Ενδοοικογενειακή βία: Σοβαρότατες επιπτώσεις σε γυναίκες και παιδιά

«O φόβος και τα χρήματα, αλλά κυρίως ο φόβος. Όταν σου δίνουν τέτοια χαστούκια όταν σου λένε πως αν το κουνήσεις από εδώ σε σκότωσα, τότε στα αλήθεια πιστεύεις ότι θα σε σκοτώσει… Σε συνθλίβει τόσο που χάνεις και την παραμικρή αυτοεκτίμηση. Ο φόβος. Είναι κάπου εκεί που αρχίζεις να σκέφτεσαι, και τι θα γίνει τώρα, πώς θα τα βγάλω πέρα; Και τούτος ο φόβος δεν σε αφήνει να κουνήσεις. Αυτοί οι άνθρωποι που λένε: αυτός που ανέχεται φαίνεται να του αρέσει, ω θεέ μου, δεν ξέρουν τίποτα. Δεν έχεις αυτοεκτίμηση, πιστεύεις ότι δεν αξίζεις ούτε μια δεκάρα, δεν έχεις χρήματα, δεν είσαι τίποτα, και κυρίως γυναίκες της ηλικίας μου. Σκέφτεσαι: τι θα κάνω με τα παιδιά; Πώς θα τα ταΐζω; Και τότε τι κάνεις; Το ανέχεσαι…». Με αυτά τα χαρακτηριστικά λόγια περιγράφει σε συνέντευξη της τον ασφυκτικό κύκλο της βίας μέσα στην οικογένεια,  63χρονη γυναίκα, επιζήσασα έμφυλης βίας, που κατόρθωσε να δραπετεύσει από το περιβάλλον χρόνιας κακοποίησης και βρίσκεται σε καταφύγιο αποκατάστασης θυμάτων έμφυλης βίας, στη Μαδρίτη (για αντίστοιχη μαρτυρία νεαρής γυναίκας που έλαβε νομική βοήθεια από το Κέντρο Διοτίμα βλ. εδώ).

Η ενδοοικογενειακή βία αποτελεί μια από τις πιο διαδεδομένες μορφές έμφυλης βίας, παγκοσμίως. Μπορεί να έχει πολλές εκφάνσεις: λεκτική, ψυχολογική, συναισθηματική, σωματική, σεξουαλική και οικονομική. Στην Ελλάδα οκτώ στα δέκα καταγγελθέντα περιστατικά έμφυλης βίας αφορούν γυναίκες που κακοποιούνται από (πρώην ή νυν) συζύγους/συντρόφους, σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία, που ανακοίνωσε η γραμμή βοήθειας SOS 15900, για την περίοδο μεταξύ 19 Νοεμβρίου 2016- 19 Νοεμβρίου 2017.

Ψυχολογικές και σωματικές επιπτώσεις της κακοποίησης

Οι συνέπειες στις γυναίκες που γίνονται αποδέκτες κακοποιητικών πράξεων και  ενδοοικογενειακής βίας παρουσιάζονται σε πολλαπλά επίπεδα. Σε σωματικό επίπεδο μπορεί να σχετίζονται με σοβαρούς τραυματισμούς, χρόνιους πόνους σε διάφορα μέρη και όργανα του σώματος, καταστολή του ανοσοποιητικού λόγω χρόνιου στρες αλλά και σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα (Chrisler & Ferguson, 2006. WHO, 2012).  Σε ψυχολογικό επίπεδο οι γυναίκες που έχουν δεχθεί τέτοιες συμπεριφορές, χαρακτηρίζονται από χαμηλή αυτοεκτίμηση, από αίσθηση ότι δεν αξίζουν και δεν είναι δυνατόν να αγαπηθούν. Μπορεί να έχουν κατάθλιψη, ενώ βρίσκονται σε μια συνεχή εγρήγορση και φόβο για επικείμενο κίνδυνο (Brewster, 2002. Sackett & Saunders, 2004. Τόπα, 2011).  Διακατέχονται από αντιφατικά συναισθήματα τα οποία, σε συνδυασμό με τους σωματικούς τραυματισμούς, τη ντροπή και τις ενοχές που νιώθουν, μπορεί να τις οδηγήσουν σε κοινωνική απομόνωση, χρήση ουσιών και  συχνά και σε (απόπειρα) αυτοκτονία (Ζορμπά 2011, Garcia- Moreno et al, 2008. James, 2008. Sanderson, 2008).

