Αλχημιστές, δαιμονισμένοι και μεταπράτες
Αnaparastasis – Μια άτυπη κριτική στην ταινία του Κωστή Ζουλιάτη για τον Γιάννη Χρήστου
Toν Γιάννη Χρήστου δεν τον γνώριζα, τελικά, πριν από εχτές, όταν και είδα το ντοκιμαντέρ-κατάθεση ψυχής του Κωστή Ζουλιάτη για τρίτη φορά.
Αυτό που γνωρίζω όμως αρκετά καλά και έχει γίνει κτήμα μου, είναι η μεταμορφωτική τέχνη της αλχημείας. Θυμάμαι μου άρεσε να διαβάζω ξανά και ξανά εκείνα τα ποιητικά συγγράμματα των μυστών του «Μεγάλου Έργου», όπως ονόμαζαν οι αλχημιστές τη διαδικασία της μεταστοιχείωσης ευτελών μετάλλων -όπως ο μόλυβδος και ο κασσίτερος- σε ευγενή. Ασήμι. Χρυσό. Η διαδικασία αυτή όμως δεν ήταν, καθώς λέγεται, διόλου εύκολη. Τουναντίον, χρειαζόταν απόλυτη αφοσίωση, μεράκι, επιμονή, αγάπη. Πόνο δηλαδή. Πόνο του οποίου εξ αρχής οι αλχημιστές γνώριζαν την αναπόδραστη επιταγή του στην επίτευξη του τελικού στόχου. Ενός στόχου, το αποτέλεσμα του οποίου όμως δεν ήταν ποτέ ειλημμένα ευκταίο.
Κάπως έτσι ήταν και ο Χρήστου. Ένας αλχημιστής. Ένας ιερός μεταπράτης της αρχέγονης γνώσης. Στα έργα του οποίου η τελεσφορία τελικά ίσως να μην ήταν ποτέ αυτοσκοπός. Γιατί από όσο αντιλαμβάνομαι, δεν πίστευε ότι όλα τελειώνουν με το αποτέλεσμα μιας ολοκληρωμένης πράξης. Τότε είναι που εμφανίζεται το «μετά την πράξη».
Μετάπραξη, μια εννοιολογική σταθερά, την οποία συναντάμε παντού στο έργο του. Έννοια που σε κάθε δημιουργική του πράξη, εμπλουτίζεται από τον απεμπολισμό κάθε κατευθυντήριας οδού. Από την απόταξη κάθε συμβατικότητας. Η πριμιτιβιστική φλόγα της αλήθειας που σιγοκαίει από καταβολής κόσμου μέσα μας, ήταν για εκείνον η πρωτόλεια συνθήκη που ενώνει τον άνθρωπο με την αληθινή του φύση. Με τη μουσική του να έρχεται συνεκδοχικά και να συναρμόζεται με το αρχέγονο παρελθόν ως άλλο παλίμψηστο. Σαν layer δηλαδή που καλύπτει την πρώτη ύλη, πατώντας όμως στέρεα πάνω σε αυτή για να την μεταγράψει διαλεκτικά στο τώρα.
Ήταν ουσιαστικά ένας μύστης. Ένας θεματοφύλακας κάποιου ανείπωτου μυστικού που προμηθεϊκά προτίμησε να το μοιραστεί με όλους. Και η μουσική ήταν το διάμεσo ή αν θέλεις η δική του ιδιοτροπία, για την μετακένωση της πίστης του στους ανθρώπους. Γιατί η προσέγγιση του στην ανθρώπινη ιδιοσυγκρασία, όπως διαφαίνεται στην ταινία Anaparastasis, ήταν πέρα από την μουσική καθεαυτή. Ήταν ολιστική. Όπως ολιστική είναι και η συμπεριφορική του σκηνοθέτη Κωστή Ζουλιάτη γύρω από την αχλή της σχεδόν ανεικονικής φυσιογνωμίας του Γιάννη Χρήστου.
