Αφιέρωμα: Η Πρώτη Διεθνής Ένωση Εργατών (Ά μέρος)

Προοίμιο: Από τις αστικές Επαναστάσεις στη Διεθνή

| 28/09/2015

Το παράδειγμα της Α΄ Διεθνούς έχει αφήσει μια τεράστια κληρονομιά που τα ίχνη της παραμένουν χαραγμένα στη συλλογική μνήμη του διεθνούς εργατικού κινήματος. Η πορεία από την ίδρυση έως την αυτοδιάλυσή της συμπυκνώνει πολιτικές αποκρυσταλλώσεις και συμπεράσματα μιας πολύ ευρύτερης περιόδου. Η διάλυσή της το 1876 σηματοδότησε το κλείσιμο ενός μεγάλου κύκλου του κινήματος που εκκινεί από την επαναστατική επάνοδο μετά την ήττα των επαναστάσεων του 1848 ως την επαύριο της Παρισινής Κομμούνας. Πώς οδηγηθήκαμε όμως στη συγκρότηση της πρώτης προλεταριακής οργάνωσης, που κατόρθωσε να συγκεντρώσει στις γραμμές της και να συνενώσει πάνω σε μια εργατική πλατφόρμα μια ποικιλία επαναστατικών ρευμάτων της εποχής επιχειρώντας να αποκρυσταλλώσει τα πιο προωθητικά στοιχεία και τάσεις του κινήματος [1];

[hr]

Ά Μέρος: Προοίμιο. Από τις αστικές Επαναστάσεις στη Διεθνή Ένωση Εργατών.

[hr]

 H έννοια πολιτικό κόμμα ή πολιτική οργάνωση τοποθετείται ως κατηγορία και περιεχόμενο της πολιτικής επιστήμης και της ιστορίας, κατά βάση, στην εποχή της νεωτερικότητας. Είτε αφορά αυτή κάθεαυτή την περίοδο της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτικής συγκρότησης, εδραίωσης και ανάπτυξης του καπιταλιστικού κόσμου είτε την περίοδο και τις προϋποθέσεις που προηγήθηκαν αυτής, στον επίλογο της φεουδαρχικής περιόδου.

Όταν στο πεδίο των ίδιων των θεσμών της φεουδαρχίας παρατηρείται παρακμή, χαλάρωση και αποσάθρωση oι νέες οικονομικές συνθήκες που δημιουργούνται βιάζονται να παραμερίσουν το παλιό και νέα στοιχεία όσον αφορά το πολιτικό σύστημα κάνουν την εμφάνισή τους. Η κατάσταση αυτή μάλιστα προηγείται των αστικών επαναστάσεων οι οποίες θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι συμβαίνουν στοn βαθμό που είναι απαραίτητες για να σφραγίσουν και να ολοκληρώσουν αυτή τη νέα πραγματικότητα, όπου αυτή δεν κατορθώνει με πιο ομαλό τρόπο να υπερισχύσει. Όπως χαρακτηριστικά υπογραμμίζει ο Τοκβίλ «οι κοινωνικοί, πολιτικοί, διοικητικοί, νομικοί, οικονομικοί και πνευματικοί θεσμοί της Ευρώπης που κατά τον 14ο αιώνα παρουσίαζαν περισσότερες ομοιότητες μεταξύ τους απ’ ότι σήμερα, κατά τον 18ο αιώνα είχαν εν μέρει καταρρεύσει παντού. […] Αυτοί οι παμπάλαιοι θεσμοί δείχνουν να έχουν εξαντλήσει τη δυναμική τους χωρίς ωστόσο να έχει αλλάξει η εξωτερική τους όψη.»  Και συνεχίζει: « Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Επανάσταση πολύ απείχε από το να είναι τυχαίο γεγονός. Μπορεί να κατέλαβε τον κόσμο εξαπίνης, ωστόσο ήταν επιστέγασμα μακράς περιόδου προετοιμασίας, αιφνίδια και βίαιη κατάληξη διεργασιών στις οποίες είχαν συμβάλλει δέκα γενεές.» [2] Ο Χομπσμπάουμ επίσης υπογραμμίζει ότι «οι κοινωνικές και οικονομικές δυνάμεις, τα πολιτικά και πνευματικά εργαλεία αυτού του μετασχηματισμού ήταν ήδη έτοιμα, τουλάχιστον σε ένα τμήμα της Ευρώπης αρκετά μεγάλο για να ξεσηκώσει το υπόλοιπο.» [3]

