Δημοψήφισμα στην Τουρκία: Ένας πανίσχυρα αδύναμος Σουλτάνος

Βαθιά διχασμένη κοινωνία, σε τεντωμένο σχοινί η χώρα

| 17/04/2017

Το πολυσυζητημένο δημοψήφισμα για τις συνταγματικές αλλαγές στην Τουρκία πιθανότατα θα περάσει στην ιστορία ως η πλέον απτή καταγραφή μιας κοινωνίας βαθιάς διαιρεμένης  και μιας χώρας που ισορροπεί σε τεντωμένο σχοινί. Παρά τις προσπάθειες «κανονικότητας» που καταβάλλονται από σειρά πλευρών την επομένη της βαθιά διχαστικής κάλπης, είναι εμφανές ότι στην γείτονα τίποτε δεν είναι πλέον όπως πριν ανοίξουν οι κάλπες. Γιατί τότε όλοι υποθέταμε, αλλά τώρα όλοι γνωρίζουμε. Και οι άμεσα ενδιαφερόμενοι.

Όσο και αν προσπαθεί η τουρκική ηγεσία να αντιδράσει σαν να πρόκειται για μια ακόμη εκλογική νίκη (51,41% ΝΑΙ 48,59% ΟΧΙ), είναι προφανές ότι αντιλαμβάνεται πολύ καλά ότι δεν πρόκειται απλώς  για «πύρρειο νίκη» αλλά για ήττα. Και μάλιστα μια ήττα που δεν είναι λίγοι εκείνοι που εκτιμούν ότι θα μπορούσε να λάβει μεγάλες διαστάσεις αν δεν λαμβάνονταν μέτρα. Μέτρα απροκάλυπτης νοθείας σαν αυτά που η αντιπολίτευση αλλά και σειρά Ευρωπαίων παρατηρητών καταγγέλλουν, αλλά επί του πρακτέου αναγνωρίζει και η Εθνική Εκλογική Επιτροπή καθώς πριν καν ολοκληρωθεί η καταμέτρηση είχε αντιστρέψει την απόφασή της να μην εκληφθούν ως έγκυρα τα μη σφραγισμένα ψηφοδέλτια και τα ψηφοδέλτια σε ανοιχτούς φακέλους και  δήλωνε ότι είναι βέβαιη η επικράτηση του ΝΑΙ. Και να σκεφτεί κανείς ότι το δημοψήφισμα έγινε υπό το καθεστώς απόλυτου αυταρχισμού,  με τον Τύπο σχεδόν απόλυτα ελεγχόμενο, τις φυλακές ασφυκτικά γεμάτες, και το ΑΚΡ δια του Προέδρου να έχει σχεδόν τη δυνατότητα για μονολόγους.

Η επόμενη μέρα βρίσκει τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν κάθε άλλο παρά ενισχυμένο. Τυπικώς, με την έγκριση των συνταγματικών αλλαγών, ο Ερντογάν πλέον μπορεί να έχει υπερεξουσίες, να διαλύει τη βουλή, να παρεμβαίνει στη δικαστική εξουσία, με δύο λόγια να κάνει ό,τι θέλει από την θέση του Προέδρου χωρίς να υπάρχει πραγματικά τρόπος να ελεγχθεί.  Ουσιαστικά όμως μπορεί; 

920x920

Μπορεί με την μισή και πλέον κοινωνία απέναντί του; Μπορεί  με τα μεγάλα αστικά κέντρα, τις μεγάλες πόλεις, τις περιοχές, δηλαδή, όπου βρίσκονται τα θεμέλια, σε σημαντικό βαθμό, της τουρκικής οικονομίας (στο εμπόριο, στη βιομηχανία, στο χρηματοπιστωτικό σύστημα, στις μεγάλες επιχειρήσεις, στον τουρισμό), κοινώς σημαντικό τμήμα και της αστικής τάξης της χώρας, να είναι απέναντί του να κάνει όντως ό,τι θέλει;

Εμφανή σημάδια οικονομικής κρίσης

Πόσο μάλλον που γίνονται ολοένα εμφανέστερα τα σημάδια της κρίσης στην οποία εισέρχεται η τουρκική οικονομία, ένας τομέας όπου η, μέχρι πρότινος, ανάπτυξη χρησιμοποιήθηκε ως «εργαλείο» ενίσχυσης της εξουσίας και της δημοφιλίας του Τούρκου προέδρου. Οι τρεις μεγαλύτεροι οίκοι αξιολόγησης υποβάθμισαν την πιστοληπτική ικανότητα της Τουρκίας δραματικά. Η βιομηχανική παραγωγή κατέγραψε πολύ χαμηλά νούμερα τον Φεβρουάριο και ο δείκτης πληθωρισμού τον Μάρτιο ήταν ο υψηλότερος από το 2008. Το εθνικό νόμισμα έχασε τα τελευταία χρόνια σχεδόν το 50% της αξίας του, η ανεργία αγγίζει το 13% και στις νεότερες ηλικίες το ποσοστό είναι πολύ μεγαλύτερο ενώ το 2016 τα τουριστικά έσοδα μειώθηκαν κατά 30%.

