Γάζα, πίσω από το προφανές:

Μετά από πενήντα μέρες σχεδόν αδιάλειπτου σφυροκοπήματος, ο ήχος των όπλων σίγησε στη Λωρίδα της Γάζας. Ήταν 7 το πρωί της Τετάρτης 27 Αυγούστου. Ώρες νωρίτερα, ο Παλαιστίνιος πρόεδρος Μαχμούντ Αμπάς είχε ανακοινώσει την επίτευξη συμφωνίας εκεχειρίας. Στελέχη της ισλαμιστικής «Χαμάς» επανεμφανίστηκαν στους δρόμους της πόλης της Γάζας ανάμεσα σε οπαδούς τους, μιλώντας για «καθοριστική νίκη» απέναντι στο Ισραήλ. Για «νίκη» έκανε λόγο και ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Νετανιάχου. «Ισοπαλία», αντίθετα, σε πρώτο επίπεδο είναι μάλλον η κατάλληλη λέξη.

Τι προβλέπει η συμφωνία εκεχειρίας

Οι παλαιστινιακές ένοπλες οργανώσεις στη Γάζα δεσμεύτηκαν να σταματήσουν την εκτόξευση ρουκετών κατά του Ισραήλ και το Ισραήλ δεσμεύτηκε να σταματήσει τη στρατιωτική του δράση από εδάφους, θαλάσσης και αέρος. Το Ισραήλ συμφώνησε να «χαλαρώσει» ο αποκλεισμός της Λωρίδας της Γάζας δια της άδειας να εισέλθουν ανθρωπιστική βοήθεια και οικοδομικά υλικά μέσα από τα πέντε εκ των έξι μεθοριακών περασμάτων που συνδέουν τα δύο μέρη, το Έρετζ, το Κάρνι, το Ναχάλ Οζ, τη Σούφα και το Κέρεμ Σαλόμ,. Σε ξεχωριστές συνομιλίες μεταξύ Παλαιστινίων και Αιγύπτου, θα δρομολογηθεί και η επαναλειτουργία του μεθοριακού φυλακίου της Ράφα. Τον εποπτικό έλεγχο όλων των φυλακίων θα έχει η Παλαιστινιακή Αρχή (παίρνοντάς τον από τη «Χαμάς»). Λόγο θα έχει και ο ΟΗΕ για τα υλικά που εισάγονται, ενώ έλεγχο θα διεξάγουν τόσο οι ισραηλινές όσο και οι αιγυπτιακές αρχές για να διασφαλίσουν ότι δεν εισάγονται «όπλα και υλικά διπλής χρήσεως». Η Παλαιστινιακή Αρχή, επίσης, θα συντονίσει την ανοικοδόμηση στην περιοχή με τη βοήθεια «δωρητών».

Η ισραηλινή πλευρά, επίσης, συμφώνησε να μειώσει από 300 σε 100 μέτρα την ουδέτερη ζώνη που έχει δημιουργήσει στην περίμετρο της Γάζας και εντός του παλαιστινιακού εδάφους επιτρέποντας στους Παλαιστινίους πρόσβαση σε περισσότερη γη για γεωργικές δραστηριότητες. Συμφώνησε και να επεκτείνει το όριο για τους ψαράδες στα έξι από τρία μίλια που ήταν σήμερα, μη φθάνοντας φυσικά τα περισσότερα από 12 που προβλέπονταν στην συμφωνία του Όσλο. Τέλος, σε συνομιλίες που θα γίνουν, και πάλι δια μέσου αιγυπτιακής διαμεσολάβησης, αρχής γενομένης από το Σεπτέμβριο, θα συζητηθεί το ζήτημα της απελευθέρωσης των Παλαιστινίων κρατουμένων, η δρομολόγηση της επανακατασκευής και λειτουργίας του λιμανιού της Γάζας και σε δεύτερο χρόνο και του αεροδρομίου.

