Βασίλι Καντίνσκι: Η αφαίρεση που απελευθερώνει
Ο Βασίλι Καντίνσκι γεννήθηκε στη Μόσχα το Δεκέμβριο του 1866 από ευκατάστατη οικογένεια. Αρχικά σπούδασε νομικά και αργότερα σε ηλικία τριάντα χρονών ξεκίνησε την καλλιτεχνική του πορεία. Εγκατέλειψε τη Ρωσία και εγκαταστάθηκε στο Μόναχο, παρακολούθησε μαθήματα του Φραντς φον Στουκ και το 1901 ίδρυσε την ομάδα Φάλαγγα που συγκρούστηκε με την ακαδημαϊκή παράδοση. Τα πρώτα του έργα είναι εμπνευσμένα από τον φωβισμό, τους εκπροσώπους της Γέφυρας αλλά και από τους μύθους της λαϊκής παράδοσης. Το 1912 ίδρυσε την ομάδα Γαλάζιος Καβαλάρης που αντιπροσώπευσε τις τάσεις του γερμανικού εξπρεσιονισμού σε συνεργασία με τον Φραντς Μαρκ, έθεσε τις αρχές της νέας αισθητικής και πολλοί ζωγράφοι προσχώρησαν στην κίνηση αυτή που θεωρούσε δυνατή τη δημιουργία ατμόσφαιρας με τη γραμμή και το χρώμα χωρίς να υπάρχει ανάγκη ευδιάκριτου αντικειμένου. Ο εκδότης Ράινχαρτ Πίπερ τον Μάιο του 1912 εξέδωσε το Αλμανάκ του Γαλάζιου Καβαλάρη με έγχρωμη εικονογράφηση και κριτικά σχόλια με τη σύγχρονη ζωγραφική και μουσική δημιουργών όπως ο Καντίνσκι, ο Αλάρ, ο Μαρκ, ο Μάκε κ.ά. Η κριτική αρχικά το υποδέχτηκε αρνητικά σύντομα όμως έγινε το σημείο αναφοράς για τους καλλιτέχνες στις παραμονές του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Ο Καντίνσκι μετά το 1910 άρχισε να ζωγραφίζει τα ανεικονικά του έργα που απορρέουν από την ανάγκη να διαχωριστεί ολοκληρωτικά η περιοχή της φύσης από την περιοχή της τέχνης. Τις θεωρίες του αυτές για τη τέχνη διατύπωσε το 1912 στο βιβλίο του «Για το πνευματικό στην τέχνη». Ο Καντίνσκι όπως και πολλοί καλλιτέχνες του κύκλου του ήταν μυστικιστής, αντιπαθούσε τις αξίες της προόδου και της επιστήμης και επιθυμούσε την αναγέννηση του κόσμου μέσα από μια τέχνη ανόθευκτης εσωτερικότητας. Ο Καντίνσκι τόνιζε την ψυχολογική επίδραση του καθαρού χρώματος για παράδειγμα τον τρόπο με τον οποίο ένα λαμπερό κόκκινο μας καλεί όπως μια σάλπιγγα. Πίστευε ότι ήταν αναγκαίο να δημιουργηθεί μια επικοινωνία μεταξύ πνευμάτων και μια μουσική χρωμάτων η οποία θα δημιουργούσε την αφηρημένη τέχνη.
Σύμφωνα με τον Καντίνσκι η απουσία της πραγματικότητας ενεργοποιεί στον καλλιτέχνη τη διαίσθηση του ασυνείδητου και με αυτόν τον τρόπο μπορεί να εκφράσει ελεύθερα την προσωπικότητά του. Το απροσδιόριστο μπορεί να αποτελέσει ένα πνευματικό γεγονός με συγκινησιακή φόρτιση και εντέλει να επιτύχει τον καλλιτεχνικό του σκοπό. Η αφαίρεση απελευθερώνει τη ζωγραφική από την ύλη και ο θεατής αναζητάει σε αυτή πνευματικές αξίες.
Η ζωγραφική του Καντίνσκι μπορεί να χωριστεί σε τρία στάδια. Το πρώτο χαρακτηρίζεται από αφηρημένες εξπρεσιονιστικές μορφές που θυμίζουν τοπία τους λεγόμενους αυτοσχεδιασμούς. Το δεύτερο στάδιο έχει επιδράσεις από τον Μάλεβιτς χαρακτηρίζεται από γεωμετρικά σύμβολα και αυστηρότερες μορφές. Μετά τη συμμετοχή του στο Μπάουχαους το 1922 κυριαρχεί ακόμη περισσότερο το γεωμετρικό στοιχείο. Στο Παρίσι μετά το 1934 αρχίζει το τρίτο στάδιο όπου οι μορφές γίνονται περισσότερο οργανικές χάνοντας τη γεωμετρική τους υπόσταση, τα χρώματα και η σύνθεση αποκτούν περισσότερη ελαφρότητα και θυμίζουν τα πρώτα χρόνια του έργου του.
Μετά το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου ξαναγύρισε στη Ρωσία όπου διορίστηκε επιθεωρητής στο Υπουργείο Δημόσιας Παιδείας και αργότερα καθηγητής στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της Μόσχας. Το 1923 όμως με την επικράτηση του σοσιαλιστικού ρεαλισμού τα έργα του απομακρύνθηκαν από τα μουσεία και ο ίδιος επέστρεψε στη Γερμανία. Αργότερα πολλά από τα έργα του καταστράφηκαν από το ναζιστικό καθεστώς και το 1933 εγκαταστάθηκε μόνιμα στη Γαλλία όπου και πέθανε το Δεκέμβριο του 1944. Η επίδραση του Καντίνσκι στη σύγχρονη τέχνη ήταν αποφασιστικής σημασίας, οι θεωρίες του για τα χρώματα, τα σχήματα σε συνδυασμό με την αναζήτηση μιας βαθύτερης πνευματικότητας στο εικαστικό σύμπαν αποτέλεσαν το δίχως άλλο μια πρωτοπορία.
Μέσα από τα λεγόμενά του διαπιστώνουμε την πορεία αναζήτησης του καλλιτέχνη προς μια πνευματική ολοκλήρωση. Για το λευκό και το μαύρο έλεγε ότι είναι οι δύο μεγάλες δυνατότητες της σιωπής, εκείνη του θανάτου (μαύρο) και εκείνη της γέννησης (λευκό). Σκοπός του βιβλίου του «Για το πνευματικό στην τέχνη» και της καλλιτεχνικής ομάδας «Γαλάζιος Καβαλάρης, έλεγε πως ήταν να αφυπνίσουν τη δυνατότητα να βιώνουμε το πνευματικό στα υλικά και αφηρημένα πράγματα. Αυτή η ικανότητα είναι απόλυτα απαραίτητη για το μέλλον και ανοίγει το δρόμο για μια ατελείωτη ποικιλία ενδεχόμενων εμπειριών.