Τα στοιχεία αυτά μπορούν, σε μεγάλο βαθμό, να δικαιολογήσουν και το γιατί, όπως προαναφέρθηκε, ένα μη αμελητέο τμήμα της τουρκικής αστικής τάξης, που στήριξε ενεργά τον Ερντογάν, τον έχει ήδη εγκαταλείψει: αυτό το κομμάτι της αστικής τάξης χάνει και κινδυνεύει να χάσει ακόμη περισσότερο. Και θεωρεί ότι οι επιλογές Ερντογάν, ιδιαίτερα την τελευταία 4ετία, από τις σφοδρές συγκρούσεις με αφορμή το πάρκο Γκεζί και μετά, δεν συμβάλλουν στη διαμόρφωση ευνοϊκού περιβάλλοντος για επιχειρήσεις και κέρδη.

Απρόβλεπτος και εγκλωβισμένος στις αντιφάσεις του

Πολλοί έσπευσαν να μιλήσουν για αναζήτηση νέων συμμαχιών και ισορροπιών, στο εσωτερικό, από πλευράς ΑΚΡ μετά τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος. Είναι όμως κάτι τέτοιο όντως εφικτό; Ο Ερντογάν, στην αρχή της πολιτικής του πορείας στην εξουσία, είχε εμφανιστεί ως ο πιο ένθερμος υπέρμαχος της συμμαχίας με τους Κούρδους, είχε μιλήσει για σεβασμό κάποιων δικαιωμάτων τους και είχε πετύχει να υπάρχει εκεχειρία με το ΡΚΚ. Όλα αυτά τινάχτηκαν στον αέρα το 2015 όταν πλέον έγινε σαφές ότι το φιλοκουρδικό HDP όχι απλώς εξασφάλιζε την είσοδό του στην βουλή αλλά μετατρεπόταν σε υπολογίσιμη πολιτική δύναμη εκφράζοντας, εκτός από τους Κούρδους, ένα γενικότερο προοδευτικό αριστερό ρεύμα το οποίο είχε ήδη αντιταχθεί στην πολιτική Ερντογάν δια των διαμαρτυριών στο πάρκο Γκεζί το 2013, όταν για πρώτη φορά τόσο ξεκάθαρα φάνηκε ότι το ΑΚΡ και ηγεσία του εξελίσσονταν σε μια νέα μορφή πλήρως απολυταρχικής εξουσίας.

1032032963

Το συνεχές ανηλεές αιματοκύλισμα των κουρδικών περιοχών έδωσε τέλος στην όποια κουρδική ανοχή ή προοπτική συμμαχίας με το ΑΚΡ. Η χρησιμοποίηση της ανοιχτής τρομοκρατίας (με τη βοήθεια και του μέχρι πρότινος υποστηριζόμενου ισλαμιστικού ISIS, το οποίο δεν δίστασε να «δαγκώσει» όταν χρειάστηκε και το τουρκικό χέρι που το τάιζε) προκειμένου να διαμορφωθεί «κλίμα» και το ΑΚΡ να εμφανίζεται ως απόλυτος εγγυητής της σταθερότητας έκανε ακόμη χειρότερη την κατάσταση.  Στο αποτυχημένο πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου, ο Ερντογάν απάντησε με, ουσιαστικά, ένα δικό του πραξικόπημα απέναντι σε ό,τι είχε απομείνει όρθιο από την τουρκική αστική δημοκρατία. Εξαπολύοντας, άνευ προηγουμένου, διώξεις απέναντι στον οποιονδήποτε εκλάμβανε ως εχθρό, «ακρωτηρίασε» όλο τον κρατικό μηχανισμό, τις δημόσιες υπηρεσίες ακόμη και το ίδιο το στράτευμα. Χιλιάδες άνθρωποι συνελήφθησαν, φυλακίστηκαν, βασανίστηκαν, και πολλαπλάσιοι απολύθηκαν. Το HDP δαιμονοποιήθηκε ταυτισμένο με την «τρομοκρατία του ISIS»!

Ταυτόχρονα, στο εξωτερικό «μέτωπο» η μεγαλοϊδεατική νέο-οθωμανική πολιτική του ΑΚΡ γύρισε πολύ γρήγορα μπούμερανγκ με την τουρκική ανοιχτή ανάμιξη στον πόλεμο στη Συρία στο πλευρό ακόμη και των πλέον σκοταδιστικών δυνάμεων αρκεί να ήταν αντικαθεστωτικές (αλ Νούσρα, ISIS κ.λπ.) να μετατρέπεται σε απόλυτο Βατερλό.

