«Δεν είναι ατύχημα, είναι δολοφονία!»

#«Θα ιδωθούμε πάλι, φίλοι μου, θα ιδωθούμε πάλι
μαζί θα χαμογελάσωμε στον ήλιο
θ’ αγωνιστούμε πλάι-πλάι
Ώ φίλοι μου
αδερφοί μου του αγώνα
σύντροφοί μου της δουλειάς
Έχετε γεια»

Από τον “Αποχαιρετισμό” του Ν. Χικμέτ.

Στον απόηχο του θανάτου των 301 ανθρακωρύχων στη Soma της Τουρκίας οι περίοπτες αναλύσεις και οι δηλώσεις πένθους περισσεύουν. Το μεγαλύτερο ίσως εργατικό δυστύχημα στην ιστορία της Τουρκίας έγινε κατά τραγική ειρωνεία μόλις δύο εβδομάδες μετά την Παγκόσμια Ημέρα για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία και ήρθε να θυμίσει με τον σκληρότερο τρόπο το φόρο αίματος που διαχρονικά πληρώνει η εργατική τάξη στο βωμό της βιομηχανικής ανάπτυξης. Η φωτιά στα ορυχεία έσπειρε στη γειτονική χώρα μόνο πόνο και οργή, θυμό που συσσωρευόταν καιρό με τον καιρό, μέρα με τη μέρα. Η επομένη βρήκε τους δρόμους και τις πλατείες της τουρκικής επικράτειας γεμάτες από μια οργισμένη γενική απεργία και αυτή με τη σειρά της βρέθηκε αντιμέτωπη με την αδιάλλακτη σκληρή αστυνομική καταστολή. Οι διαδηλωτές, οι συγγενείς και οι συνάδελφοι των θυμάτων, πριν προλάβουν ακόμα να πενθήσουν τους δικούς τους, άκουσαν τον αρχηγό του κράτους να δηλώνει, σχεδόν σκωπτικά θα λέγαμε, πως «ατυχήματα συμβαίνουν», τον είδαν μαζί με τους δεκάδες μπράβους της προσωπικής του φρουράς να τους γρονθοκοπεί γιατί διαμαρτύρονταν απαιτώντας δικαιοσύνη, γιατί φώναζαν:

«δεν είναι ατύχημα, είναι δολοφονία!».

Όσον αφορά το καθαυτό εργατικό δίκαιο, τέτοια περιστατικά χαρακτηρίζονται με τον όρο «εργατικό ατύχημα», ένα βίαιο δηλαδή γεγονός στο χώρο εργασίας ή εξαιτίας αυτής, που εμπόδισε το θύμα να εργαστεί για περισσότερες από τέσσερεις ημέρες ή ακόμα που του κόστισε τη ζωή. Όσο ψυχρά το διαβάζετε σε αυτές τις γραμμές, άλλο τόσο και περισσότερο ψυχρά περιγράφεται από το κυρίαρχο σύστημα. Όπως συνηθίζει να κάνει, το κυρίαρχο πολιτικό και οικονομικό σύστημα αποφεύγει την ουσιαστική και αντιπροσωπευτική νοηματοδότηση των αποτελεσμάτων (και των ίδιων) των πολιτικών της και προσφεύγει στην περιγραφή τους με (υπερ)θετικούς ή απλώς αποπροσανατολιστικούς όρους. Μεταφράζει την ολική διάλυση του κοινωνικού κράτους σε «σχέδιο διάσωσης», το ξεπούλημα της δημόσιας περιουσίας σε «αναπτυξιακές επενδύσεις», το πέταγμα χιλιάδων οικογενειών στο δρόμο σε «επαναξιολογήσεις» και «εξορθολογισμό του Δημοσίου», ενώ στην περισσότερο ωμή και προκλητική εκδοχή του μετονομάζει το Υπουργείο Δημόσιας Τάξης (το επιβαρυμένο από δεκάδες διεθνείς καταδίκες για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων) σε «Προστασίας του Πολίτη» και βαφτίζει την αστυνομική ρατσιστική βία, τα βασανιστήρια και τα κρατικά πογκρόμ εναντίον μεταναστών «επιχειρήσεις φιλοξενίας» (βλ. «Ξένιος Ζεύς»!).