Οι πρώτοι αξιόλογοι, με αυτή την έννοια, πολιτικοί σχηματισμοί που αποτυπώνουν μια ενότητα κοινωνικών συμφερόντων, πολιτικών στόχων και μια συμφωνία του τρόπου με τον οποίο συμφέροντα και στόχοι θα προωθηθούν και θα επιτευχθούν τακτικά και στρατηγικά, προέρχονται από το στρατόπεδο της αστικής τάξης που βρίσκεται στο προσκήνιο της ιστορίας τον 17ο και 18ο αιώνα, επιχειρώντας να γκρεμίσει τα φεουδαρχικά προνόμια. Τα πρώιμα αστικά κόμματα δεν είναι εξαρχής ιδιαίτερα μαζικά (πολλές φορές ουσιαστικά αποτελούν μυστικές εταιρίες και «συνομωσίες» όπως αυτά της παράδοσης των Καρμπονάρων) και στόχο έχουν τη διενέργεια επαναστατικών γεγονότων που θα κινηθούν ενάντια στο φεουδαρχικό κατεστημένο, τις μεγάλες αυτοκρατορίες της εποχής και υπέρ των ριζοσπαστικών κοινωνικοπολιτικών αλλαγών αλλά και της δημιουργίας νέων εθνικών κρατών και εθνικών ταυτοτήτων.

Οι λαϊκές μάζες, αυτές που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε και ως αδιαμόρφωτο και ανώριμο ακόμη προλεταριάτο, παίρνουν μέρος σε αυτές τις κοσμοϊστορικές εξελίξεις. Χωρίς να ορίζουν τα γεγονότα τις περισσότερες φορές αποτελούν τη δύναμη εκείνη που σφραγίζει τις επαναστατικές νίκες. Εμπνέονται από τους πολιτικούς στόχους και τα ιδεώδη του Διαφωτισμού και της δημοκρατίας που φέρνει στο προσκήνιο η αστική τάξη και αντιλαμβάνονται τους πολιτικούς της στόχους ως diko;yw τους. Αν και βρίσκονται ακόμη μακριά από μία προσέγγιση αυτόνομης εργατικής πολιτικής συνείδησης, συγκρότησης και δράσης δεν αργούν καθόλου να εμφανιστούν τα πρώτα σκιρτήματα, οι πρώτες παρεκκλίσεις που προοικονομούν μια ταξική σύγκρουση που ακόμη τότε κυοφορούνταν αλλά αφότου ξέσπασε, παραμένει ανειρήνευτη ως τις μέρες μας.

Οι Ισοπεδωτές (Levellers), οι Αβράκωτοι (Sans – Cullotes), ο «πόλεμος των χωρικών» αποτελούν τέτοια στιγμιότυπα. Ενώ πλευρές της δράσης και μερίδες ακόμη των Γιακωβίνων, ή πολύ περισσότερο η Συνομωσία των Ίσων του Γράκχου Μπαμπέφ κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης, ίσως μπορούμε να πούμε ότι αποτελούν την προϊστορία της λογικής των ριζοσπαστικών εργατικών, κομμουνιστικών οργανώσεων. Όπως σημειώνει ο Ένγκελς:

«Και παρόλο που, συνολικά, η αστική τάξη ισχυρίζεται πως στον αγώνα ενάντια στους ευγενείς αντιπροσώπευε εξίσου τα συμφέροντα διαφορετικών τάξεων εργαζόμενων της εποχής εκείνης, μαζί με κάθε σημαντική κίνηση των αστών, ξέσπασαν ανεξάρτητα κινήματα της τάξης εκείνης που αποτελούσε σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό τον πρόδρομο του σύγχρονου προλεταριάτου. Χαρακτηριστικά παραδείγματα, στην εποχή της Μεταρρύθμισης και του Πολέμου των Χωρικών στη Γερμανία η τάση των Αναβαπτιστών και ο Τόμας Μίντσερ, στη μεγάλη αγγλική επανάσταση οι Ισοπεδωτές (Levellers), στη μεγάλη γαλλική επανάσταση ο Μπαμπέφ». [4]

