Η Βαρόνη της Τζαζ

Η Βαρόνη Της Τζαζ. Χάνα Ρότσιλντ, Μετ: Βάνα Αυγερινού, Εκδ. Κέρκυρα

Mία απίθανη ιστορία, αυτή της Βαρόνης Κάθλιν Άννι Πανόνικα Ρότσιλντ, της γνωστής οικογένειας των τραπεζιτών που άφησαν το εβραϊκό γκέτο της Φρανκφούρτης για να σκορπίσουν στις τέσσερις γωνιές της Ευρώπης.

Η Πανόνικα ή Νίκα προέρχεται από το πιο διάσημο κομμάτι της οικογένειας, αυτό που έζησε στην Αγγλία και περιλαμβάνει πλείστους όσους εκκεντρικούς χαρακτήρες. Από τις τελευταίες γόνους της οικογένειας η συγγραφέας, δημοσιογράφος και ντοκουμαντερίστρια, Χάνα Ρότσιλντ, ανιψιά της Βαρόνης, μόλις πρόλαβε την θεία της ζωντανή (πέθανε το 1988) και έθεσε ως σκοπό ζωής να κάνει γνωστή την παραμυθένια ιστορία της και το πώς η γυναίκα αυτή μετεξελίχθηκε σε ηγερία του θρυλικού τζαζίστα Θελόνιους Μονκ.

Πάνω από είκοσι χρόνια συλλογής πληροφοριών και ζωντανών μαρτυριών συνθέτουν το πορτρέτο της Νίκα, της οποίας το όνομα δόθηκε από τον φυσιοδίφη πατέρα της, προς χάριν ενός είδους πεταλούδας που έψαχνε!  Στα πρώτα κεφάλαια, το βιβλίο αναφέρεται  στα νεανικά χρόνια της Βαρόνης, στην αριστοκρατική τυπολατρία με το ασφυκτικό πλαίσιο ζωής και την περιορισμένη ελευθερία κινήσεων, μέσα σε ένα περίγυρο χλιδής και πλούτου. Η Νίκα, παρόλο που ακολούθησε την προδιαγεγραμμένη πορεία της τάξης της, παντρεύτηκε και απέκτησε πέντε παιδιά, κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου έκανε παράτολμα πράγματα ούσα στην Γαλλική Αντίσταση και διασώθηκε από καθαρή τύχη. Με το τέλος του πολέμου ένιωσε πως η επιστροφή στην χρυσή θαλπωρή τού παλατιού της καθόλου δεν την ικανοποιούσε. Είναι τότε, στα μέσα της δεκαετίας του ’40, που ακούει από ένα φίλο της τον δίσκο “Black, Brown and Beige”, την τζαζ συμφωνία του Ντιούκ Έλλινγτον, που περιγράφει ολόκληρη την πορεία της αφροαμερικανικής κοινότητας, από τους σκληρούς ρυθμούς των χρόνων της σκλαβιάς μέχρι το ξεφάντωμα στους δρόμους του Χάρλεμ.

Αλλά είναι το αριστούργημα του πιανίστα Θελόνιους Μονκ, “Round Midnight” που αιχμαλωτίζει για πάντα στις συγχορδίες του την Νίκα. Τότε που αποφασίζει να γνωρίσει τον μουσικό, πράγμα δύσκολο, καθώς ο Μονκ δεν χαίρει καμιάς δημοσιότητας όντας στο περιθώριο της δημιουργικής πρωτοπορίας της bebop: ένα μουσικό κίνημα – επανάσταση, από μια δράκα μουσικών με πρωταγωνιστές τον Τσάρλι Πάρκερ, τον Ντίζι Γκιλέσπι και τον Θελόνιους Μονκ. Καινούριος ήχος μέσα από την παράδοση των μπλουζ, αποδομεί την ρυθμική χορευτική τζαζ και φέρνει ξανά πίσω την μαύρη καρδιά της. Η Νίκα ψάχνει τον πιανίστα και ύστερα από μια δεκαετία τον ανακαλύπτει σε κακή κατάσταση χωρίς κάρτα εργασίας στο Παρίσι και σε κατάθλιψη. Έχει εγκαταλείψει τον πρεσβευτή σύζυγό της στο Μεξικό και εγκαθίσταται σε πολυτελές ξενοδοχείο της Νέας Υόρκης, όπου πέρα από τον Μονκ μπαινοβγαίνουν και τζαμάρουν δεκάδες, διάσημοι κατόπιν, τζαζίστες. Στη σουίτα της πεθαίνει ο Τσάρλι Πάρκερ γι’ αυτό και αναγκάζεται να μετακομίσει σε άλλο ξενοδοχείο στο Σέντραλ Παρκ, μαζί με ένα πιάνο με ουρά για να παίζει εκεί ο προστατευόμενός της. Εντωμεταξύ βοηθά χρηματικά, αλλά και ως μάνατζερ, πάρα πολλούς μουσικούς, κλείνοντας χώρους. Είναι χαρακτηριστική η φιγούρα της Νίκα με ακριβή γούνα στην Rolls Royce της, φίσκα από μαύρους μουσικούς.