Έτσι και εδώ, εθελοτυφλεί απέναντι στις επικίνδυνες μειώσεις εξόδων των εργοδοτών[1], αδιαφορώντας για τις άθλιες συνθήκες εργασίας και τα παρανόμως ελλιπή μέτρα προστασίας των εργαζομένων, όπως η απουσία του θαλάμου ασφαλείας που αν είχε φροντίσει να τοποθετήσει η Soma Holding[2] θα είχε προσφέρει καταφύγιο σε τουλάχιστον 500 ανθρακωρύχους. Αποκαλεί εκ των προτέρων το θάνατο των εργαζομένων «ατύχημα» απαλλάσσοντας ηθικά (σε πρώτη φάση) τον εργοδότη από την άμεση ευθύνη που τον βαραίνει, πολλές φορές προσφέροντάς του πλήρη και ανοιχτή στήριξη. Ακόμα και στις περιπτώσεις που η οικογένεια του θύματος καταφέρει να κερδίσει τη νόμιμη αποζημίωση, θα είναι σίγουρα φτηνότερη από τα έξοδα για την ασφάλεια που θα του είχαν σώσει τη ζωή. Έτσι, οι ζωές χιλιάδων εργαζομένων στον κόσμο προστίθενται σε εταιρικά ισοζύγια, αντιστοιχιζόμενες με πρόσημα και αριθμούς, πίνακες και πιθανότητες, κόστη και ζημιές, επιβαρύνοντας συνήθως αρνητικά την επιχείρηση που θα προσπαθήσει κάθε φορά να περιορίσει τα έξοδα που τους αφορούν.

Έμμεσα, το ίδιο παραδέχονται και οι παγκόσμιοι οικονομικοί οργανισμοί, αντιμετωπίζοντας τις ανθρώπινες απώλειες στους χώρους εργασίας ως αναμενόμενο στατιστικό στοιχείο, θεωρώντας μάλιστα πως οι 12 νεκροί εργάτες ανά μέρα για το 2012 (χωρίς φυσικά να συνυπολογίζονται οι εκατοντάδες χιλιάδες άλλοι που εργάζονται χωρίς χαρτιά, αλλά και άλλοι τόσοι σε χώρες χωρίς επίσημους ερευνητικούς φορείς κ.α.) είναι θετική εξέλιξη. Και ενώ οι κρατικές και ευρωπαϊκές χρηματοδοτήσεις για έρευνες στους τομείς της επιχειρηματικότητας και της διεθνής οικονομίας πάνε κι έρχονται, οι επίσημοι ελληνικοί φορείς έχουν σταματήσει τις έρευνες για την καταγραφή και την αντιμετώπιση των «εργατικών ατυχημάτων», με την ΕΛΣΤΑΤ και το ΙΚΑ να έχουν σταματήσει να παρέχουν σχετικά στατιστικά στοιχεία από το 2008, ενώ όπως μας ενημερώνει η ΕΛΙΝΥΑΕ η σχετική καταγραφή ήταν και προ κρίσης ελλιπής, παρόλο που ο αριθμός τέτοιων περιστατικών ήταν εξαιρετικά ανησυχητικός, με τα επίσημα στοιχεία να δείχνουν πως κάθε 3 μέρες ένας εργαζόμενος πεθαίνει από «εργατικό ατύχημα», 1.221 μέσα σε μία οκταετία (2000-2008).

