δημητρακάκη παραδίδει το πολυσέλιδο «Αεροπλάστ», έργο σύνθετο, γραμμένο, όπως και τα άλλα λογοτεχνήματα, αποκλειστικά στην μητρική της γλώσσα. Ζει μεταξύ Ελλάδας και Σκοτίας όπου διδάσκει Ιστορία και Θεωρία της Σύγχρονης Τέχνης στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου.

Και είναι, μάλλον, αυτή η συνεχής μετακίνηση που προσδίδει στο βιβλίο της τον αέρα ενός καλώς εννοούμενου κοσμοπολιτισμού, καθώς όλοι, σχεδόν, οι ήρωες είναι αλλοεθνείς με εξαίρεση την πρώτη αφηγήτρια, την Ελληνίδα συγγραφέα Αντιγόνη,  της  οποίας το  περίγραμμα παραπέμπει, μάλλον, στην Δημητρακάκη. Η Αντιγόνη που παρατάει, κυριολεκτικά, το παιδί της στον άντρα της και φεύγει από το Ελσίνκι, πρώτα για την Αθήνα και κατόπιν για την Βαρκελώνη και η  οποία αποτελεί  τον συνδετικό κρίκο ανάμεσα στους υπόλοιπους χαρακτήρες όπως παρεμβαίνει στις ζωές τους, είναι αυτή  που, ουσιαστικά, γράφει το βιβλίο. Τώρα, το «Αεροπλάστ» αποτελεί υλικό με το οποίο τυλίγουμε κάτι το εύθραυστο ώστε να μην σπάσει κατά την μεταφορά του και εδώ η συγγραφέας αναφέρεται στα διάφορα διακυβεύματα που οι βασικοί πρωταγωνιστές προσπαθούν να διασώσουν. Χωρισμένο σε πέντε κεφάλαια με πρώτο αυτό της Αντιγόνης, ενώ ακολουθούν εκείνα των Ικέρ, Μαρτί, Μέλανι και Κάι στα οποία, όπως έχουμε ήδη σημειώσει, η Αντιγόνη εμφανίζεται συχνά για να επηρεάσει σημαντικά τις επιλογές τους, αλλά είναι η Δημητρακάκη που με αυτό το ευφυές εύρημα καθοδηγεί την όλη πλοκή. Η όποια πλοκή υποχωρεί ενίοτε απέναντι στις λεπτεπίλεπτες αφηγηματικές περιδινήσεις της συγγραφέως που περιγράφει γλαφυρά τις αντιφάσεις των δρώντων προσώπων. Φράσεις ευέλικτες, πλαστικές, εικόνες σκληρών αντιπαραθέσεων, δυναμικά φορτία- προτάσεις γεμάτες συμπόνια για τα πάθη των πρωταγωνιστών. Η Δημητρακάκη δουλεύει πολύ τις φόρμες δεν αφήνει τίποτα χωρίς να του δώσει βάθος, ενώ από την άλλη δεν λείπει και η σπιρτάδα της έκφρασης και ο αυτοσαρκασμός.

Το «Αεροπλάστ» δεν εξελίσσεται γραμμικά, δεν υπάρχει κάθαρση στο φινάλε, δεν υπάρχει Έξοδος. Η ζωή για τους ήρωες της συνεχίζει, όπως και πριν, την πορεία της, με κάποιες απώλειες, βεβαίως… Ούτως, η αφήγηση επιμένει να ψάχνει τα κίνητρα των ανθρώπων, φέρνει στο φως τις προθέσεις που οδηγούν τις αποφάσεις τους που συνεχώς εκκρεμούν λες και αυτή η εκκρεμότητα να αποτελεί πλέον modus vivendi του κόσμου. Αυτή η αγωνιώδης αμηχανία δεν τείνει στο δράμα, διότι η συγγραφέας λειτουργεί σαν παρατηρήτρια, τα βλέπει από μια απόσταση και με αυτόν τον τρόπο δεν πέφτει στο παιγνίδι των λυγμών. Από την άλλη, οι πέντε της δεν κατοικούν έξω από την κοινωνία και μάλιστα την σημερινή της κρίσης, δεν μπορούν να αδιαφορήσουν μιας και επηρεάζονται έντονα από αυτήν.

Στον αιώνα της πλήρους ανατροπής των όποιων προσδοκιών, της κυριαρχίας των φιλελεύθερων πολιτικών και της άκρατης παγκοσμιοποίησης, η απογοήτευση γιγαντώνεται και η παρέα της συγγραφέως γεμάτη ερωτηματικά αναζητά διέξοδο ή έξοδο φυγής. Αποφασιστικής σημασίας αναδείχνεται η υπόθεση αυτοκτονίας -κατά άλλους δολοφονίας-  του Βάλτερ Μπένγιαμιν, επί ισπανικού εδάφους, στο  Πορ’ Μπόου όπου εκτυλίσσεται η τελευταία πράξη του μυθιστορήματος. Τόσο η κατάσταση του σπουδαίου Γερμανού φιλόσοφου-φυγά για μια καλύτερη ζωή, σε μια Ευρώπη του ’30, σε τεράστια κρίση -όσο και η σχέση του με την κομμουνίστρια Λεττονή ηθοποιό και σκηνοθέτιδα, Άσια Λάτσις, αποτελούν αφορμή για την Δημητρακάκη να μιλήσει για τις ομοιότητες του τότε με το τώρα και να δώσει ευκαιρία στους χαρακτήρες τους να μιλήσουν για τις δικές τους αποδράσεις. Για την Αντιγόνη είναι η Βαρκελώνη και η σχέση της με τον Ικέρ και κατόπιν το κοινόβιο ή αλλιώς πρότζεκτ της Μανρέσα. Οι άλλοι τέσσερεις περνοδιαβαίνουν από το πρότζεκτ  στην προσμονή -ο Κάϊ την επισκευή  του πλοίου Realidad ήγουν Πραγματικότητα, η Μέλανι, τον Μαρτί, ο Ικέρ την διατριβή του και ο Μαρτί την απελευθέρωσή του από το πρότζεκτ. Καταλύτης σε όλη αυτή την παρέλαση προσδοκιών η Αντιγόνη που ξεκλειδώνει καταστάσεις για το καλό ή το κακό, κάνει τα γρανάζια της ζωής τους να κινηθούν. Σε τούτο το διανοητικό παιγνίδι που μας εισάγει η Άντζελα Δημητρακάκη, διαβάζοντας το «Αεροπλάστ», διακρίνουμε την συνθετότητα στα πρόσωπα των ηρώων και, παράλληλα, την ανάγκη να αποφασίσουν για τη ζωή και τις δυνατότητές τους. Αυτές, ακριβώς, εξετάζει και η συγγραφέας.