«Γκρίζες ζώνες»

Αξιοποιώντας αυτήν την παράθεση σημείων τόσο η ισραηλινή κυβέρνηση όσο και η «Χαμάς» παρουσίασαν, η κάθε μία για την πλευρά της, την εκεχειρία ως νίκη. Η ισραηλινή κυβέρνηση πρόταξε την καταστροφή μεγάλου μέρους των σηράγγων που χρησιμοποιούσαν οι παλαιστινιακές ένοπλες οργανώσεις καθώς και το γεγονός ότι με δεδομένη την μη λειτουργία τους και τον έλεγχο των εισαγόμενων αγαθών, θα είναι πολύ δύσκολο να αντικατασταθεί το οπλοστάσιο των ρουκετών που διέθεταν πριν την έναρξη της ισραηλινής επίθεσης.

Η «Χαμάς», από την άλλη, διατείνεται ότι έγιναν δεκτά τα περισσότερα σημεία από τα αιτήματα που η ενωμένη παλαιστινιακή αντιπροσωπεία είχε θέσει στο τραπέζι των διαβουλεύσεων, κατά τον πρώτο γύρο επαφών στην Αίγυπτο. Αν και, όπως επεσήμαναν πολλοί, πάνω στα ερείπια που άφησαν μόνιμα άστεγους περισσότερους από 108.000 Παλαιστινίους, τα σώματα των 2.142 νεκρών, (εκ των οποίων οι 577 παιδιά, οι περίπου 470 γυναίκες, οι 102 ηλικιωμένοι) στην συντριπτική τους πλειοψηφία άμαχους, και τις πληγές των 11.066 τραυματιών (στοιχεία του Παλαιστινιακού υπουργείου Υγείας στη Γάζα), τα περιθώρια πανηγυρισμών δεν είναι πολλά, η πρώτη εικόνα δείχνει την παλαιστινιακή πλευρά να έχει «κερδίσει» στα σημεία. Είναι όμως πραγματικά έτσι;

Υπάρχουν, ως είθισται σε όλες αυτού του είδους τις συμφωνίες, πολλά «γκρίζα σημεία» που λειτουργούν ως πυροκροτητές της επόμενης έκρηξης. Η ισραηλινή κυβέρνηση, παρά τα ισχυρότατα πλήγματα στην στρατιωτική υποδομή των ενόπλων παλαιστινιακών οργανώσεων, της «Χαμάς» συμπεριλαμβανομένης, δεν τις «εξαφάνισε από προσώπου γης»,  όπως δήλωνε. Η παλαιστινιακή πλευρά εξασφάλισε, σε πρώτο επίπεδο, τη χαλάρωση του αποκλεισμού και την προοπτική να συζητηθούν τα υπόλοιπα αιτήματά της (κρατούμενοι, αεροδρόμιο, λιμάνι). Δεν εξασφάλισε, όμως, καμία εγγύηση ότι όλα αυτά θα γίνουν, καθώς, και αυτό είναι ίσως το κρισιμότερο σημείο σε κάθε τέτοιας φύσης συμφωνία με το Ισραήλ, δεν αναφέρεται πουθενά κανένας μηχανισμός άσκησης πίεσης στο Ισραήλ να υλοποιήσει τις δεσμεύσεις που ανέλαβε. Τίποτε δεν αποκλείει η ισραηλινή πλευρά να φέρει εκ νέου ως προϋπόθεση την κατάθεση των όπλων και μια σειρά από νέα αιτήματα, όπως κάνει συνήθως.

Η «αναδίπλωση» της «Χαμάς» 

Ένα σημείο που λίγοι επεσήμαναν είναι ότι τελικά η παλαιστινιακή πλευρά, και ιδιαίτερα η «Χαμάς», δέχτηκε μια συμφωνία εκεχειρίας που είχε απορρίψει μόλις πριν από λίγες ημέρες. Φαίνεται ότι καθοριστικό ρόλο σε αυτό διαδραμάτισαν ορισμένοι παράγοντες. Ο ένας σχετίζεται με την κυβέρνηση εθνικής ενότητας που έχει συσταθεί στα Παλαιστινιακά Εδάφη. Διαρροές θέλουν τις άλλες οργανώσεις, πλην «Χαμάς», να έχουν συναινέσει με ό,τι τελικά συμφωνήθηκε και στις 25 Αυγούστου, κατά τον προηγούμενο γύρο των συνομιλιών στο Κάιρο.

