Εφη Νιχωρίτη: «Πιστεύω στον αποκαλυπτικό ρόλο του θεάτρου»

Το θέατρο μπορεί να στηρίξει, να εμπνεύσει, αλλά δεν μπορεί από μόνο του να δημιουργήσει ένα κοινωνικό κίνημα.

Η ηθοποιός και  σκηνοθέτης μας μιλά για το θέατρο, το θέατρο «Διθύραμβος», που εδώ και 21 χρόνια ψυχαγωγεί το κοινό. Στο Μαρούσι, μακριά από το κέντρο. Μας μιλά για την επιρροή της τηλεόρασης στο θέατρο, για τη θεατρική παιδεία, για τη θεατρική ομάδα «Ανοικτίρμονες» κ.α. Την ευχαριστούμε.

 

-Πότε ξεκίνησε το θέατρο «Διθύραμβος»;

-Η ομάδα ξεκίνησε από το 1990. Ο χώρος που στεγάστηκε δημιουργήθηκε το 1997. Το οραματιστήκαμε μαζί με τον Μιχάλη Ζωγραφίδη. Κατασκευάστηκε από το μηδέν και εντελώς «χειροποίητα».

-Στο Μαρούσι;

-Ναι. Είμαστε από το Μαρούσι και είχαμε πάντα στο μυαλό μας την πολιτιστική αποκέντρωση.

-Στο κέντρο όμως βρίσκονται τα περισσότερα θέατρα

-Πράγματι. Παρόλα αυτά, εμείς προτιμήσαμε να μείνουμε στα βόρεια, αποκεντρωμένοι. Πιστέψαμε ότι θα φτιαχτούν κι άλλοι αντίστοιχοι χώροι. Κάτι που τελικά δεν έγινε.

-Γιατί;

-Νομίζω έχει να κάνει με τη νοοτροπία του κόσμου. Το στερεότυπο πως το θέατρο και γενικότερα οι «σοβαρές» καλλιτεχνικές παρεμβάσεις γίνονται μόνο σε αυτό που λέμε «μητροπολιτικό» κέντρο.

–Ήταν ξένος ο χώρος για τον κόσμο;

-Η αλήθεια είναι πως τα πρώτα χρόνια το κοινό μας ερχόταν κυρίως από το κέντρο. Την τελευταία δεκαετία όμως αυτό άλλαξε. Νομίζω πως η κρίση άλλαξε και τη σχέση του κόσμου με το θέατρο. Αποκαθήλωσε λίγο στη συνείδηση του αυτό που λέμε κατεστημένο θέατρο κι έψαξε για πιο εναλλακτικά πράγματα, λιγότερο εκτεθειμένα στη δημοσιότητα. Ίσως γιατί εκεί ένιωσε πως πολλές φορές γίνεται κάτι πιο ειλικρινές και ουσιαστικό.

 –Εσείς, βέβαια, θέλετε κόσμο. Δεν σας νοιάζει αν είναι από το Μαρούσι

-Ασφαλώς. Για μας λειτούργησε περισσότερο  ως μελέτη, ως παρατήρηση.

-Είστε εδώ 21 χρόνια. Κάποια περίοδο θα περάσατε δύσκολα

-Πολύ. Και τώρα όμως τα πράγματα δεν είναι εύκολα. Τα θέατρα δύσκολα επιβιώνουν. Ωστόσο, ο κάθε άνθρωπος, υπερασπίζεται τις επιλογές του – όσο πιστεύει σ’ αυτές. Το αντίθετο θα ήταν ανευθυνότητα.

–Σκεφτήκατε να τα παρατήσετε;

-Το σκεφτήκαμε αρκετές φορές. Αλλά η αγάπη για την τέχνη μας, νικούσε πάντα στο τέλος.

-Λόγω οικονομικών δυσχερειών;

-Ναι.