Θύματα όχι μόνο οι γυναίκες αλλά και τα παιδιά

Τα παιδιά που ζουν μέσα σε μία σχέση κακοποίησης αισθάνονται την πιο ύπουλη μορφή παιδικής κακομεταχείρισης. Τα ψυχολογικά τραύματα που αποκτούν βλέποντας τον πατέρα τους να χτυπά την μητέρα τους είναι εξίσου σοβαρά ή ενδεχομένως και σοβαρότερα από αυτά που τους δημιουργούνται όταν κακοποιούνται τα ίδια από τους γονείς τους.  Μαθαίνουν να γίνονται συνένοχοι μίας —κάθε άλλο παρά έντιμης— συνωμοσίας σιωπής· μαθαίνουν να λένε ψέματα για να αποφύγουν μία ανεπιθύμητη συμπεριφορά και να αναβάλουν την ικανοποίηση των αναγκών τους προκειμένου να μην ριψοκινδυνέψουν άλλη μία αναμέτρηση· μαθαίνουν να συμβιβάζονται και να γίνονται ένα με το περιβάλλον. Δεν εκφράζουν θυμό. Όταν είναι πιο μεγάλα, δείχνουν τρομερά αισθήματα ενοχής, κρύβοντας ή αρνούμενοι αυτά τα επεισόδια, χωρίς να επιχειρούν να παρέμβουν.

Συχνά θεωρούν τον εαυτό τους υπεύθυνο για αυτούς τους καυγάδες. Διαλέγουν το μέρος ή του κακοποιητή ή του κακοποιούμενου. Αγαπούν και μισούν την μητέρα τους ταυτόχρονα. Τρέφουν ανάμικτα συναισθήματα γι’ αυτήν. Θέλουν να την προστατεύσουν, αλλά αισθάνονται επίσης πως αξίζει την κακομεταχείριση. Σε πολλές περιπτώσεις θυμώνουν μαζί της γιατί τους έχει εγκαταλείψει στο έλεος των δραστών.  Παρά τις σοβαρότατες συνέπειες της ενδοοικογενειακής βίας, τόσο για τις γυναίκες όσο και για τα παιδιά, μια σειρά από παράγοντες αναγκάζουν τα θύματα να παραμείνουν σε μια κακοποιητική σχέση. Οι παράγοντες αυτοί  έχουν να κάνουν με κοινωνικά, συναισθηματικά, οικονομικά αλλά και πρακτικά ζητήματα.

 Φόβος, «μαθημένη αβοηθησία», «επίκτητη αδυναμία»

 Η αποκάλυψη της βίας φέρνει μαζί συναισθήματα ενοχής, ντροπής αλλά και φόβο κοινωνικού στιγματισμού, οπότε η γυναίκα παραμένει στη σχέση προκειμένου να αποσιωπήσει το γεγονός ότι υφίσταται βία (Τόπα, 2011).  Η οικονομική εξάρτηση, που συχνά μπορεί να παίρνει και τη μορφή αποστέρησης οικονομικών πόρων ακόμη και για την καθημερινή διαβίωση, από τον άνδρα – κακοποιητή και η έλλειψη υποστηρικτικού περιβάλλοντος εξαιτίας της απομόνωσης, οδηγεί σε αποθάρρυνση και απομάκρυνση από την ιδέα της φυγής, που εντείνονται ακόμη περισσότερο σε περιόδους οικονομικής κρίσης, μεγάλης ανεργίας και επισφάλειας.

Το τραυματικό είδος του δεσμού με τον άνδρα που ενδυναμώνεται σε περιόδους μεταξύ των περιστατικών, όταν αυτός είναι ήρεμος και απολογητικός, σε συνδυασμό με την διχοτόμηση της προσωπικότητάς του σε καλό (όταν δεν είναι βίαιος) και σε κακό άνδρα (στα μεμονωμένα περιστατικά) οδηγούν τις γυναίκες-επιζήσασες σε παραλυσία, αίσθηση ανεπάρκειας και αδυναμίας υποστήριξης του εαυτού (James, 2008. Sanderson, 2008).

Η «μαθημένη αβοηθησία» (Brewster, 2002), ή αλλιώς «επίκτητη αδυναμία», μια κατάσταση που προκύπτει από επαναλαμβανόμενες και επίπονες εμπειρίες κακοποίησης, δίνει στη γυναίκα-επιζήσασα την εντύπωση ότι δε μπορεί να έχει οποιονδήποτε έλεγχο πάνω στην ίδια της τη ζωή και στο περιβάλλον της, οπότε σταδιακά θα εγκαταλείψει την ιδέα της ανεξαρτητοποίησης μέσω της φυγής. Τέλος στα παραπάνω έρχεται να προστεθεί και ο φόβος ότι ο άνδρας θα την ακολουθήσει, θα την εντοπίσει και θα κάνει κακό σ’ εκείνη και τα παιδιά τους. (Roberts,2002).

Τα συναισθήματα φόβου, ανημποριάς, η αίσθηση ανικανότητα αρχίζουν σταδιακά να υποχωρούν όταν οι γυναίκες αποκαλύπτουν και καταγγέλλουν την κακοποίηση.