Κατά τις πληροφορίες αυτές, αυτό ήταν και το αντικείμενο της συνάντησης που είχαν στο Κατάρ, ένα 24ωρο πριν την ανακοίνωση της εκεχειρίας, ο πολιτικός ηγέτης της «Χαμάς» Κχάλεντ Μασχάαλ και ο επικεφαλής της «Φατάχ» και πρόεδρος Μαχμούντ Αμπάς. Επίσης, φέρεται μετά την κατάρρευση της προτελευταίας προσπάθειας διαπραγματεύσεων, λίγες μέρες πριν τον τερματισμό του αιματοκυλίσματος, να προκλήθηκε ιδιαίτερα μεγάλη δυσαρέσκεια στους κόλπους του πληθυσμού της Λωρίδας της Γάζας, ο οποίος είχε πληροφορηθεί ότι είχε γίνει δεκτό το αίτημα για χαλάρωση του αποκλεισμού και πλέον δεν αντιλαμβανόταν γιατί θα έπρεπε να συνεχιστεί το μακελειό, ιδιαίτερα μετά από τόση δύναμη πυρός, τόσο θάνατο και τόση καταστροφή. Ως απόδειξη του αληθούς της εκδοχής αυτής παρουσιάζεται το γεγονός ότι στην τελική υπογραφή της συμφωνίας εκεχειρίας στις 25 Αυγούστου, στο Κάιρο μετέβη μόνο η αντιπροσωπεία της «Χαμάς», καθώς οι άλλες οργανώσεις που συμμετείχαν στην ενωτική αρχική αντιπροσωπεία είχαν, ήδη, ξεκαθαρίσει τις θέσεις τους.

Ένα άλλο σημείο υποχώρησης της «Χαμάς», που όσοι υιοθετούν την προαναφερόμενη εκδοχή επίσης σημειώνουν, είναι ότι τελικά δέχτηκε να συνομιλήσει με την αιγυπτιακή διπλωματία που πλέον βρίσκεται υπό τον έλεγχο του νέου στρατιωτικού καθεστώτος υπό τον Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι, του καθεστώτος που ανέτρεψε, καταδίωξε, σκότωσε και φυλάκισε το «αδελφό» πολιτικό κόμμα των ισλαμιστών «Αδελφών Μουσουλμάνων». Μέχρι πρότινος η «Χαμάς» αρνιόταν να συνδιαλλαγεί με την νέα ηγεσία στο Κάιρο. Τώρα, όχι μόνο το έπραξε αλλά και θα το επαναλάβει, αναγνωρίζοντας ουσιαστικά και στο νέο αιγυπτιακό καθεστώς αυτό που επεδίωξε εδώ και καιρό: να ανακτήσει μείζονα διαμεσολαβητικό ρόλο στο παλαιστινιακό. Μια «αποκατάσταση» που ικανοποιεί το Ισραήλ, αλλά όπως φάνηκε και τις ΗΠΑ, που υποδέχτηκαν με ενθουσιώδεις δηλώσεις την εκεχειρία και εξήραν την αιγυπτιακή στάση.

Κατά πολλούς, η «στροφή» οφείλεται στην υποχώρηση (βίαια ή όχι ) των δυνάμεων των «Αδελφών Μουσουλμάνων» σε όλες τις γείτονες χώρες, και κυρίως στην Αίγυπτο, γεγονός που άφησε έκθετη τη «Χαμάς», δεδομένης της «ψύχρας» που είχε προκληθεί και στις σχέσεις της με το Ιράν και τη «Χεζμπολλάχ» στο Λίβανο, μετά την ανοιχτή στήριξή της στους αντικαθεστωτικούς στη Συρία ενάντια στο καθεστώς Άσαντ. Γι αυτό άλλωστε και πολλά κορυφαία στελέχη της που επί χρόνια έμεναν στη Συρία, πλέον έχουν μετακομίσει κυρίως στο Κατάρ.