-Δεν ανταποκρινόταν ο κόσμος;

-Αν μιλάμε για μαζική ανταπόκριση, τότε ναι. Ποτέ όμως δεν απευθυνθήκαμε στο κοινό με όρους μαζικότητας. Ούτε και ήταν μέσα στις επιδιώξεις μας. Δεν γίνεται να είσαι «αρεστός» σε όλους. Θα ήταν ύποπτο. Δουλέψαμε και δουλεύουμε ως συνειδητοί εργάτες της τέχνης μας. Αναζητάμε το αληθινό και το ουσιαστικό. Μέσα από μια αισθητική που μας αντιπροσωπεύει. Τα τελευταία χρόνια τα πράγματα είναι πολύ καλύτερα. Ο κόσμος ανταποκρίνεται πολύ περισσότερο. Ίσως γιατί ταυτίζεται με τις δικές μας περιπλανήσεις αναζητώντας συνεχώς το βάθος των πραγμάτων.

–Γιατί;

-Η δική μου εξήγηση είναι πως πολλοί άνθρωποι κουράστηκαν να τους υποτιμούν και να τους αντιμετωπίζουν ως καταναλωτές. Αναζητούν το σεβασμό και μια ισότιμη σχέση με τον καλλιτέχνη. Κάτι που ίσως δεν συμβαίνει πάντα με αυτό που λέμε κατεστημένο θέατρο.

-Ποιο είναι το κατεστημένο θέατρο;

-Εκείνο που έχει εγκατασταθεί στην κοινωνία ως κυρίαρχη αλήθεια. Εκείνο που δεν παρακολουθεί τις αλλαγές μέσα στην κοινωνία. Εκείνο που εκφράζει και υπηρετεί την αισθητική και τις αξίες που επιβάλλουν οι ισχυροί ή η κυρίαρχη τάξη πραγμάτων. Εκείνο που τροφοδοτείται από την αισθητική της τηλεόρασης.

–Δεν φταίει όμως το θέατρο για τη σχέση του με την τηλεόραση 

-Ασφαλώς όχι. Το θέατρο είναι τέχνη. Ο τρόπος που την ασκεί κάθε καλλιτέχνης είναι προσωπική υπόθεση. Πάντως σε ό,τι με αφορά, είμαι περήφανη που δεν υπάρχει ούτε ένα πλάνο μου στην τηλεόραση. Η τηλεόραση θα μπορούσε να είναι πολύ χρήσιμο μέσο στο εκπαιδευτικό του μέρος και εξίσου ωραίο στο ψυχαγωγικό του. Τα χρόνια της ιδιωτικής τηλεόρασης όμως, που συνέπεσαν με τα χρόνια της «ευμάρειας», ο ρόλος της ήταν καθοριστικά καταστροφικός. Έπαιξε κεντρικό ρόλο στη δημιουργία  μιας καταναλωτικής και αδηφάγου κοινωνίας, αλλοτριώνοντας την αισθητική της και την κρίση της. Αυτό το αποκρουστικό της κομμάτι, που εν πολλοίς κυριαρχούσε, μας έκανε να απέχουμε συνειδητά από αυτό το μέσο.

–Σας προστάτευσε αυτή η επιλογή;

-Πιστεύω ναι.

–Ναι, αλλά γίνονται και καλές δουλειές στην τηλεόραση

-Βεβαίως. Είναι οι φωτεινές εξαιρέσεις. Όταν όμως έχεις έναν χώρο όπως αυτόν εδώ, να διαχειριστείς, ο χρόνος είναι πολύτιμος. Σε απορροφά τόσο πολύ, που δεν σου μένει καιρός για κάτι άλλο.

–Πιστεύεις ότι οι νέοι ηθοποιοί πρέπει να ψάχνονται και στην τηλεόραση.

-Το θέατρο με έχει μάθει ότι τίποτα δεν είναι απόλυτο. Ασφαλώς και να το κάνουν. Νομίζω ότι πρέπει να ψάχνουν αυτό που θεωρούν ουσιαστικό.

–Μήπως αυτό τους απομακρύνει από το θέατρο; Δεν θέλει αφοσίωση το θέατρο;

-Θέλει.