Ποινικό αδίκημα με σοβαρότατες ποινές

Η ενδοοικογενειακή βία αποτελεί ποινικό αδίκημα, που τιμωρείται με αυστηρότερες ποινές σύμφωνα  με νόμο που ψηφίστηκε στη χώρα μας, το 2006. Όπως ορίζει η νομοθεσία, ενδοοικογενειακή  είναι η βία μεταξύ: (τέως και νυν) συζύγων, (τέως και νυν) μόνιμων συντρόφων και  μερών του συμφώνου συμβίωσης, γονέων – τέκνων, αδελφών κ.ά.

Οι πράξεις που τιμωρούνται βάσει νόμου  είναι: η σωματική βλάβη (ποινή 1-15 έτη ανάλογα τον τρόπο που τελείται σύμφωνα με τις ειδικές προβλέψεις του νόμου), ο βιασμός (5-20 έτη), η ασέλγεια (μέχρι 10 έτη), ο εξαναγκασμός μέλους οικογένειας με τη χρήση βίας ή απειλής και η ενδοοικογενειακή απειλή (6 μήνες – 5 έτη), η προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας, με ιδιαίτερα ταπεινωτικό λόγο ή έργο (μέχρι 2 έτη), η απειλή μάρτυρα ή μέλος της οικογένειας, με σκοπό την παρακώλυση απονομής της δικαιοσύνης (3 μήνες – 3 έτη). Ο εκτός ή εντός γάμου βιασμός (5-20 έτη) και η ασέλγεια (μέχρι 10 έτη) τιμωρούνται με βάση τον Ποινικό Κώδικα.

Όλες οι παραπάνω πράξεις διώκονται αυτεπάγγελτα, δηλαδή χωρίς απαραίτητα το θύμα να κάνει μήνυση. Αυτό σημαίνει ότι αρκούν πληροφορίες ή καταθέσεις μαρτύρων ή οποιοδήποτε στοιχείο για να σχηματιστεί δικογραφία από την αστυνομία και ότι το θύμα δεν μπορεί να ανακαλέσει (να παραιτηθεί δηλαδή) τη μήνυσή του. Αυτό είναι σημαντικό γιατί τις περισσότερες φορές τα θύματα υπαναχωρούν, από φόβο, ή λόγω απειλών, ή εξαιτίας πίεσης του κοινωνικού περίγυρου. Η μήνυση για αδικήματα ενδοοικογενειακής βίας υποβάλλεται χωρίς την προσκόμιση παραβόλου και τα θύματα δικαιούνται δωρεάν νομική συνδρομή για τη διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων.

Ζήτησε βοήθεια

Οι γυναίκες που έχουν υποστεί ή υφίστανται ενδοοικογενειακή βία μπορούν να απευθυνθούν στη Γραμμή  SOS 15900. Η γραμμή αποτελεί υπηρεσία εθνικής εμβέλειας που δίνει τη δυνατότητα στις γυναίκες που έχουν υποστεί έμφυλη βία ή σε τρίτα πρόσωπα να επικοινωνήσουν με ψυχολόγους και κοινωνιολόγους που παρέχουν άμεση βοήθεια σε έκτακτα και επείγοντα περιστατικά βίας, σε 24ωρη βάση, 365 µέρες το χρόνο. Ταυτόχρονα υπάρχει δυνατότητα και ηλεκτρονικής επικοινωνίας των γυναικών µέσω της διεύθυνσης e-mail: [email protected].

Επίσης μπορούν να απευθυνθούν σε κάποιο από τα 26 Συμβουλευτικά Κέντρα που λειτουργούν σε όλη την Ελλάδα, μέσω των οποίων μπορούν να λάβουν πληροφόρηση και στήριξη. Τα Κέντρα μπορούν επιπλέον να τις παραπέμψουν, σε κάποια από τις 21 Δομές – Ξενώνες Φιλοξενίας Κακοποιημένων Γυναικών, που λειτουργούν σε όλη την Ελλάδα. Οι ξενώνες δίνουν τη δυνατότητα φιλοξενίας, στέγης διατροφής, ψυχολογικής και κοινωνικής υποστήριξη, σε γυναίκες μαζί με τα παιδιά τους, ώστε να προστατευτούν εν ώρα κρίσης βίας μέσα στην οικογένεια.

Το άρθρο δημοσιευτηκε στην ιστοσελίδα του Κέντρου Διοτίμα και εντάσσεται στη στήλη Don’t Skip, που περιλαμβάνει άρθρα, κείμενα, συνεντεύξεις κ.λπ., με σκοπό την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του ευρύτερου κοινού γύρω από το καθημερινό, παγκόσμιο φαινόμενο της έμφυλης βίας. Η στήλη εντάσσεται στην καμπάνια «Don’t Skip – Μην προσπερνάς την έμφυλη βίας», που υλοποιείται με την ευγενική υποστήριξη της εταιρείας Παπαστράτος.