Εκτιμάται, δε, ότι ο συγκεκριμένος παράγοντας έπαιξε ρόλο και στη συναίνεση και στη στοχοπροσήλωσή της στις ενδο-παλαιστινιακές ενωτικές προσπάθειες, χαμηλώνοντας τον πήχυ και αποδεχόμενη να αναλάβει μεγαλύτερο ρόλο η Παλαιστινιακή Αρχή ακόμη και στη Γάζα. Στην κατεύθυνση αυτή κινείται και η ανακοίνωσή της ότι θα στηρίξει την πρωτοβουλία της Παλαιστινιακής Αρχής να καταθέσει αίτημα για σταδιακή συμμετοχή της Παλαιστίνης σε όλες τις διεθνείς οργανώσεις, αρχής γενομένης από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, κάνοντας χρήση της αναγνώρισής της από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ ως κράτος (στα σύνορα του 1967, κάτι που σηματοδοτεί και σιωπηλή εγκατάλειψη της θέσης της για καταστροφή του Ισραήλ).

Μαχμούντ Αμπάς, πρόεδρος Παλαιστινιακής Αρχής

Οικονομικός συναγερμός και διχασμός στο Ισραήλ

Στην ισραηλινή πλευρά, τα πράγματα είναι εξίσου περίπλοκα. Η ισραηλινή επιχείρηση «Προστατευτική Αιχμή» ξεκίνησε χαίροντας πρωτοφανούς υποστήριξης  από την ισραηλινή κοινή γνώμη, η οποία ξεπέρασε ακόμη και το 80% με εξαίρεση τους Ισραηλινούς Άραβες. Ενδεικτικό είναι ότι το κλίμα ήταν τόσο αρνητικό απέναντι στους αρνητές στράτευσης στα κατεχόμενα εδάφη και στις φιλειρηνικές οργανώσεις, που οι πρώτες μαζικές διαδηλώσεις έκαναν την εμφάνισή τους τουλάχιστον 15 μέρες μετά την έναρξη των επιχειρήσεων. Δεν χρειάστηκε όμως πολύς χρόνος για να διαλυθεί η συναίνεση αυτή στα εξ ων συνετέθη.  Ήδη, πριν τα τέλη Ιουλίου, η κυβέρνηση Νετανιάχου δεχόταν «πυρά» από όλες τις πλευρές.

Η ισραηλινή δεξιά και ακροδεξιά τον κατέκριναν γιατί δεν ήταν «αρκετά σκληρός» απέναντι στις ένοπλες παλαιστινιακές οργανώσεις και τη «Χαμάς», κατηγορώντας τον ότι, για άλλη μια φορά, θυσιάζει στρατιώτες και πόρους χωρίς να φέρνει το επιθυμητό αποτέλεσμα. Η ριζοσπαστική αριστερά και οι φιλειρηνικές οργανώσεις τον κατηγορούσαν για σφαγή αμάχων. Ο διχασμός εντάθηκε περαιτέρω από τον προπαγανδιστικό – μηντιακό πόλεμο που διεξήχθη και από τις δύο πλευρές με την ισραηλινή, αυτή τη φορά, να μην καταφέρνει να περιθωριοποιήσει τις εικόνες αδιανόητης φρίκης που έκαναν το γύρο του κόσμου από τις στυγνές εκτελέσεις αμάχων μέσα στα ερείπια.