Φυσικά, αυτή η κυνική αντιμετώπιση των εργαζομένων εντάσσεται σε ένα συνολικότερο σχέδιο αναδιαμόρφωσης της ταυτότητάς τους και αποδιάρθρωσης των δικαιωμάτων που έχουν διαχρονικά κατακτήσει. Οι όροι και τα κριτήρια αξιολόγησης της ανθρώπινης ζωής σε αυτή τη μεταβαλλόμενη νέα εργασιακή συνθήκη διαμορφώνονται όλο και πιο εκβιαστικά από τις ανάγκες της διάσωσης του παγκόσμιου κεφαλαίου σε, όλο και μεγαλύτερο, βάρος της Εργασίας και οι δηλώσεις του Ερντογάν συνομολογούν σε αυτήν ακριβώς την παραδοχή. Περικοπές μισθών με παράλληλη αύξηση των ωρών εργασίας, «ευέλικτοι» ανειδίκευτοι εργαζόμενοι με περιορισμένα δικαιώματα, αντιστρόφως ανάλογη διευκόλυνση των εργοδοτών για απολύσεις, είναι τα βασικά συστατικά του νέου μοντέλου εργασιακών σχέσεων που προωθείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή με τη στήριξη (ή την προτροπή) του παγκόσμιου οικονομικού κεφαλαίου.

Οι εργαζόμενοι στα ορυχεία της Τουρκίας είναι ένα ενδεικτικό παράδειγμα της οικονομικής νέο-φιλελευθεροποίησης. Παίρνουν κατά μέσο όρο 500 δολάρια το μήνα, με περιορισμένη εκπαίδευση άνευ ηλικιακών περιορισμών (ανάμεσα στους νεκρούς ανθρακωρύχους βρέθηκε και ένας 15χρονος εργάτης), ενώ τα συνολικά κόστη μειώνονται με τη μείωση των διαδικασιών ασφαλείας. Μαρτυρίες διασωθέντων εργατών από τη Soma κάνουν λόγο ακόμα και για δολοφονικές οδηγίες από ανώτερα στελέχη της εταιρείας που τελικά τους απομάκρυναν από τις προμήθειες οξυγόνου και παρομοιάζουν τους εργάτες στα ορυχεία με πρόβατα που τα στέλνουν για σφαγή, σε μια δουλειά που είναι κάτι παραπάνω από επικίνδυνη, ενώ παράλληλα τα εργατικά συνδικάτα σημειώνουν πως το 98% των «εργατικών ατυχημάτων» θα μπορούσε να αποφευχθεί αν τηρούνταν αυστηρά τα στοιχειώδη μέτρα ασφαλείας, κάτι που όμως δεν φαίνεται να απασχολεί κράτος και εργοδοσία.

Η Soma όμως, όπως είδαμε, δεν είναι τουρκικό φαινόμενο. Μόλις πριν λίγες μέρες ένα σιλό μεταλλευμάτων έγινε ο τάφος ενός εργάτη στη ΛΑΡΚΟ, ενώ παράλληλα προχθές η ίδια εταιρεία αθωώθηκε για το θάνατο ενός άλλου εργαζομένου που έπεσε νεκρός το Δεκέμβρη από ύψος 25 μέτρων. Ίδιες ειδήσεις από την Κρήτη, που μέσα σε δύο εβδομάδες σκοτώθηκαν άλλοι 3 εργάτες την ώρα της δουλειάς. Ίδιες ειδήσεις εδώ και μήνες, εδώ και χρόνια με δεκάδες και εκατοντάδες νεκρούς και οι ίδιες θα συνεχίσουν να έρχονται όσο εργοδότες και διεφθαρμένοι κρατικοί φορείς παράγουν υπερκέρδη πίσω απ’ τις δολοφονίες των εργαζομένων. Είναι η λογιστική λογική του κυρίαρχου συστήματος αυτή που τις οργανώνει. Είναι η άπληστη μανία των επιχειρηματικών του στελεχών που τις διατάσσει. Είναι η ιδιοτελής σιωπή της κοινωνίας αυτή που τις νομιμοποιεί. Είναι η ουσία της οικονομικής εξουσίας.