«Ενα μακρύ Σάββατο», Τζωρτζ Στάινερ με τη Λωρ Αντλέρ

Πώς κρίνεις τον «Οδυσσέα» του Τζόυς; Τι θα γράψεις βλέποντας την «Αντιγόνη» του Σοφοκλή; Τι θα αντιπαραβάλλεις στη σκέψη του Πλάτωνα; Η αλήθεια είναι ότι δεν μπορείς να κρίνεις τον «Οδυσσέα» του Τζόυς, δεν έχεις τι να γράψεις για την «Αντιγόνη» του Σοφοκλή και σίγουρα δεν θα συναντήσεις τη σκέψη του Πλάτωνα. Ο δημιουργός μοιάζει με τον Θεό και για να καταλάβεις το μήνυμα του οφείλεις να πιστεύεις και να ερευνάς. Δεν έχει σημασία το εκτόπισμα του συγγραφέα, φιλοσόφου, σκηνοθέτη… Ο κριτικός πρέπει να μπαίνει στο πεδίο του ανυποψίαστος και με τις γνώσεις του ακυρωμένες! Είτε το έργο έχει παραχθεί από τον ενθουσιασμό ενός 18χρονου είτε από τη σοφία ενός 75χρονου, ο δέκτης πρέπει να έχει τη ματιά μικρού παιδιού. Ας το πούμε ξεκάθαρα: η αφετηρία κάθε κριτικού πρέπει να είναι η απλότητα. Αν ξεκινάς με την πεποίθηση ότι γνωρίζεις τα πάντα (ή σχεδόν τα πάντα) για ένα έργο, τότε η αλαζονεία σου θα σε ακυρώσει. Πρώτα είναι το δεν ξέρω και μετά το κάτι έμαθα και έδωσα. Αυτός (πρέπει) είναι ο κριτικός, ο στοχαστής, αυτός είναι ο Τζορτζ Στάινερ και μας αποκαλύπτεται στο βιβλίο «Ενα μακρύ Σάββατο» (Εκδόσεις Δώμα).

Ατυπη βιογραφία, τυπικά συνέντευξη, μα στην ουσία συνομιλία υψηλού επιπέδου. Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσονται οι συζητήσεις της δημοσιογράφου Λωρ Αντλέρ με τον Τζωρτζ Στάινερ. Το βιβλίο προέκυψε από μια σειρά συζητήσεων που έλαβαν χώρα μεταξύ 2002 και 2014. Ας ξεκινήσουμε από το γεγονός ότι σπάνια έδινε συνεντεύξεις. Όταν αποφάσισε να παραχωρήσει σειρά συνεντεύξεων στην Αντλέρ κάτι σήμαινε αυτό. Είχε έρθει η ώρα να αποκαλύψει πράγματα για τη ζωή του, για τον τρόπο σκέψης του, γι’ αυτά που τον διαμόρφωσαν ως έναν από τους σημαντικότερους κριτικούς-στοχαστές του κόσμου!

Κύριο χαρακτηριστικό του Στάινερ η ικανότητα του να παίρνει απόσταση από τα δρώμενα. Αυτό γίνεται μόνο όταν βάζεις τον εαυτό σου κάτω από τα γεγονότα και τις σκέψεις. Στη σελίδα 148 διαβάζουμε: Στη ζωή μάς προσφέρονται καινούργια, απρόβλεπτα μαθήματα κάθε μέρα. Κι όλη την ώρα κάνουμε λάθη! Τι θαυμάσιο πράγμα να μπορείς να κάνεις λάθος -είναι μια σπουδαία ανθρώπινη ελευθερία!- και να λες μέσα σου: «Την πάτησα!». Και πριν απ’ αυτό, στις σελίδες 140-41 δηλώνει ότι η απόσταση που χωρίζει τον άνθρωπο που δημιουργεί από εκείνον που σχολιάζει ή ερμηνεύει είναι έτη φωτός. Ο Στάινερ γνώριζε ποια είναι η θέση του στο δημιουργικό σύμπαν και πού βρίσκεται η αξία του λάθους. Καταλάβαινε πως πρέπει να προσπαθούμε ξανά και ξανά και αυτό σήμαινε -και σημαίνει- ότι μόνο αν είσαι μαθητής θα πετύχεις κάτι στη ζωή σου. Την γνώση δεν την κατακτάς, την αγκαλιάζεις και τη διαδίδεις.

Ο Στάινερ παραδεχόταν ότι δεν έχει καταλάβει ορισμένες ανθρώπινες συμπεριφορές. Πώς να εξηγήσεις, ας πούμε, τη βαρβαρότητα δύο παγκοσμίων πολέμων; Ποια υπαρξιακά, ανθρωπιστικά, κίνητρα δικαιολογούν κάτι τέτοιο; Πώς υποτάσσεται η αυθεντία στην τυραννία; Και όμως, δεν σταμάτησε, μέχρι τέλους, να προσπαθεί να καταλάβει. Ανήσυχος, με τα ερωτήματα να είναι περισσότερα από τις απαντήσεις, με την κριτική του να βοηθά και όχι να υποτιμά, ο Στάινερ συνέβαλλε στη δημιουργία της καθαρής ματιάς.

Ο Στάινερ μιλά με απλότητα, ειλικρίνεια, χιούμορ, και διεισδυτική ειρωνεία για τη ζωή του. Επειδή, όμως, χρειάζονται δύο για να γίνει συζήτηση, η Λωρ Αντλέρ εκπληρώνει τέλεια τον ρόλο της δημοσιογράφου. Η προετοιμασία που έχει κάνει για τη συνέντευξη είναι υποδειγματική. Εύστοχες ερωτήσεις, μελέτη του έργου του Στάινερ, ετοιμόλογη, σοβαρή. Μέσα από τη διαλεκτική τους αναδεικνύονται ιστορικά θέματα, υπαρξιακά, πολιτικά, κοινωνικά, γλωσσικά… Το «Ενα μακρύ Σάββατο» είναι ο επίλογος μιας ζωής πριν την τελεία. Η καλή μετάφραση ανήκει στον Θάνο Σαμαρτζή, ενώ η απαιτητική επιμέλεια ανήκει στις Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, Μαριλένα Καραμολέγκου.