«Από πρώτο χέρι – Μια παράσταση για τα καπνά»
Ένα χαρμάνι Blend από μνήμες
Καπνεργάτριες και καπνεργάτες, οι άνθρωποι που για ένα ολόκληρο αιώνα πότισαν με το μόχθο τους τη γη, για να παράγουν το πολυπόθητο προϊόν, τα «ανατολικά καπνά» που ήδη από τους Βαλκανικούς Πολέμους φημίζονταν σε όλο τον κόσμο. Ποιες όμως ήταν αυτές οι φιγούρες με τα σκαμμένα από τον ήλιο πρόσωπα, τα χέρια που ξεχώριζαν για τη δεξιοτεχνία τους, τα φτωχικά ρούχα και τα ακατέργαστα λόγια; Πώς περνούσαν τις ώρες τους, πώς η δουλειά όριζε τη ζωή και το μέλλον τους, ποιες χαρές ή λύπες μοιράζονταν; Τα ερωτήματα αυτά φέρνει στο κέντρο της θεατρικής σκηνής Θησείον – Ένα Θέατρο Για Τις Τέχνες, η σκηνοθέτιδα, Γεωργία Μαυραγάνη, με την παράσταση «Από πρώτο χέρι – Μια παράσταση για τα καπνά».
Με πρωτόγεννες υλικό, αφηγήσεις καπνεργατριών/-των και αγροτισσών/-ών, που ακούγονται καθ’ όλη τη διάρκεια της παράστασης, ανασταίνει τους ανθρώπους των ελληνικών επαρχιακών πόλεων, που ταυτίστηκαν με την παραγωγή και επεξεργασία του καπνού, τις γνωστές «καπνουπόλεις» (Αγρίνιο, Καβάλα, Ξάνθη κ.ά.).
Η σκηνοθέτιδα και οι τρεις νέες ηθοποιοί, αντιμετωπίζοντας με τρυφερότητα, σχεδόν παίρνοντας από το χέρι, τις ιστορίες που άκουγαν από τις γιαγιάδες, τις προγιαγιάδες, τους παππούδες και τα παιδιά που μεγάλωσαν μέσα στη μυρωδιά και την κόλλα του καπνού, τις καταθέτουν στο αθηναϊκό κοινό. Η τοπική ιστορία της καπνούπολης του Αγρινίου και των ανθρώπων της ανασυντίθεται φτιάχνοντας ένα χαρμάνι από μνήμες, γεμάτες με γέλια, δάκρυα, μαλώματα, έρωτες, ονείρατα, ματαιώσεις.
«Ο καπνός από την αρχή μέχρι το τέλος αλλάζει ποιότητα, γεύση, άρωμα, χρώμα και υφή. Κάθε στιγμή όλο τον χρόνο και σε οποιαδήποτε φάση της χειροποίητης, παλιάς επεξεργασίας πρέπει να κάνεις διαφορετικά πράγματα για τον συντηρήσεις» μου λέει η Π. που βλέπουμε μαζί την παράσταση και έχει μεγαλώσει σε καπνοχώρι. Ακόμα θυμάται να πονάει η μέση της όταν, παιδί ακόμα, ανακάτευε τον καπνό μες τα βαρέλια. Έτσι και στην παράσταση, ο καπνός μοιάζει να διαφεντεύει τις ζωές των ανθρώπων, τις ασχολίες, τον τρόπο που οργάνωναν το χρόνο και τον τρόπο σκέψης τους. «Δεν υπάρχει χειρότερη τιμωρία από μια χωρίς όφελος και ελπίδα εργασία» λέει μια από τις ηθοποιούς, κάνοντας εμφανές πως πολλές φορές το γραμμάτιο που κατέθεταν οι καπνεργάτες/-ισσες σε κόπο και ιδρώτα, παρέμενε ανεξόφλητο.
Η παράσταση, που μοιάζει με ντοκουμέντο, διασώζει μια Ελλάδα που σώπασε κάτω από τους θορύβους του κομπρεσέρ της μεταπολεμικής ανοικοδόμησης. Κι όμως, παρόλα αυτά, δεν κυριαρχεί η φτηνή νοσταλγία. Η πατίνα του χρόνου δεν λειαίνει όλες τις αιχμές. Οι συντελεστές της παράστασης μοιάζει να έχουν ακούσει πολύ καλά τα υποκείμενα της ιστορίας τους και κυρίως τη διακαή επιθυμία τους να δραπετεύσουν από αυτές τις εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες ζωής. Χαρακτηριστική είναι η στιγμή χαράς που βιώνει μια οικογένεια καπνοπαραγωγών όταν μαθαίνει ότι ο γιος πέρασε στο πανεπιστήμιο και θα φύγει από τα χωράφια.