Όπως και στο εσωτερικό έτσι και στο εξωτερικό, προκαλεί «ζαλάδα» η ευκολία της ηγεσίας Ερντογάν να κάνει συμμαχίες και να τις τινάζει στον αέρα την επόμενη μέρα. Η «ευκολία» αυτή έφερε το ΑΚΡ δίπλα σε παραδοσιακά εχθρικές δυνάμεις εντός (πχ οι Γκρίζοι Λύκοι του Μπαχτσελί που, επισήμως τουλάχιστον, έχουν έρθει σε εκλογική πολιτική συμμαχία με το ΑΚΡ ενόψει του δημοψηφίσματος) και προκάλεσε αλλεπάλληλες ανακατατάξεις και εκτός (συμμαχία με ΗΠΑ, μετά με Ρωσία, και τούμπαλιν, συμμαχία με Ιράν και Συρία, εγκατάλειψή τους σε μία νύχτα και σύσφιγξη σχέσεων με τη Σ. Αραβία και τα εμιράτα κ.ο.κ.)erdogan bahceli

Το ότι η θέση και ο ρόλος της Τουρκίας στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής είναι μεγάλης σημασίας για τους υπάρχοντες ιμπεριαλιστικούς σχεδιασμούς δεν σημαίνει ότι καθιστά το καθεστώς Ερντογάν «αξιόπιστο» αλλά μάλλον «αναγκαίο κακό» για ιμπεριαλιστικές και περιφερειακές δυνάμεις που έχουν απόλυτη συνείδηση ότι ο Σουλτάνος μπορεί ανά πάσα στιγμή να τους «πουλήσει». Η ίδια ακριβώς υποκριτική και συμφεροντολογική σχέση υπάρχει και μεταξύ ΕΕ  – Τουρκίας.  Προφανώς και η «ευαίσθητη» ΕΕ γνωρίζει για τις απροκάλυπτες παραβιάσεις δημοκρατικών και πολιτικών δικαιωμάτων στην Τουρκία αλλά το κέρδος από το να παίζει η Άγκυρα τον χωροφύλακα του προσφυγικού κύματος που οι δυτικές ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις στην περιοχή δημιούργησαν, είναι ισχυρότερο από το όποιο «ανθρωπιστικό ενδιαφέρον».

Αν κανείς τοποθετήσει τα «κομμάτια» αυτά στο τραπέζι, θα δει ότι το παζλ της επόμενης μέρας του δημοψηφίσματος στην Τουρκία κάθε άλλο παρά εύκολες και μονοσήμαντες επιλογές έχει. Αντίθετα, διαμορφώνει ένα τοπίο που θυμίζει περισσότερο «κινούμενη άμμο», με έναν, ούτως ή άλλως, ασταθή Ερντογάν που τυπικώς έχει υπερεξουσίες αλλά ουσιαστικά είναι όχι μόνο αποδυναμωμένος αλλά και βαθιά ανασφαλής καθώς βρίσκεται να εξουσιάζει με απόλυτο τρόπο μια χώρα, της οποίας το ήμισυ, τουλάχιστον, τον απορρίπτει ανοιχτά. Αν αυτό δεν είναι επικίνδυνος γρίφος για το τι μέλλει γενέσθαι, τι άραγε θα μπορούσε να είναι.

ΥΓ. Τη σημασία του έχει το γεγονός ότι οι Τούρκοι του εξωτερικού ψήφισαν κατά πλειοψηφία υπέρ του ΝΑΙ όσοι ζουν στην δυτική Ευρώπη (δηλαδή εκεί που ο Ερντογάν άνοιξε πόλεμο ανακαλώντας Ναζί, σβάστικες και άλλα τινά, εκεί όπου και οι ίδιοι οι Τούρκοι βιώνουν δυσκολίες, ρατσισμό και διακρίσεις) ενώ ψήφισαν μαζικά υπέρ του ΟΧΙ όσοι Τούρκοι ζουν σε αραβικές χώρες και ιδιαίτερα στις μοναρχίες, οι οποίοι προφανώς έχουν πολύ καλή γνώμη για το τι σημαίνει «ενός ανδρός αρχή».

Ανάμεσα στις δύο μεγάλες αγάπες, την ψυχολογία και τη δημοσιογραφία, την μία την σπούδασε και την άλλη την έκανε επάγγελμα. Καμβάς το διεθνές ρεπορτάζ. Eκεί που δυστυχώς οι ζωές γίνονται ακόμη αριθμοί. Αγαπημένη ερώτηση: γιατί. Αγαπημένο μέσο: οι λέξεις, γραπτές ή ραδιοφωνικές. Μετά κόπων και βασάνων, κατάφερε να ολοκληρώσει διδακτορική διατριβή, όπου αποπειράθηκε να συνδυάσει πολιτική φιλοσοφία και σύγχρονες εξελίξεις.