–Η τηλεόραση μπορεί να σε «κάψει»;

-Αυτός είναι ένας κίνδυνος. Να σε εκθέσει υπερβολικά και να σε υποδουλώσει σε μία και μόνο πλευρά της καλλιτεχνικής σου υπόστασης. Να σε υποδουλώσει σε μία αισθητική επιφανειακή και τελικά να χάσεις τον έλεγχο.

–Η αισθητική αυτή έχει περάσει και στο θέατρο;

-Σε πάρα πολλές περιπτώσεις, ναι… Το θέατρο αντιμετωπίζεται ως εμπόρευμα. Καθόλου παράξενο αφού ζούμε σε μια καπιταλιστική κοινωνία, καταναλωτική, που έχει αντικαταστήσει τη Δημιουργία με την κατανάλωση και την ουσιαστική γνώση με την άχρηστη πληροφορία.

 –Ναι, αλλά εισπρακτικά μπορεί να πηγαίνει καλά.

-Δεν μου λέει κάτι αυτό. Καταλαβαίνω ότι ζούμε σε μια κοινωνία που το χρήμα είναι το μέτρο, αλλά δεν είναι η απόδειξη της ποιότητας και της «ιερής» χρησιμότητας των πραγμάτων.

–Δικαιολογείς τους παραγωγούς που θα επιλέξουν κάποιον/α από την τηλεόραση;

-Κατανοώ πολλά πράγματα, χωρίς να τα δικαιολογώ παράλληλα.

–Πρέπει να ζήσει κιόλας ο καλλιτέχνης

-Εξαρτάται πώς θέλουμε να ζήσουμε και τι θέλουμε να ζήσουμε. Όποιος νομίζει πως θα βγάλει χρήματα αν γίνει καλλιτέχνης, σε λάθος μέρα ξύπνησε. Σε κάθε περίπτωση, τιμώ και εκτιμώ τον καλλιτέχνη που το έργο του συμφωνεί με τη ζωή του, με τον τρόπο που ζει. Τον καλλιτέχνη ας πούμε, που φωνάζει υπέρ των καταπιεσμένων και ο ίδιος ζει στη χλιδή, δεν μπορώ να τον εκτιμήσω. Για μένα το ερώτημα είναι πόσα θέλεις να δίνεις στον κόσμο και όχι πόσα θέλεις να παίρνεις.

–Πρέπει να παίρνει θέση ο καλλιτέχνης, να είναι στρατευμένος;

-Ο καλλιτέχνης προέρχεται από την κοινωνία, την αφουγκράζεται, συνομιλεί μαζί της. Με αυτή την έννοια, ναι, πιστεύω πως πρέπει να παίρνει θέση, αλλά διαφωνώ με το στρατευμένο θέατρο. Είναι άλλο να εκφράζω την άποψη μου για τα πράγματα και άλλο να υποτάσσω την τέχνη μου σε μια ιδεολογία. Η τέχνη έχει την ελευθερία στο κύτταρο της. Αυτή είναι και η γοητεία της. Οι ιδεολογίες τις περισσότερες φορές προκύπτουν από τις τρέχουσες κοινωνικές συνθήκες. Η τέχνη όμως, ξεπερνά το εφήμερο.

–Μπορεί να γίνει και με άλλο τρόπο θέατρο;

-Για το θέατρο αρκεί μια φωνή, μια κίνηση, ένα νεύμα, ένα βλέμμα, ένας αναστεναγμός, ένα γέλιο, μια σκέψη, μια παύση. Το θέμα είναι σε τι σειρά θα μπουν όλα αυτά τα οικεία στοιχεία και τι ματιά θα ρίξει ο δημιουργός πάνω τους. Αν η ματιά είναι αυτοαναφορική και αλαζονική, τότε το θέατρο χάνει την υπόστασή του. Προσωπικά πιστεύω στον αποκαλυπτικό ρόλο του θεάτρου, σε εκείνη τη λειτουργία του, που το κάνει να διακρίνει το πολύτιμο μέσα στο ασήμαντο, το διαρκές μέσα στο εφήμερο… που φωτίζει τις σκοτεινές πλευρές του ανθρώπου, που τον συμφιλιώνει με τη ματαιότητα, που παρηγορεί και ξεθυμώνει…

