Αιμιλία Φάκου - Στεφανία Βουβουσίρα
Συνέντευξη με δύο από τις νηπιαγωγούς που έκαναν δημόσιο τον λόγο των παιδιών. "Μέσα από ένα κλικ!"
Φωτογραφίες: Γιάννης Καραμπάτσος
Τέσσερα Νηπιαγωγεία, μέσω των φωτογραφικών τους ομάδων, συνδιαλέγονται με την τέχνη της φωτογραφίας στον εκθεσιακό χώρο του METApolis και σας προσκαλούν στα εγκαίνια μιας έκθεσης γεμάτης πειραματισμούς, παιχνίδι, όνειρα και αναπαραστάσεις της παιδικής ηλικίας, με στόχο να σας παρουσιάσει τους τρόπους που τα παιδιά αυτής της ηλικίας βλέπουν τον κόσμο. Στην έκθεση συμμετέχουν οι φωτογραφικές ομάδες του 53ου, του 61ου, του 27ου Ολοήμερου Νηπιαγωγείου Αθηνών, και του 1ου Ολοήμερου Νηπιαγωγείου Μοσχάτου. Συμμετέχουσες εκπαιδευτικοί – 53o Oλοήμερο Νηπιαγωγείο Αθηνών: Αιμιλία Φάκου & Ζωή Λούνη, 61o Ολοήμερο Νηπιαγωγείο Αθηνών: Στεφανία Βουβουσίρα & Βούλα Ζαραϊδώνη, 27ο Νηπιαγωγείο Αθηνών: Πέγκυ Παπαργυρίου, Γιώτα Αλεξάνδρου & Χρύσα Καπατσούλια, 1ο Ολοήμερο Νηπιαγωγείο Μοσχάτου: Φωτεινή Κωστούδη, με την φωτογραφική υποστήριξη του φωτογράφου Κώστα Κουρτίδη, σε συνεργασία με τους γονείς & κηδεμόνες των μαθητών και μαθητριών των νηπιαγωγείων.
Οι νηπιαγωγοί Αιμιλία Φάκου και η Στεφανία Βουβουσίρα, εκ των υπευθύνων για την εξαιρετική αυτή έκθεση με τίτλο «Ένα κλικ ο κόσμος μου», απαντούν στο Περιοδικό για το τι σημαίνει να δουλεύουν με παιδιά και πόση σημασία έχει γι αυτά -και για όλους μας- η έκφρασή τους μέσω της τέχνης.
Τι σημαίνει, λοιπόν, δουλεύω με παιδιά;
Για μας, το να δουλεύει κανείς ως εκπαιδευτικός με παιδιά σημαίνει ότι καταρχάς είναι σε θέση και θέτει ως στόχο να γνωρίσει τη συγκεκριμένη ομάδα παιδιών με την οποία εργάζεται. Με αυτό εννοούμε ότι χρειάζεται να γνωρίζει τα βιώματα, τις ανάγκες και το κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο αυτά τα παιδιά μεγαλώνουν. Επομένως, η γνωριμία με τα παιδιά, αλλά και των παιδιών μεταξύ τους, αποτελεί πρωταρχικό εκπαιδευτικό στόχο κάθε φορά και προϋποθέτει την καλλιέργεια ανοιχτού πλαισίου επικοινωνίας και κλίματος επιτρεπτικότητας, το οποίο δίνει χώρο στα παιδιά να εκφραστούν και να συμμετέχουν ενεργά. Συνεπώς, κάθε φορά θέτεις εκπαιδευτικούς στόχους οι οποίοι αφορούν στα συγκεκριμένα παιδιά και τα ενδιαφέροντα τους. Αυτό σημαίνει ότι χρειάζεται να είναι κανείς πάντα σε εγρήγορση, σε αναζήτηση νέων τρόπων και εργαλείων προσέγγισης της γνώσης, αλλά και σε συνεχή αναστοχασμό. Χρειάζεται, δηλαδή, να σκεφτόμαστε διαρκώς γύρω από τις αντιλήψεις και τις πρακτικές μας.
Τι σας παρακίνησε να ασχοληθείτε με το συγκεκριμένο πρότζεκτ; Θέλατε να φέρετε τα παιδιά σε επαφή με μια μορφή τέχνης, να τα παρακινήσετε να εκφραστούν μέσα από μια τέχνη; Είχατε θέσει ως στόχο να βγάλετε κάποια συμπεράσματα;
Το πρόγραμμα εξαρχής είχε διττό στόχο: Αφενός, να εξοικειώσει τα παιδιά με την τέχνη της φωτογραφίας, δηλαδή να γνωρίσουν κάποιες τεχνικές της, να εκφραστούν μέσα από τη συγκεκριμένη τέχνη, να αναπτύξουν τη δημιουργικότητα τους, να παρατηρήσουν έργα τέχνης και να συζητήσουν σε σχέση με αυτά, να αναπτύξουν εξειδικευμένο λεξιλόγιο, επίσης να καλλιεργήσουν μέσα από την τέχνη της φωτογραφίας μαθηματικές έννοιες (όπως αναλογίες κάδρου, γραμμές, μοτίβα και γωνίες λήψης). Σε γενικές γραμμές, στοχεύσαμε στο να καλλιεργήσουν τα παιδιά την αισθητική τους αντίληψη.