Ταυτόχρονα, οι δείκτες της ισραηλινής οικονομίας χτυπούσαν κόκκινο.  Όπως έγραφε η ισραηλινή εφημερίδα «Χααρέτζ», οι πρώτες 41 ημέρες της ισραηλινής επιχείρησης είχαν, ήδη, ξεπεράσει σε κόστος τα 2,5 δισεκατομμύρια δολάρια, με την κάθε μέρα να κοστολογείται στα 60 εκατομμύρια. Ήδη,  προ της επίθεσης στη Γάζα, η συζήτηση στην πολιτική σκηνή του Ισραήλ για τις στρατιωτικές δαπάνες ήταν ιδιαίτερα έντονη, καθώς ο στρατός ζητά ακόμη περισσότερα κονδύλια. Πηγές προσκείμενες στο υπουργείο Οικονομικών υποστήριζαν ότι το κόστος της επέμβασης στη Γάζα έχει δημιουργήσει, ήδη, μια τεράστια «τρύπα» στον προϋπολογισμό η οποία σχεδιάζεται  να καλυφθεί από νέες περικοπές στους τομείς της παιδείας, της κοινωνικής πρόνοιας και της υγείας.

Με το ρυθμό οικονομικής ανάπτυξης να πέφτει για το δεύτερο τέταρτο του έτους στο 1,7% και να αναμένεται, λόγω της επέμβασης, ακόμη μικρότερος τα επόμενα δύο τέταρτα, τις εξαγωγές (40% της συνολικής οικονομικής δραστηριότητας) να μειώνονται κατά 17,7% στο δεύτερο τέταρτο, τον τουρισμό να παρουσιάζει μείωση 26%, με μεγάλο μέρος της πτώσης να οφείλεται και σε ακυρώσεις λόγω της ισραηλινής επέμβασης στη Γάζα και εταιρείες – θεμέλια της οικονομίας, όπως η αεροπορική El Al να ανακοινώνουν σοβαρή μείωση εσόδων, της τάξης των 10 εκατομμυρίων, το καλοκαιρινό τρίμηνο, λόγω των ακυρώσεων εξαιτίας της στρατιωτικής επέμβασης, η κυβέρνηση Νετανιάχου βρίσκεται σε εξαιρετικά δύσκολη θέση.  Η κρίση του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος της χτυπά ηχηρά την πόρτα και η επέμβαση στη Γάζα κατάφερε να αποπροσανατολίσει προσωρινά αλλά όχι να την «κατευνάσει».

Μόλις πριν από δύο χρόνια, το καλοκαίρι, η χώρα συγκλονίστηκε από διαδηλώσεις κατά της ακρίβειας, των υπέρογκων ενοικίων και του υψηλότατου κόστους ζωής,  και παρά τις τότε διαβεβαιώσεις, τίποτε δεν έχει αλλάξει πραγματικά. Ακόμη και οι υποσχέσεις του υπουργού Οικονομικών Λαπίντ για μείωση της φορολογίας ηχούν μάλλον ειρωνικές, τη στιγμή που ο προϋπολογισμός καταβαραθρώνεται. Το ενδεχόμενο μιας νέας μαζικής και δυναμικής έκφρασης λαϊκής δυσαρέσκειας, με ταξικά χαρακτηριστικά,  που θα έρθει να «δέσει» με το φιλειρηνικό κίνημα ήταν μια προοπτική που η κυβέρνηση Νετανιάχου, δίνοντας μάχη για την πολιτική της επιβίωση πλέον, επέλεξε να αποτρέψει όσο καλύτερα γίνεται.

Αιματοβαμμένη «ανάπαυλα»

Η εκεχειρία της 26^ης Αυγούστου, συνεπώς, δεν έχει «νικητές» σε διπλωματικό επίπεδο. Και στις δύο άμεσα εμπλεκόμενες πλευρές (το Ισραήλ και τους Παλαιστινίους) πυροδοτήθηκαν εσωτερικές διεργασίες των οποίων ουδείς γνωρίζει την κατάληξη και ποια επίδραση αυτή θα έχει στην εκεχειρία.  Ταυτόχρονα, τα μείζονα ζητήματα παραμένουν ανοιχτά: η ισραηλινή κατοχή είναι πάντα εδώ, τόσο στη Γάζα, που θα χρειαστεί κατά εκτιμήσεις ίσως ακόμη και 20(!) χρόνια για να ανοικοδομηθεί όπως ήταν πριν τις 9 Ιουλίου,  όσο και  στη Δυτική Όχθη.  Το Ισραήλ παραμένει ανήσυχο απέναντι στην αλλαγή συμμαχιών και ισορροπιών που συντελείται στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής  στο πλαίσιο των ευρύτερων γεωπολιτικών ανακατατάξεων, στην προδιαγραφόμενη ισχυροποίηση του Ιράν, στην ολοένα πιο πιθανή αλλαγή συνόρων, στη γενικότερη αστάθεια. Η ανάγκη του να έχει αισθητή, ισχυρή παρουσία και ρόλο θα γίνεται ολοένα μεγαλύτερη όσο θα εκτιμά ότι παραγκωνίζεται.