–Δεν θα ήταν καλό να σε θυμώνει;

-Ο  θυμός προκαλεί αντίδραση. Η αντίδραση εστιάζει στο τι δεν μας αρέσει. Στη συνεχή συναλλαγή μας με την ασχήμια. Αυτό μέχρι ενός σημείου είναι χρήσιμο. Αλλά γρήγορα η αντίδραση πρέπει να δώσει τη θέση της στη δράση. Στην ομορφιά. Στη δημιουργία. Στις ενέργειες που πηγάζουν από το τι θέλουμε και τι οραματιζόμαστε για μας και τους άλλους.

 –Ο θυμός που υπάρχει στην κοινωνία είναι αδιέξοδος. Οδηγεί στον ρατσισμό, φασισμό.

-Ο θυμός σχεδόν πάντα, κρύβει φόβο. Ο ρατσισμός και ο φασισμός «επινοούν» τον αδύναμο άλλο (ξένος, ομοφυλόφιλος, αλλόθρησκος, αλλόφυλος κλπ.) ο οποίος γίνεται ο εχθρός και η αιτία όλων των κακών. Ο εχθρός αποτελεί απειλή, η απειλή προκαλεί φόβο, ο φόβος εκφράζεται με επιθετικότητα και θυμό. Και πάει λέγοντας…

–Το θέατρο μπορεί να σώσει ανθρώπους που βρίσκονται σε σύγχυση και είναι εύκολο να πάνε στην ακροδεξιά;

-Κανείς άνθρωπος δεν «σώζεται» αν δεν θέλει ο ίδιος να σωθεί…

–Βοηθάει όμως;

-Δεν βοηθάει μαζικά. Βοηθάει στο να συνομιλήσει κάθε άνθρωπος με τον εαυτό του και αυτό είναι πολύ σημαντικό. Βοηθάει στο να μη νιώθει μόνος. Το θέατρο μπορεί να στηρίξει, να εμπνεύσει, αλλά δεν μπορεί από μόνο του να δημιουργήσει ένα κοινωνικό κίνημα. Ούτε να δώσει λύσεις. Μπορεί όμως να αφουγκράζεται, να εμπνέει, να πυροδοτεί, να στηρίζει.

–Λέει αλήθειες;

-Μόνο αλήθειες. Αυτός είναι ο ρόλος του.

–Είναι πρόβλημα ότι δεν υπάρχουν καλά νέα θεατρικά κείμενα;

-Είναι ένα θέμα να βρεις καλό κείμενο. Προσωπικά είμαι ανοιχτή σε όλα τα είδη θεάτρου, αρκεί να είναι ουσιαστικά και να έχουν προβολές στην κοινωνία. Ο καλλιτέχνης πρέπει να είναι μέσα στην κοινωνία, να αντλεί απ’ αυτήν και να επιστρέφει σε αυτήν.

–Αν δεν υπάρχει όμως καλό κείμενο;

-Ψάχνουμε σε λογοτεχνικά, ποιητικά… ψάχνουμε συνέχεια.

–Γιατί δεν γράφονται καλά κείμενα σήμερα;

-Δεν το γνωρίζω. Δεν ήμουν ποτέ σε αυτό το κομμάτι. Πιστεύω πάντως πως είμαστε στην καρδιά μιας κοινωνικής αλλαγής από όπου θα προκύψουν πράγματα. Αλλά θέλουν τον χρόνο τους.

–Γιατί ξεχώρισαν τα κλασικά κείμενα;

-Γιατί είναι βαθιά ανθρωπιστικά και ταυτόχρονα έχουν ρίξει τον σπόρο της σκέψης ακόμα βαθύτερα.

–Θεατρική παιδεία έχουμε;

-Ελάχιστη.

