«Ζωολόγιο», του Χούλιο Κορτάσαρ

Ζωολόγιο. Ζώο. Λόγιο. Λόγιοζωο. Και τι είναι η μόρφωση μπροστά στο ένστικτο; Η τρομαγμένη μιλιά του ελάχιστου ανθρώπου. Όταν θα πέσει κάτω -γιατί στο τέλος πάντα πέφτεις- και γίνει τετράποδο, τότε θα αφήσει τα πτυχία, τις σφραγίδες και τους τίτλους τιμής. Η γραμματική, το συντακτικό, η τελειότητα των μαθηματικών και η γλώσσα των προγόνων θα χωρέσουν σε μια τσέπη. Το χνούδι θα ανέλθει και θα αφεθεί στο ευγενικό αεράκι του πατώματος. Εκεί που όλα είναι δροσερά και σχεδόν υγρά. Εκεί που οι ήχοι συρρικνώνονται και μεγεθύνονται την ίδια στιγμή. Εκεί που η μουσική γίνεται ελπίδα, γνώση, ταξίδι. Εκεί που η κίνηση μοιάζει με την καμπύλη αιλουροειδούς και ανάμεσα από γράμματα περνάει. Το ζώο, αόρατο, ορατό, ορίζει το νέο πλαίσιο επικοινωνίας και η αναμονή για το αναπάντεχο γίνεται το ευαγγέλιο της. Εδώ ο επισκέπτης πρέπει να γίνει ένα με τον χώρο, να περπατήσει πάνω σε λεπτό πάγο, να κάνει την απόσταση γέφυρα με στηρίγματα. Το ένστικτο προελαύνει και η ανάγκη για απώλεια ζητωκραυγάζει. Ο Κορτάσαρ αφαιρεί με προσοχή από τα εσώψυχα μας. Τα διηγήματα του έχουν κάτι από τον ύπνο του κόσμου. Αθόρυβα, μα αποφασιστικά, το «Ζωολόγιο» (Εκδόσεις Opera) ξεφυλλίζεται και αθόρυβα δαμάζει την αγριότητα μας.

Ο Χούλιο Κορτάσαρ πριν το Κουτσό, στο Κουτσό, μετά από το Κουτσό. Η αναφορά στο μεγαλειώδες μυθιστόρημα έχει σημασία. Με το «Ζωολόγιο» αποδεικνύει ότι ήταν μοιραίο να γίνει ένας από τους λίγους. Η ένσταση για εκ των υστέρων και εκ του ασφαλούς αποτίμηση είναι δεκτή. Παρ’ όλα αυτά, αν διαβάσετε αυτή τη συλλογή ιστοριών θα καταλάβετε. Ο αργεντινός συγγραφέας κατάφερε να εντοπίσει τη μορφή του ανεκδήλωτου! Στα γραπτά του υπάρχει μια εσωστρέφεια, ένα μυστήριο, που σκάβει βαθιά τον εαυτό του και όσα τον περιβάλλουν. Αυτά που κρύβονται -και πρέπει να κρύβονται- υποδεικνύονται με προσοχή και σεβασμό. Τίποτα δεν αποκαλύπτεται και είναι η σκιά και το φως οι δρόμοι που περπατά και εξετάζει. Ο Κορτάσαρ συλλαμβάνει την κίνηση ορατού και αόρατου! Η αίσθηση, η ατμόσφαιρα, που μεταφέρει στον αναγνώστη είναι αυτή του απρόσμενου, αυτού που κρύβεται και διεκδικεί τον χώρο του από τον ανθρώπινο εισβολέα. Λαμπερά κομμάτια υπαρξιακής αναζήτησης, νουάρ περιηγήσεις και παιχνίδι με το εξωπραγματικό. Στο «Ζωολόγιο» ο άνθρωπος παλεύει να γίνει ζώο, παλεύει να βρει τα ένστικτα του, τη δύναμη να επιβιώσει και να σκοτώσει αν γίνεται. Η συμφιλίωση με αυτό που κάποτε υπήρξε δεν είναι εύκολη και η κοινή λογική γεννά θεριά. Το συναίσθημα δεν συνομιλεί με τον λόγο και στη ζωολογία κάποιος περισσεύει.

Σε αυτά τα διηγήματα ο Κορτάσαρ ελίσσεται ανάμεσα στο άγνωστο, το πολύμορφο, το εθνικό που γίνεται παγκόσμιο. Σαν το τάνγκο είναι ο ρυθμός του βιβλίου και το πάθος ισορροπεί με την εγκράτεια. Στη σελίδα 81 διαβάζουμε: Μέχρι τότε, ο Μάριο αισθανόταν έξω από την Ντέλια, έξω απ’ τη ζωή της, έξω ακόμα κι απ’ το σπίτι της. Ήταν πάντα «επισκέπτης», και για τους Αργεντινούς αυτή η λέξη έχει μια έννοια σαφώς διαχωριστική. Όταν την έπιανε αγκαζέ για να διασχίσουν το δρόμο ή ν’ ανέβουν τη σκάλα τού σταθμού Μεδράνε, έριχε μια ματιά στο χέρι του πάνω στο μαύρο μετάξι του ρούχου της και ζύγιζε αυτό το άσπρο πάνω στο μαύρο, αυτή την απόσταση. Ο Κορτάσαρ κάνει την προσπάθεια να περάσει από τη μία ανθρώπινη όχθη στην άλλη και γι’ αυτό φτιάχνει την ενέδρα του. Περιμένει και κάποιος εαυτός του θα τον περάσει απέναντι! Η αναγνωστική πρόκληση-απόλαυση δεν θα ήταν δυνατή χωρίς τη μετάφραση και τις σημειώσεις του Αχιλλέα Κυριακίδη. Ο Κυριακίδης ξέρει καλά τον Κορτάσαρ, αλλά πάντα τον πλησιάζει ταπεινά και με τον ενθουσιασμό μικρού παιδιού. Δίνει χώρο στο γλωσσικό και συναισθηματικό φορτίο του δημιουργού και με απλότητα μας βάζει στον κόσμο του. Ο σεβασμός του προς αυτόν και σε μας φαίνεται στη σημείωση στη σελίδα 41. Εκεί μας ενημερώνει για τη δυσκολία στη μετάφραση του διηγήματος Μακρινή. Τα λεκτικά παιχνίδια του Κορτάσαρ πρέπει να αποκαλυφθούν για να φανεί το λογοτεχνικό μέγεθος του αργεντινού συγγραφέα.