Έτσι δημιουργείται μια γέφυρα για να καταλάβουμε γιατί αυτοί οι άνθρωποι υπέκυψαν αργότερα στα θέλγητρα του επελαύνοντα πασοκισμού, του νεοπλουτισμού, ακόμη και ενός υφέρποντα – ή και ανοιχτά εκδηλωμένου – ρατσισμού απέναντι στους Αλβανούς εργάτες, που από το ’90 ανέλαβαν να δουλέψουν στα χωράφια τους. Και εκεί ακριβώς βρίσκεται μια από τις μεγαλύτερες αρετές της παράστασης, αν και αντιμετωπίζει σκωπτικά την… πτώση της εργατο-αγροτικής ελληνικής τάξης, δεν μένει στο καταγγελτικό ύφος. Αντίθετα, διαμορφώνει τους όρους για να αντιληφθούμε, να νιώσουμε, να καταλάβουμε.
Στο πρώτο μέρος της παράστασης, ο θεατής περιδιαβαίνει στις μικροϊστορίες των ανώνυμων ηρωίδων (θαρρώ πως η επιλογή γυναικείων πρωταγωνιστικών ρόλων δεν είναι τυχαία μιας και στην καπνεργασία εργάζονταν κυρίως γυναίκες, αλλά και παιδιά), και στη συνέχεια στην ιστορία του μαχητικού καπνεργατικού κινήματος, έτσι όπως διαμορφώθηκε από τον Μεσοπόλεμο (αιματηρές απεργίες 1924, 1936 κλπ), απολαμβάνοντας μια σειρά από κατακτήσεις (ίδρυση Ταμείου Ασφάλισης Καπνεργατών, που αποτέλεσε πρότυπο για μια σειρά από ασφαλιστικά ταμεία, απόδοση εποχιακού επιδόματος ανεργίας κλπ), αλλά και της πόλης του Αγρινίου και γενικότερα της ελληνικής επαρχίας. Έτσι από το μικρό στο μεγάλο και από εκεί πάλι στο μικρό, διαμορφώνεται μια όσο το δυνατόν συμπεριληπτική αφήγηση, αποτύπωμα της ιδιαίτερα προσεγμένης σκηνοθετικής ματιάς της Γεωργίας Μαυραγάνη. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει και η κινησιολογία/ομαδικές χορογραφίες, που φέρνουν στο φως τις επαναληπτικές καθημερινές κουραστικές κινήσεις των καπνεργατριών (φύτεμα, συγκομιδή, αρμάθιασμα με τη βελόνα κ.λπ.).
Η Κατερίνα Καραδήμα, η Μαντώ Κεραμυδά, η Δανάη Σπηλιώτη δίνουν ένα ρεσιτάλ ερμηνειών, προσφέροντας γέλιο, κλάμα, συγκίνηση, με τις άλλοτε πληθωρικές και άλλοτε μινιμαλιστικές ερμηνείες τους.
Συντελεστές
Σκηνοθεσία: Γεωργία Μαυραγάνη
Βοηθός σκηνοθέτη / σκηνικά / κοστούμια: Λίλη Κυριλή
Φωτισμοί: Τάσος Παλαιορούτας
Καλλιτεχνικός συνεργάτης: Αντώνης Μίκροβας
Φωτογράφιση: Βαγγέλης Πατσιαλός
Βίντεο παράστασης: myagrinio
Παραγωγή: Μικρό Θέατρο Αγρινίου
Παίζουν: Κατερίνα Καραδήμα, Μαντώ Κεραμυδά, Δανάη Σπηλιώτη
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
Παράτση Παραστάσεων: Παρασκευή, 09 Δεκεμβρίου 2016 έως Σάββατο, 07 Ιανουαρίου 2017
Ημέρες & ώρες παραστάσεων: Κάθε Παρασκευή & Σάββατο στις 19:00
Διάρκεια: 70 λεπτά
Εισιτήριο: 10€ γενική είσοδος
Διεύθυνση: θησείον, ΕΝΑ ΘΕΑΤΡΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΤΕΧΝΕΣ, Τουρναβίτου 7, Ψυρρή
Τηλέφωνο επικοινωνίας: 210-3255444
Ticket services: Πανεπιστημίου 39 (εντός Στοάς Πεσματζόγλου)