Αφετέρου, επιδιώκαμε τα παιδιά να αλληλεπιδράσουν και να γνωρίσουν καλύτερα τον εαυτό τους και τους άλλους. Χρησιμοποιήσαμε δηλαδή την φωτογραφία ως μέσο ώστε να αναδειχθούν θέματα της καθημερινής ζωής των παιδιών τα οποία σχετίζονται με τα ενδιαφέροντα και τις εμπειρίες τους, πράγματα τα οποία συστηματικά αξιοποιήθηκαν στο πλαίσιο της σχολικής τάξης.
Αυτό θεωρούμε ότι έχει ιδιαίτερη σημασία στις περιπτώσεις παιδιών που προέρχονται από μη προνομιούχες κοινωνικές ομάδες, καθώς με αυτόν τον τρόπο οι εμπειρίες τους αναδεικνύονται θετικά στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής διαδικασίας και η προσπάθειά μας είχε ως απώτερο στόχο την ένταξη όλων των παιδιών στο σχολικό περιβάλλον.
Πώς ανταποκρίθηκαν τα παιδιά; Τι απεικόνισαν τελικά;
Παρατηρήσαμε ότι όλα τα παιδιά κινητοποιήθηκαν και έδειξαν ενθουσιασμό τόσο όσον αφορά στη γνωριμία με τις τεχνικές της φωτογραφίας, όπως τα αποτυπώματα σε φωτογραφικό χαρτί, όσο και με τη διαδικασία της φωτογράφισης η οποία έγινε στο σπίτι και τη γειτονιά με φωτογραφικές μηχανές που δανείζονταν από το νηπιαγωγείο. Εντυπωσιαστήκαμε με τη συνέπεια και την υπευθυνότητα που επέδειξαν σε σχέση με την έγκαιρη επιστροφή της μηχανής αλλά και τη φροντίδα της. Τα παιδιά φωτογράφισαν κυρίως τα αγαπημένα τους πρόσωπα, τους χώρους στους οποίους κινούνται στο σπίτι και τη γειτονιά, τις δραστηριότητες του ελεύθερου χρόνου και τα παιχνίδια τους.
Τελικά, “τα παιδιά ζωγραφίζουν…μια καρδιά κι έναν ήλιο στη μέση”; Ή αποτυπώνουν και πιο “σκοτεινές” πλευρές της ζωής; Υπήρχαν πλευρές που έκαναν εσάς να “σκοτεινιάσετε”;
Συνήθως όταν σκεφτόμαστε την παιδική ηλικία έχουμε στο μυαλό μας ένα εξιδανικευμένο πρότυπο παιδικότητας στο οποίο αποδίδουμε χαρακτηριστικά όπως η αθωότητα, η ξεγνοιασιά, η ανεμελιά και η φροντίδα. Επίσης συχνά θεωρούμε αυτονόητο ότι κάθε παιδί έχει το δικό του δωμάτιο, παιχνίδια και βιβλία που θεωρούνται κατάλληλα για την ηλικία του και μεγαλώνει σε προστατευμένο περιβάλλον. Ωστόσο, το πρότυπο αυτό αποτελεί ένα μεσοαστικό πρότυπο παιδικής ηλικίας και δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα όλων των παιδιών.
Όταν ως εκπαιδευτικός δίνεις αξία στην πραγματικότητα και την εμπειρία όλων των παιδιών και επεξεργάζεσαι τα δικά σου στερεότυπα σε σχέση με το τι θεωρείς «κανονικό» σημαίνει ότι δεν υπάρχουν «σκοτεινές» πλευρές αλλά διαφορετικές αφετηρίες.
Για να καταφέρει κανείς να προκαλέσει στον άλλο την επιθυμία να μάθει, χρειάζεται να αναγνωρίσει το βίωμα και την θετική αξία που αυτό μπορεί να έχει, ώστε να παρέμβει στην κατεύθυνση του να μάθουν οι μαθητές πώς να μαθαίνουν. Πρέπει δηλαδή ο εκπαιδευτικός να είναι ανοιχτός στον άλλον και ο ίδιος να μαθαίνει από την εμπειρία του με τον άλλον. Σε καμία περίπτωση δε μπορείς να διδάξεις κάτι που δεν καταλαβαίνεις ή σε σχέση με ανάγκες που δεν αντιλαμβάνεσαι. Το άνοιγμα στον άλλον, και πολλές φορές και σε αυτό που ενδεχομένως κάποιοι θα χαρακτήριζαν ως σκοτεινές πλευρές, είναι εργαλείο και η βάση για να παρέμβει κανείς αντισταθμιστικά ώστε όλοι οι μαθητές να εξελιχθούν και να ενδιαφερθούν για τη μάθηση.