BABEUF

[hr]

Η εργατική τάξη στο προσκήνιο

[hr]

Ο 19ος αιώνας που ακολουθεί σηματοδοτεί μια καινούρια εποχή που τοποθετεί την εργατική τάξη ανεπιστρεπτί στο προσκήνιο των κοινωνικών εξελίξεων. Αν και ανώριμη ακόμη στα πρώτα της βήματα δεν χωράει αμφιβολία ότι πλέον οι αλλαγές που έχουν λάβει χώρα στην παραγωγή με την εκρηκτική ανάπτυξη της βιομηχανίας της δίνουν κοινές εμπειρίες, βιώματα και προβλήματα και την ωθούν έστω ανολοκλήρωτα στο να αγωνιστεί για καλύτερες συνθήκες εργασίας και διαβίωσης.

Οι εξεγέρσεις στη Λυών το 1831 και το 1834, το κίνημα των Χαρτιστών στην Αγγλία, η εξέγερση των υφαντουργών της Σιλεσίας το 1844 και φυσικά οι επαναστάσεις στα 1848-1849 σχεδόν σε όλη την Ευρώπη από το Βερολίνο μέχρι το Λονδίνο και  με κορυφαία τα γεγονότα της εργατικής εξέγερσης του Παρισιού, αποτελούν τα σημαντικότερα γεγονότα που, αν και βρίσκουν τους πρώιμους πόθους των επαναστατημένων εργατών ανεκπλήρωτους και ηττημένους, ωριμάζουν την ίδια την πείρα και τη συνείδηση της εργατικής τάξης και των πιο δραστήριων πολιτικών ριζοσπαστικών κύκλων εντός της. Με αυτή την έννοια η εργατική τάξη μπορεί πλέον να επιλύσει τη βασική αιτία της αναποτελεσματικής δράσης που είχε αναπτύξει μέχρι εκείνη την περίοδο και δεν ήταν άλλη από την πρόσδεσή της στους στόχους που έθετε η αστική τάξη. Οι στόχοι αυτοί αναπτύσσονταν είτε στο πλαίσιο του αστικού αγώνα απέναντι στα υπολείμματα της φεουδαρχικής εξουσίας και στις προσπάθειας παλινόρθωσης της τελευταίας, είτε στους επιμέρους αγώνες που οι διαφορετικές μερίδες της αστικής τάξης έδιναν αναμεταξύ τους.

Όπως σημειώνει ο Ένγκελς για τους Χαρτιστές και την Αγγλία: «Αν η εργατική εξέγερση είχε από την αρχή συνειδητοποιημένες επιδιώξεις και σκοπούς, θα είχε επιτύχει. Όμως μάζες, ωθημένες στο δρόμο από τα αφεντικά τους δίχως να το θέλουν και δίχως συγκεκριμένο σκοπό, δεν μπορούσαν τίποτα να κερδίσουν». Το προλεταριάτο υπήρξε ο αναμφισβήτητος πρωταγωνιστής των δρόμων και στη Γαλλία όπως υπογράμμιζε ο Μαρξ, αφού «αν το Παρίσι εξουσιάζει τη Γαλλία με τον πολιτικό συγκεντρωτισμό, οι εργάτες, σε στιγμές επαναστατικών κλονισμών, εξουσιάζουν το Παρίσι». Το τιμόνι όμως το κρατούσε η αστική τάξη, η οποία «επιτρέπει στο προλεταριάτο μοναχά έναν σφετερισμό – τον σφετερισμό του αγώνα» [5].