Σε όλο αυτό το κουβάρι, κεντρικό ρόλο έχουν οι υδρογονάνθρακες της ανατολικής Μεσογείου και συγκεκριμένα τα δύο πηγάδια του κοιτάσματος αερίου Marine Gaza στα ανοιχτά της Λωρίδας. Κατά πολλούς, η ίδια η επιβολή του αποκλεισμού, σε σημαντικό βαθμό, ήταν ένας τρόπος να δημιουργηθούν τέτοια τετελεσμένα που τελικά το φυσικό αέριο της Γάζας να το διαχειρίζεται το Ισραήλ σε συνεργασία με τη βρετανική British Gas Group που έχει λάβει, επί προεδρίας Αραφάτ, αδειοδότηση για χρήση 25 χρόνων. Η εμφάνιση στο προσκήνιο της ρωσικής Gazprom, από τον Ιανουάριο του 2014, που φέρεται να διαβεβαίωσε την Παλαιστινιακή Αρχή ότι υπό μια ενωμένη κυβέρνηση θα είναι αυτή που θα έχει τον τελικό λόγο αν το έργο το αναλάβει η ρωσική εταιρεία, σε συνδυασμό με την προσφορά ανέγερσης ηλεκτροδοτικών σταθμών στη Δυτική Όχθη από την επίσης ρωσική εταιρεία Technopromexport παρακάμπτοντας τις αντίστοιχες ισραηλινές προσφορές, έχει προκαλέσει τεκτονικούς κραδασμούς.

Το Τελ Αβίβ δεν θέλει ούτε στον εφιάλτη του να διανοηθεί ένα παλαιστινιακό ανεξάρτητο κράτος πλούσιο και αυτάρκες από τους υδρογονάνθρακες και οι ΗΠΑ, όπως και η ΕΕ, από την άλλη δεν θέλουν ούτε να φανταστούν την Μόσχα  να «πατά πόδι» σε τόσο κομβικό γεωστρατηγικό σημείο στην ανατολική Μεσόγειο και να εκμεταλλεύεται αυτή τους παλαιστινιακούς υδρογονάνθρακες, επηρεάζοντας τις περιφερειακές ισορροπίες.  Αν και Ισραήλ, ΗΠΑ και δευτερευόντως ΕΕ, συμφωνούν στο ότι δεν θα ήθελαν τα ρωσικά συμφέροντα στα «πόδια» τους, δεν σημαίνει ότι συμφωνούν στο πώς αυτό θα επιτευχθεί.

Για όλους αυτούς τους λόγους, η συμφωνία εκεχειρίας στη Γάζα δεν εμπεριέχει απλώς όλα εκείνα τα στοιχεία που ανά πάσα στιγμή την οδηγούν σε κατάρρευση. Είναι ένα αναγκαίο διάλειμμα, ένα μικρό κομμάτι από το παζλ του ευρύτερου σκληρού και αιματηρότατου ανταγωνισμού μεταξύ ιμπεριαλιστικών δυνάμεων για αναδιανομή αγορών, πηγών και κερδών που βρίσκεται σε εξέλιξη εδώ και καιρό σε παγκόσμιο επίπεδο και εκδηλώνεται με ιδιαίτερη σφοδρότητα και στην Μέση Ανατολή.