Αν η bebop  ήταν μια επανάσταση στο χώρο της τζαζ, η Νίκα ήταν μια γυναίκα που επαναστάτησε ενάντια στην τάξη της και ερωτεύτηκε τον ελεύθερο αέρα έκφρασής της και κατ’ επέκταση τους δημιουργούς της. Γι’ αυτό και ο υπότιτλος στο βιβλίο, “Στα ίχνη της Νίκα, μιας επαναστάτριας Ρότσιλντ”.

Στο κλαμπ Stork της Νέας Υόρκης, 1954. Φωτ: Marcus Harrison

Βέβαια, όλα δεν ήταν ρόδινα: εθισμένος σε διάφορες ουσίες και απρόβλεπτος στην συμπεριφορά του ο μεγάλος πιανίστας, είχε συχνά δοσοληψίες με τις αστυνομικές αρχές, σε τέτοιο βαθμό ώστε να κινδυνεύσει η Νίκα να απελαθεί γιατί τον κάλυπτε! Η επονομαζόμενη και «Βαρόνη της bebop» αφιέρωσε της ζωή και τα λεφτά της στο έργο του Μονκ και της τζαζ σκηνής και αυτός είναι ο λόγος που αγόρασε μεγάλη μονοκατοικία στις όχθες του Χάντσον ποταμού, την οποία γέμισε με γάτες όταν ο Θελόνιους Μονκ εγκαταστάθηκε εκεί – στα μέσα του ’70, την περίοδο που αρρώστησε  ψυχικά και σταμάτησε να δίνει συναυλίες κι έμεινε μέχρι τον  θάνατό του, το 1982.

Το βιβλίο της Χάνα Ρότσιλντ, παρόλο που είναι ιστορία με υπαρκτά πρόσωπα, διαβάζεται σαν περιπετειώδες μυθιστόρημα για την ζωή μιας ασυμβίβαστης γυναίκας που ταυτίστηκε με έναν μύθο της τζαζ και για το πώς η χημεία αυτών των δυο έδωσε νόημα στη ζωή της και μεγαλύτερες δυνατότητες έκφρασης στον καλλιτέχνη.

Παράλληλα είναι ένας ύμνος αγάπης για το συναρπαστικό αυτό μουσικό κίνημα. Η μετάφραση βοηθά, βεβαίως, στη ροή του κειμένου και οι όποιες, μικρές, μεταφραστικές αστοχίες, όπως Τελόνιους αντί του κανονικού Θελόνιους, καθόλου δεν επηρεάζουν τη χαρά της ανάγνωσης. Στο βιβλίο περιέχεται και ένα ένθετο με φωτογραφίες της Νίκα καθ’ όλη την διάρκεια της ζωής της.

[Έχουν γραφτεί τουλάχιστον είκοσι συνθέσεις διαφόρων τζαζ μουσικών, γραμμένες για ή εμπνευσμένες από τη Νίκα. Από αυτές παραθέτουμε μία του αγαπημένου της Thelonious Monk με τίτλο το όνομά της και εικόνες από το σπίτι τους στη Νέα Υόρκη. Το δεύτερο κομμάτι είναι αυτό που παρακίνησε τη Νίκα να αναζητήσει τον μεγάλο πιανίστα]