Καταλάβατε από την όλη διαδικασία τι σημαίνει για τα παιδιά ο φωτογραφικός φακός;
Αυτό το οποίο αντιληφθήκαμε είναι ότι ο φωτογραφικός φακός λειτούργησε για τα παιδιά ως τρόπος έκφρασης και έδωσε φωνή στα παιδιά με άμεσο τρόπο. Λειτούργησε στην κατεύθυνση να μιλήσουν για τον εαυτό τους, τα αγαπημένα τους πρόσωπα, τη ζωή τους γενικότερα και ενδεχομένως για πράγματα που θα ήθελαν να είναι διαφορετικά και επιθυμούν να αλλάξουν. Αυτό που μας εντυπωσίασε ήταν ότι τα παιδιά δεν πραγματοποίησαν μόνο καταγραφές χρησιμοποιώντας τη φωτογραφική μηχανή, αλλά σχολίασαν, με τις επιλογές του κάδρου τους, την διήγηση και τις εξηγήσεις όσων επέλεξαν να καταγράψουν. Τα παιδιά, δηλαδή, χρησιμοποίησαν τη φωτογραφία και μίλησαν εκτενώς για την καθημερινότητα τους και τα έργα τους αλλά και για τα έργα των υπολοίπων. Ο διάλογος μεταξύ τους υπήρξε γόνιμος και επεκτάθηκε σε όλη την ομάδα των παιδιών, μεταξύ των παιδιών και των εκπαιδευτικών και της ευρύτερης σχολικής κοινότητας (γονείς, νηπιαγωγεία μεταξύ τους, ευρύτερη κοινότητα). Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία αν αναλογιστεί κανείς ότι συνήθως δεν έχουμε την ευκαιρία να ακουστεί ο λόγος των παιδιών δημόσια, ειδικά σε τόσο μικρή ηλικία και ο δημόσιος λόγος εκφέρεται αποκλειστικά από ενήλικες. Η εκπαίδευση ωστόσο έχει ως μακροπρόθεσμο στόχο τη δημιουργία ενεργών και υπεύθυνων πολιτών οι οποίοι προφανώς δε μπορούν να δημιουργηθούν από τη μια μέρα στην άλλη. Πρόκειται για την καλλιέργεια τρόπων σκέψης και δράσης οι οποίοι χρειάζεται να καλλιεργηθούν πολύ νωρίς ώστε να αναπτυχθούν πλήρως στην ενηλικότητα.
Υπάρχουν περιθώρια ή σκέψεις για εξέλιξη του «Ένα κλικ ο κόσμος μου»;
Το πρόγραμμα, όπως ήδη αναφέραμε, μας έδωσε να καταλάβουμε πως η φωτογραφία, εκτός από την συμβολή της στην αισθητική καλλιέργεια και τη γνωριμία των παιδιών με μια μορφή τέχνης, είναι ένα εργαλείο για να καταλάβουμε το πλαίσιο μέσα στο οποίο εργαζόμαστε και να γνωρίσουμε καλύτερα τους μαθητές μας. Επίσης, συνολικά με διάφορες παράλληλες δράσεις, ήδη σε ένα βαθμό το πρότζεκτ αυτό έχει εξελιχθεί, αλλά θα μπορούσε και να επεκταθεί ώστε να χρησιμοποιηθούν οι καταγραφές των μαθητών για τη βελτίωση του τρόπου επικοινωνίας μεταξύ των μελών της κοινότητας, την βαθύτερη κατανόηση της κοινωνικής άνθρωπο – γεωγραφίας της συνοικίας που ζουν (ποιοι ζουν στη συνοικία μας, παρατήρηση ανθρώπων στο δρόμο, στην πλατεία, τι γλώσσα μιλούν, πώς είναι ντυμένοι, πού πηγαίνουν), της ιστορίας (πώς ζουν οι άνθρωποι σήμερα και πώς στο παρελθόν, μέσα από συγκρίσεις με φωτογραφίες του παρελθόντος π.χ. γονείς σε μικρή ηλικία, παππούδες και γιαγιάδες) και της μελέτης περιβάλλοντος (πώς είναι οι χώροι που ζούμε, πώς θα θέλαμε να είναι, αν μπορούσαμε να τους αλλάξουμε).