Οι προλεταριακές πολιτικές οργανώσεις που παίζουν ρόλο σε αυτή την περίοδο της ήττας αλλά και της απόκτησης ισχυρότερης εμπειρίας και συνείδησης, ενώνουν το νήμα από τις πρωτόλειες προσπάθειες του Μπαμπέφ, τις ηρωικές ιστορικές «ανορθογραφίες» των Ισοπεδωτών και των Αβράκωτων μέχρι την Παρισινή Κομμούνα και την κατάκτηση της Διεθνούς Ένωσης Εργατών.

Στην Αγγλία και στο πλαίσιο του κινήματος των Χαρτιστών, το οποίο ο Λένιν θα ονομάσει ως το πρώτο πραγματικά μαζικό, πολιτικό, προλεταριακό, επαναστατικό κίνημα, θα πάρει σάρκα και οστά ο «Εθνικός Χαρτιστικός Σύλλογος» με αντιφάσεις, διαφορετικές πολιτικές πτέρυγες αλλά και με συνέδρια, αντιπροσώπους, μια κάποια δομή και οργάνωση. Ιδρύεται τον Ιούλιο του 1838, ενώ οι καμπάνιες για τη «Χάρτα του Λαού» είχαν ήδη αρχίσει να γιγαντώνονται σε όλη την επικράτεια και αποτελεί την πρώτη, τόσο μαζική προλεταριακή οργάνωση διεθνώς. Στη Γαλλία οι πρώιμες «περιπέτειες» του Μπαμπέφ έγιναν κήρυγμα στα χείλη του συντρόφου του Φιλίπ Μπουοναρότι.  Στη βάση των διδαχών του τελευταίου και ανταποκρινόμενοι στην κληρονομιά της Συνομωσίας των Ίσων και στις πεποιθήσεις των ουτοπικών σοσιαλιστών Φουριέ και Σαιν – Σιμόν, μια χούφτα εργατών και επαναστατικών στοιχείων του Παρισιού ιδρύουν την «Ένωση των Προγραμμένων» (League of Outlaws, 1834 – 1836), που οργανωτικά κινείται στα πλαίσια της συνωμοτικότητας των Καρμπονάρων. Από αυτή την προσπάθεια θα ξεπηδήσει η «Ένωση των Δικαίων» (League of the Just, 1836 – 1847) που με τη σειρά της το 1847 θα συγχωνευτεί με την «Κομμουνιστική Επιτροπή Αλληλογραφίας» των Μαρξ και Ένγκελς, σχηματίζοντας την Ένωση Κομμουνιστών (1847-1852). Η ένωση Κομμουνιστών αποτελεί ουσιαστικά το πρώτο κομμουνιστικό κόμμα για λογαριασμό του οποίου οι Μαρξ και Ένγκελς θα συντάξουν το περίφημο Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος[6].

marx engels

Στη Γαλλία δρούσε ήδη αποτελώντας την κυρίαρχη ριζοσπαστική πτέρυγα του προλεταριακού κινήματος το ρεύμα των μπλανκιστών που πήρε το όνομά του από τον Λουί Μπλανκί. Ο Μπλανκί είχε έρθει σε επαφή με τις σοσιαλιστικές ιδέες μέσα από την όμιλο «Φίλοι του Λαού» (ονομασία εμπνευσμένη από την περίφημη εφημερίδα που εξέδιδε ο Μαρά κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης L’Ami du peuple) όπου και γνώρισε του Μπουοναρότι, τον Ρασπάιγ και τον Αρμάν Μπαρμπέ. Μαζί με τον τελευταίο ιδρύουν την λεγόμενη «Εταιρεία των Εποχών» («Société des Saisons») μια οργάνωση που δρούσε  κατεξοχήν στα πλαίσια του γιακωβινισμού και της λεγόμενης συνωμοτικής καρμποναρίας.  Η εξέγερση του 1839 θα αποτελέσει το κυριότερο κατόρθωμα της οργάνωσης στην οποία θα πάρουν μέρος και τα μέλη της Ένωσης των Δικαίων.  Παρά την αποτυχία και τη σύλληψη του Μπλανκί μαζί με άλλους ηγέτες των εργατών, οι μπλανκιστές θα συνεχίσουν να λειτουργούν στα πρότυπα της Εταιρείας των Εποχών τουλάχιστον μέχρι τα γεγονότα της Παρισινής Κομμούνας[7].

