Αριστερό και δεξιό

Με αφορμή την ταινία "Anaparastasis: H Ζωή και το Έργο του Γιάννη Χρήστου (1926-1970)", του Κωστή Ζουλιάτη

| 08/02/2015

 Το ντοκιμαντέρ του Κωστή Ζουλιάτη με τίτλο Anaparastasis: H Ζωή και το Έργο του Γιάννη Χρήστου (1926-1970), είναι μια εξαιρετική σπουδή στη ζωή και στο έργο του μεγάλου συνθέτη. Επιδιώκει, και καταφέρνει, να μας φέρει σε επικοινωνία με ένα μουσικό έργο πρωτοποριακό, “δύσκολο” ακόμα και για τα δεδομένα της τωρινής εποχής (ή ίσως πιο δύσκολο γι’ αυτά τα δεδομένα). Να δείξει και να καταλάβουμε κι εμείς, οι μουσικά αδαείς, τι ήταν εκείνο που αναζητούσε με τη μουσική του ο Γ. Χρήστου. 

            Ταυτόχρονα όμως είναι μια έρευνα για την ίδια τη ζωή και για την υπέρβαση. Για το πώς, δηλαδή, οι πρωτοπόροι άνθρωποι αναζητούν να υπερβούν τα δεδομένα, να διευρύνουν τα όρια της σκέψης και της συνείδησης. Πώς πυρπολούνται οι ίδιοι στις πυρές της αναζήτησής τους. Είναι μια σπουδή με πρωταγωνιστή (ή αν θέλετε και πρόσχημα) τον Γ. Χρήστου και αποδέκτες όλους εμάς, πάνω στο θεωρούμενο παραδεκτό, στο στέρεο, στο κατακτημένο, και μια απάντηση σε εκείνους που θεωρούν αμετακίνητη τη ζωή. Και που βρίσκονται  αίφνης απέναντι σε φλεγόμενους ανθρώπους οι οποίοι το παραδεκτό, το στέρεο και το κατακτημένο τα θεωρούν απλώς όρια, αν όχι εμπόδια, τα οποία πρέπει να διευρυνθούν. Αυτό είναι οι πρωτοπορίες. Να ανοίγουν ορίζοντες.  Αυτή η αναζήτηση δεν στέφεται πάντα με επιτυχία. Η αυτανάφλεξη και η εκμηδένιση καραδοκούν. Πόσοι δεν χάθηκαν έτσι, μένοντας άγνωστοι και, εν τέλει, μάταιοι. Αν και το μάταιοι είναι βαρειά λέξη. Κανείς δεν χάνεται, γιατί πάντα καιροφυλακτούν οι ευλογημένοι, εκείνοι δηλαδή που τις στάχτες των προηγούμενων αποπειρών θα τις ξανακάνουν έργο για να δικαιώσουν όλες τις χαμένες ως τώρα προσπάθειες.

 Θεωρητικά, εξ άλλου, αυτό δεν είναι το επιδιωκόμενο διαχρονικά αλλά και πολύ περισσότερο σήμερακάθε προσπάθειας, ηθικής, πολιτικής, καλλιτεχνικής; Να διευρύνει τα όρια;            

xristou

Βγαίνοντας από την αίθουσα, μετά την προβολή, άκουσα δίπλα μου κάποιον να σχολιάζει πως το έργο δεν ήταν αρκούντως πολιτικό.  Κι όλο το βράδυ μετά, και την άλλη μέρα, αναρωτιόμουν, τι είναι εν τέλει πολιτικό; Οι ομιλίες στα μπαλκόνια, οι ανακοινώσεις, οι συζητήσεις στη Βουλή ή σε στενά γραφεία οργανώσεων που προσδιορίζονται ως πολιτικές; Με ποιά έννοια αυτό είναι πολιτικό; Ως εκείνο που επιδρά στην πολιτική πραγματικότητα. Και ποιά είναι η πολιτική πραγματικότητα; Η ζωή των πολιτών κατά κυριολεξία. Άρα η πολιτική είναι εκείνο που αφορά, που ασχολείται, που πραγματεύεται τη ζωή των πολιτών. Δηλαδή, το σύνολο της ανθρώπινης δραστηριότητας.  Στη ροή του χρόνου όμως αυτό ταυτίστηκε με θεσμούς, θεωρίες κλπ. Οπότε, κατάντησε να θεωρείται  πολιτικό εκείνο που ασχολείται με την πολιτική. Ταυτολογία, αλλά όχι, γιατί η κατάληξη είναι να θεωρείται πολιτικό ό,τι αναφέρεται στους θεσμούς. Ακόμα κι αν οι θεσμοί λογιστούν με ευρεία έννοια. Οπότε ο αφελής λέει: δεν είναι αρκούντως πολιτικό. Και εννοεί δεν ασχολείται με τους θεσμούς. Αλλά ασχολείται με έναν άνθρωπο που διδάσκει σε όλους εμάς πώς να υπερβαίνουμε τα καθιερωμένα. Που σπάει τις φόρμες στη μουσική και αναζητεί νέες. Αυτό ενδιαφέρει μόνο τους μουσικούς; Αλλά ακόμα κι έτσι, δεν περιέχει ένα βαθύτερο και ουσιαστικότερο νόημα της πολιτικής; Καθώς συμβάλλει στο να αλλάζει η ζωή των πολιτών; Όχι με τον άμεσο τρόπο που διεκδικεί να το κάνει η πολιτική των πολιτικών αλλά με τον βαθύτερο (τολμώ να πω καθ’ υπερβολήν, και ουσιαστικότερο) τρόπο που το κάνει η τέχνη.