–Ποιος ευθύνεται; Το υπουργείο Πολιτισμού, εσείς οι ηθοποιοί…;

-Όλοι έχουμε ευθύνες. Ο καθένας στο μέτρο που του αναλογεί. Από τα σχολεία, μέχρι τα Πανεπιστήμια και τις δραματικές σχολές.

–Επίσημη πολιτική για το θέατρο υπάρχει;

-Δεν έχουμε δει κάτι πραγματικά σοβαρό μέχρι τώρα. Ας πούμε ζούμε στον τόπο που γέννησε το θέατρο και δεν έχει αναπτυχθεί μια πολιτική φοιτητικού «τουρισμού», όπως το να έρχονται σπουδαστές από όλο τον κόσμο, για να μελετούν την αρχαία τραγωδία. Στη γλώσσα τους ασφαλώς.

–Η ευθύνη των θεατρικών σχολών;

-Μεγάλη. Συνομιλώ με παιδιά που θέλουν να πάνε σε δραματική σχολή. Βλέπω ότι επιλέγουν αυτές που οι δάσκαλοι είναι ενεργοί κυρίως στον χώρο της τηλεόρασης. Επιλέγουν με βάση την επαγγελματική τους αποκατάσταση και όχι για τον πλούτο της γνώσης αυτόν καθεαυτόν. Και αυτό ενισχύεται και από τις ίδιες τις σχολές.

–Πες μου για τους «Ανοικτίρμονες»

-Οι Ανοικτίρμονες, είναι μια ομάδα ανθρώπων που  μετράει ήδη οκτώ χρόνια λειτουργίας και πάνω από δέκα θεατρικές παραγωγές. Ξεκίνησε από μια ομάδα δασκάλων που ήθελαν να γνωρίσουν καλύτερα το θέατρο. Σιγά σιγά η ομάδα εμπλουτίστηκε – και εμπλουτίζεται συνέχεια – με καινούρια μέλη και σήμερα στελεχώνει το εργαστήρι του θεάτρου. Επιλέγουμε ένα έργο, και μετά την προεργασία που γίνεται μέσα από μαθήματα ορθοφωνίας, αυτοσχεδιασμών και σωματικής έκφρασης, το παρουσιάζουμε στο τέλος των ετήσιων μαθημάτων

–Υπάρχει και μια ηθοποιός ΑΜΕΑ στην ομάδα.

-Με την  Νανά δουλεύουμε μαζί εδώ και τρία χρόνια. Ήρθε μέσω μιας κοπέλας που συμμετείχε στο εργαστήρι. Έχει όρεξη, κέφι, πολλή θέληση και πολύ ισχυρή τη χαρά της ζωής.

–Είναι ισότιμη με τους άλλους ηθοποιούς;

-Φυσικά. Ό,τι ισχύει για την ομάδα ισχύει και για την Νανά. Όπως ψάχνω κείμενα που να μπορεί να στηρίξει η δυναμική της ομάδας, με την ίδια ευσυνειδησία και ευαισθησία ψάχνω και για τη Νανά. Όσο για τη διδασκαλία, δεν υπάρχει καμία διαφορά στη μέθοδο που χρησιμοποιώ.

–Τι θα ανεβάσετε φέτος;

-Με τους Ανοικτίρμονες, κάνουμε πρόβες για το «Ολόκληρος ο Σαίξπηρ σε μια ώρα» το οποίο θέλουμε να το ανεβάσουμε πριν το Πάσχα. Με τους Ανοικτίρμονες plus, τη δεύτερη ομάδα, δουλεύουμε  κάποια μονόπρακτα του Πολ Εμόντ, από το βιβλίο του «Το δέντρο της ζωής»,  σε μετάφραση της Στέργιας Κάββαλου με στόχο να τα παρουσιάσουμε στις αρχές του Ιούνη. Με τη Νανά, στο πλαίσιο της παγκόσμιας μέρας μετανάστη στις 18 Δεκέμβρη, θα παρουσιάσουμε το αντιρατσιστικό έργο του Ρόμπερτ Σνάιντερ «Η βρωμιά».