Αυτή είναι πιστεύω και η ουσία του συγκεκριμένου ντοκιμαντέρ. Να σου μεταδώσει, πέρα από τα εύλογα βιογραφικά στοιχεία (τα οποία να πω ότι παρουσιάζονται αποφορτισμένα από καλολογισμούς, λειτουργώντας παραπληρωματικά στη λαμπρή και μυστηριώδη παρτιτούρα της ζωής του ιδιοσυγκρασιακού Χρήστου), ότι οι συνθέσεις του, σε τελική ανάλυση, ξεπερνούν τον ορισμό «Τέχνη». Μετέρχονται ουσιαστικά τον προαιώνιο αυτοσκοπό της και τον ενσαρκώνουν. Γίνονται ζωή δηλαδή. Καθημερινότητα, πόνος, γέλιο, μυστήριο, εξωτερίκευση, αγωνία, τρόμος αλλά και πίστη στις δυνατότητες του ανθρώπου. Το γεγονός και μόνο ότι με το πέρας της ταινίας νιώθεις έμπλεος αμφίσημων συναισθημάτων και έχεις την ανάγκη να επικοινωνήσεις με τον πρώτο άνθρωπο που θα βρεις μπροστά σου για να μοιραστείς τις σκέψεις σου, νομίζω είναι ό,τι πιο ουσιώδες μπορεί να προσφέρει αυτό το ντοκιμαντέρ πέρα από οποιαδήποτε πληροφορία, στοιχείο, καταγραφή ή τους όποιους ψυχαναγκασμούς μπορεί να διέπουν τον σκηνοθέτη που το έχει ζήσει εκ των έσω.
Τη μετάπραξη εν τέλει καταλήγεις να τη βιώνεις και εσύ. Θέλεις με κάποιο τρόπο να πάρεις τη σκυτάλη από αυτό το φιλοσοφικό ηχόδραμα που άφησαν συνθέτης και σκηνοθέτης και να το εμπλουτίσεις με τις δικές σου θέσεις. Να το αποκαλύψεις. Νιώθεις πως το φαινόμενο Χρήστου δεν τελειώνει μαζί με τους τίτλους. Πως ήρθε η σειρά σου με κάποιον τρόπο να βρεις εσύ τη λύση στο «Μυστήριον». Αποχωρείς από την αίθουσα ευλογημένος για τη γνώση που έλαβες αλλά ταυτόχρονα αισθάνεσαι και σαν μικρός Ιησούς που πρέπει τώρα να κουβαλήσει το φορτίο λίγο πιο πέρα. Για τους επόμενους.
Προσωπικά η δική μου φαιδρή μετάπραξη, ήταν αυτή εδώ η άτυπη κριτική υπό τους ήχους του “Patterns and Permutations”. Τότε, ξαφνικά, ήταν που κατανόησα, εν είδει επιφώτισης, όλους εκείνους «τους όποιους ψυχαναγκασμούς» του σκηνοθέτη που έλεγα πιο πάνω. Γιατί η ταινία τούτη -και κατ’ επέκταση η αδέσμευτη από αρτηριοσκληρώσεις προσωπικότητα του συνθέτη- με τον τρόπο που εξυφαίνεται μέσα στα εναλλασσόμενα στοπ καρέ και τα σχόλια, καταφέρνει να σε «δαιμονίσει». Ευ- ή κακο-, δεν έχει καμία σημασία. Τείνει όμως να σε αναστατώσει, που είναι και το ζητούμενο. Μετατρέποντας έτσι τον εύλογο υποκειμενισμό του σκηνοθέτη και σε δικό σου υποκειμενισμό.
Είναι πραγματικά συγκλονιστικό πως μια άγνωστη μέχρι πρότινος εργογραφία ενός καλλιτέχνη, που φαντάζει ελιτίστικη και απροσπέλαστη, μέσα από αυτό το ντοκιμαντέρ να φτάνει να αγγίζει τα όρια του πανανθρώπινου και του ευπροσήγορου. Καταφέρνει μαγικά αλλά και βίαια, ανά στιγμές, να μπει μέσα σου όντως σαν δαίμονας. Να σε μετα-στοιχειώσει σε κοινωνό της παρακαταθήκης του έργου του προς όλους όσοι δεν τον έχουν γνωρίσει ακόμα. Να γίνεις εσύ η «Αναπαράσταση» που επιθυμούσε τελικά ο Γιάννης Χρήστου.
Η ταινία θα προβάλλεται καθημερινά από τις 8 μέχρι τις 14 Ιανουαρίου.
Για πληροφορίες σχετικά με τις ώρες προβολών:
στον Κινηματογράφο Τριανόν (Κοδριγκτώνος 21 & Πατησίων 101, Αθήνα), τηλ. 2108215469, www.trianon.gr
και στο website της ταινίας http://anaparastasis.info