Στην Αγγλία τέλος, πέραν όλων των άλλων, από το 1845 δρα η οργάνωση «Αδελφωμένοι Δημοκράτες» (Fraternal Democrats) στην οποία συμμετέχουν κυρίως εργάτες από την αριστερή πτέρυγα των Χαρτιστών, αλλά και πολλοί επαναστάτες από άλλες χώρες της Ευρώπης που έχουν καταφύγει στο Λονδίνο. Οι Αδερφωμένοι Δημοκράτες  που βρίσκονται από ένα σημείο και έπειτα σε επαφή με τους Μαρξ και Ένγκελς παίζουν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στις γενέθλιες πράξεις της Ά Διεθνούς. Μαζί και η «Επιτροπή καλωσορίσματος και διαμαρτυρίας» που μετατράπηκε αργότερα σε «Διεθνή Επιτροπή» και η οποία ιδρύθηκε και οργανώθηκε από επιφανείς αριστερούς Χαρτιστές στο Λονδίνο, στα τέλη του 1855, με αφορμή τη διαμαρτυρία ενάντια στην επίσκεψη στην Αγγλία του Ναπολέοντα του Γ΄[8].

Μέσα από συνεννοήσεις και αλληλοκαλέσματα Γάλλων εργατών προς τους Άγγλους και ενώ προηγούμενες οργανώσεις που αναφέρθηκαν είχαν αρχίσει να φθίνουν, στις  28 Σεπτέμβρη του 1864, στην αίθουσα «Άγιος Μαρτίνος» του Λονδίνου αντιπρόσωποι των εργατών από την Αγγλία, τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ιταλία, την Αμερική, την Πολωνία και την Ελβετία έκαναν Γενική Συνέλευση και αποφάσισαν την ίδρυση της Association Internationale des Travailleurs (Διεθνής Ένωση των Εργαζομένων, ΔΕΕ). Η συνέλευση εξέλεξε Γενικό Συμβούλιο από 21 μέλη και υποεπιτροπές για κάθε χώρα. Το Γενικό Συμβούλιο εξέλεξε πρόεδρο, επίτιμο γραμματέα και γραμματείς για κάθε χώρα. Ο Μαρξ εκλέχτηκε γραμματέας για τη Γερμανία. Το Γενικό Συμβούλιο προχώρησε στην επεξεργασία προγράμματος και Καταστατικού της Ένωσης. Ο ρόλος του Μαρξ στο Γενικό Συμβούλιο και στη σύνταξη των καταστατικών της Διεθνούς υπήρξε καθοριστικός.

Κάρτα μέλους της Ά Διεθνούς. Διακρίνεται η υπογραφή του Κ. Μαρξ ως γραμματέα του τμήματος των γερμανων εργατών.

Κάρτα μέλους της Ά Διεθνούς. Διακρίνεται η υπογραφή του Κ. Μαρξ ως γραμματέα του τμήματος των γερμανών εργατών.


[1] Μαστρογιαννόπουλος Τ. (2013), σ. 641-645

[2] Tocqueiville, A. (2006), σελ. 81,82

[3] Χόμπσμπάουμ, Ε. (1990), σελ. 13

[4] Ένγκελς Φ. (2006), σελ. 89

[5] Μαρξ Κ.  (2000β) σελ. 43

[6] Δες περισσότερα στο Φόστερ Ζ. Ουίλιαμ (1974), Ιστορία των τριών διεθνών, μέρος Α και Μαστρογιαννόπουλος Τ. (2013), Η άνοδος και η πτώση των εργατικών Διεθνών. Κύκλος 1ος: Από τους προδρόμους στην 1η Διεθνή, Τόπος, Αθήνα

[7] ο.π.

[8] ο.π.

(Το παρόν αφιέρωμα -και στα τρία μέρη του- έχει δημοσιευτεί σε εκτενέστερη μορφή στο περιοδικό Ουτοπία, Τεύχος 110, Ιανουάριος – Φεβρουάριος 2015)