Κι από την άλλη, ένας άλλου είδους αφελής, ασχολούμενος με την τέχνη, ή εργαζόμενος, ή νέος, ή οποιοσδήποτε που προσλαμβάνει πλέον την πολιτική με τον εκχυδαϊσμένο όρο, λέει κι αυτός με τη σειρά του: δεν με ενδιαφέρει η πολιτική, και νοιώθει υπερήφανος και  μοντέρνος.

Κι αν ο καπιταλιστικός καταμερισμός εργασίας έχει αποκόψει την τέχνη από την κοινωνία και την πολιτική των πολιτικών, αν έχει αποξενώσει τους ανθρώπους από τη δημιουργία, αν έχει χωρίσει με, ανυπέρβλητα σχεδόν, τείχη ακόμα και τα τμήματα της δημιουργικής δραστηριότητας μεταξύ τους, η Αριστερά πρέπει να αναπαραγάγει τον κατακερματισμό; Έστω και εννοιολογικά; Ή πρέπει να δρα συνειδητά για την υπέρβασή του;  Έστω και προγραμματικά;

Russian avant garde at LEA8_019 sm

Δεν ήξερα την πολιτική τοποθέτηση του σχολιαστή. Υπέθεσα όμως, από το ύφος, την ενδυμασία και αυτό καθαυτό το σχόλιο, πως επρόκειτο για αριστερό. Και πως προφανώς θεωρούσε ότι έκανε μια εξ αριστερών κριτική. Κι αναρωτιόμουν εν συνεχεία, τι είναι αριστερό;

Είναι εκείνο που αναπαράγει το δεδομένο στερεότυπο του κόσμου; Ακόμα κι αν αυτό περιέχει λέξεις, τίτλους ή απλή γεύση Μαρξ και λοιπών κλασικών; Το στερεότυπο είναι εχθρός του Μαρξ και της αριστερής σκέψης. Είναι εν τέλει δεξιά.

Είναι μήπως εκείνο που δέχεται ως δεδομένο τον καπιταλιστικό καταμερισμό και εν τέλει κατακερματισμό της κοινωνίας;  Από εδώ υπάρχει το πολιτικό, ως θεσμοί, πολιτικές οργανώσεις, συνδικάτα κλπ. Από εκεί υπάρχει η τέχνη και άλλα. Η οποία τέχνη και κάμποσα άλλα δεν είναι για τους ενασχολούμενους με την πολιτική αλλά για κουλτουριάρηδες, που τους δεχόμαστε στις πολιτικές οργανώσεις αλλά δεν τους παίρνουμε και πολύ υπόψη μας. Όμως αυτός ο κατακερματισμός περιέχει θρησκευτικό μυστικισμό και κατά την ουσία υποταγή στις κυρίαρχες αστικές αντιλήψεις. Είναι εν τέλει δεξιά.

Είναι μήπως η άποψη, συνέχεια της προηγούμενης, πως όποιος πρωτοπόρος άνθρωπος δεν δηλώνει πολιτική τοποθέτηση, και κυρίως πολιτική τοποθέτηση στην Αριστερά (μερικές φορές και σε συγκεκριμένο σχηματισμό), δεν είναι άξιος λόγου; Κι αν είναι καλλιτέχνης γίνεται φορέας του δόγματος η τέχνη για την τέχνη, ενός εξ ορισμού αντιδραστικού δόγματος; Οπότε το καλλιτεχνικό έργο του  δεν αφορά την Αριστερά; Κι όμως ο Μαρξ θαύμαζε τον Μπαλζάκ. Κι όμως οι μοντερνιστές, ο Πάουντ, ο Έλιοτ, ο Ρίλκε, ο Τζόυς κλπ. απέδωσαν την παρακμή της αστικής κοινωνίας κατά τρόπο μοναδικό. Η αποπομπή τους από το πάνθεο της αριστερής προσπάθειας είναι εν τέλει δεξιά.

Είναι μήπως η αντίληψη, πως ό,τι δεν είναι καθιερωμένο, δεδομένο, αποδεκτό, κατανοητό από τον πολύ κόσμο, ή άλλως “λαϊκό”, είναι μακρινό και ξένο προς την Αριστερά; Και πολύ χειρότερα, είναι όχι μόνο ανώδυνο για τον εχθρό καπιταλισμό, αλλά και τον βολεύει; Οπότε και η φιλοσοφία, περιλαμβανομένης και της μαρξιστικής, είναι συσκότιση; Και το “Κεφάλαιο” είναι δεξιό, ως δυσπρόσιτο σε μη μυημένους; Και οι καινούργιες προσεγγίσεις, στη θεωρία, στην κοινωνική ανάλυση, στην πολιτική θεωρία; Δεξιές ως αδοκίμαστες; Οπότε η Αριστερά καθηλώνεται στο δεδομένο κι από πρωτοπορία καταντά οπισθοφυλακή. Και πηγαίνει εν τέλει δεξιά.

Οι σκέψεις αυτές προκλήθηκαν και κατατίθενται ως συνειρμοί όχι για να εκθέσουν μια συνεκτική άποψη σχετικά με τον χαρακτήρα της τέχνης, όσο για να επισημάνουν τι, κατά τη γνώμη μου, διαφορά έχει το Αριστερό από το Δεξιό, και επίσης τι ταύτιση έχει, κάποιες φορές το πρώτο με το δεύτερο.

Κι ας με συγχωρέσει ο σκηνοθέτης της ταινίας γιατί τον χρησιμοποίησα ως πρόσχημα. Αλλά μήπως κι αυτός προσχήματα δεν ήθελε να δώσει με το έργο του;

Karl Marx Qutoe on Art

[Κεντρική φωτογραφία:  πίνακας της Laurei Pace]