Ο ανίκητος έρωτας
“Η δασκάλα με τα χρυσά μάτια”, του Στρατή Μυριβήλη, στο θέατρο “Βέμπο”
Να ερωτεύεσαι, να αγαπάς, να αγαπιέσαι, να χαίρεσαι, να ζεις. Κι αν δεν το κάνεις να βασανίζεσαι, να παλεύεις με τη μοναξιά και να βγαίνεις ηττημένος. Ο έρωτας πότε δεν ήταν εύκολος και δεν πρόκειται να γίνει. Δεν είναι δεδομένος, όσα δίνει άλλα τόσα παίρνει, είναι απρόβλεπτος και “κουβαλά” όλες τις αδυναμίες του ανθρώπου και των κοινωνιών του. Ο άνθρωπος ζητά, κυνηγά τον έρωτα και ο άνθρωπος τον “σκοτώνει” και τον εξοβελίζει. Ο έρωτας ακόμη και σήμερα σκανδαλίζει όταν δεν υπακούει σε κανόνες που βάζουν οι αδυναμίες του ανθρώπου. Εντάξει, η κοινωνία είναι πιο ανεκτική σήμερα, όμως την αναρχία και την ελευθερία του έρωτα δεν τη σέβεται απόλυτα. Θέτει όρια, ηλικιακά, θρησκευτικά, ταξικά, όπως και παλιά. Η διαφορά είναι ότι δεν χρειάζεται σιδερένια πυγμή για να επιβληθούν, ούτε φόβος. Μια “κανονικότητα” που εκμεταλλεύεται τα αγνά αισθήματα προς όφελος της τάξης και της ηθικής που διαμορφώνουν αντιδραστικοί άνθρωποι και στην ουσία μιλάμε για αταξία και ψευτοηθική. Η εσωτερική τάξη και ηθική είναι απολύτως προσωπικές και όταν κλονίζονται, τότε κλονίζεται και ο έρωτας, όπως αυτό που αναζητείται στην παράσταση “Η δασκάλα με τα χρυσά μάτια”.
Το έργο του Στρατή Μυριβήλη μεταφέρεται για πρώτη φορά στη σκηνή. Ο Πέτρος Ζούλιας υπογράφει τη διασκευή και τη σκηνοθεσία σ’ ένα άκρως απαιτητικό εγχείρημα. Το εν λόγω αποτελεί το μεταβατικό στάδιο στη δεύτερη συγγραφική περίοδο του Μυριβήλη. Σε αυτή κυριαρχεί η άρνηση του παρόντος και η στροφή προς την παιδική ηλικία. Η άρνηση όμως δεν έχει να κάνει μόνο με μοιρολατρία. Είναι η αντικειμενική πραγματικότητα της εποχής που τον κάνει να πεισμώνει και να θέλει κάτι άλλο, κάτι πιο ευγενικό, κάτι αληθινά αθώο και μακριά από μικροπρέπειες ασφυκτικό έλεγχο. Το έργο δημοσιεύεται σε μέρη στην εφημερίδα “Καθημερινή” την περίοδο 1931-1932 και κυκλοφορεί αυτόνομο βιβλίο το 1933, δέκα χρόνια μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και την ακύρωση της “Μεγάλης Ιδέας”. Η Ελλάδα διανύει περίοδο πολιτικής κρίσης ενώ δεν θα μείνει ανεπηρέαστη από την παγκόσμια κρίση του 1929. Εξαντλημένη, λοιπόν, από τον πόλεμο και το πολιτικό αδιέξοδο, η χώρα δύσκολα προχωρά και ανασαίνει. Σε αυτές τις συνθήκες πασχίζει να υπάρξει και να στεριώσει ο έρωτας, ο απαγορευμένος…
Στο επίκεντρο του συγγραφέα βρίσκεται ο έρωτας του έφεδρου ανθυπολοχαγού Λεωνή Δρίβα και της Σαπφούς Βρανά. Τα γεγονότα διαδραματίζονται στη Μυτιλήνη του Μεσοπολέμου. Η κλειστή επαρχιακή ζωή “πνίγει” κάθε προσπάθεια ελευθερίας. Ο Λεωνής επιστρέφει από τον πόλεμο γεμάτος ψυχολογικά τραύματα. Βλέπει τον καλό του φίλο Στρατή να πεθάνει και αναλαμβάνει να παραδώσει στη γυναίκα του, στη Σαπφώ, τα ενθύμια του. Σταδιακά θα αρχίσει να την ερωτεύεται, όμως οι κοινωνικές προκαταλήψεις και η ηθική της συνείδησης ταλανίζουν Λεωνή και Σαπφώ. Από τη μία το ανάρμοστο για την εποχή ειδύλλιο μιας χήρα και από την άλλη ο σεβασμός στον νεκρό φίλο και σύζυγο. Αυτό αντανακλάται και στους υπόλοιπους χαρακτήρες του έργου. Αυτή η ιδιαίτερη δυαρχία -προκατάληψη και ηθική- ορίζει τη συμπεριφορά όλων. Στο τέλος ο έρωτας νικά, χωρίς όμως να πείσει αυτούς που τον αρνούνται.
Το έργο θέτει πολλά ζητήματα, πέρα από το βασικό. Η διαφθορά και η συγκάλυψη έκνομων, ανήθικων ενεργειών, η διάθεση για ξύπνημα της ταξικής συνείδησης των φτωχών αγροτών, η υποκρισία, ο φθόνος και το κουτσομπολιό, η ακύρωση ιδανικών και ονείρων, ένοχα μυστικά… όλα αυτά έχουν θέση στο πολύπτυχο έργο του Μυριβήλη. Ο Ζούλιας ακολουθεί την εποχή και το ύφος του έργου. Προσπαθεί να αποτυπώσει την πολυπλοκότητα της κοινωνίας, να μην αφήσει τίποτα απ’ όσα συμβαίνουν σε μια κλειστή επαρχιακή κοινότητα εκείνης της περιόδου. Η προσπάθεια του απαιτεί μεγάλο θίασο. Τον έχει. Απαιτεί καλοφτιαγμένα κοστούμια. Τα έχει (Βαχλιώτη). Απαιτεί μουσική που σε ταξιδεύει και σε βάζει στη δράση και στο τοπίο. Την έχει (Ρεμπούτσικα). Αυτό που χρειάζεται όμως είναι χρόνος για να αποκτήσει ρυθμό και δύναμη η αφήγηση, να “δέσει” το σύνολο των ηθοποιών ακόμα καλύτερα, να βρουν όλοι τα πατήματα τους.
Η Λένα Παπαληγούρα και ο Κωνσταντίνος Ασπιώτης συνεννοούνται σκηνικά και αποδίδουν όσο καλύτερα μπορούν τους σύνθετους και αντιφατικούς χαρακτήρες τους, ισορροπούν και ζουν στο τέλος την ελευθερία, τη λύτρωση τους. Η Γιούλικα Σκαφιδά μετρημένη και ακριβής, πάντα στο όριο ο Μάρκος Παπαδοκωνσταντάκης, οι Χριστίνα Τσάφου, Γιώργος Κωνσταντίνου εύστοχοι με την κωμική τους στόφα. Η παράσταση παρά τη διάρκεια της (150 λεπτά) δεν κουράζει, κυλά ευχάριστα και όταν κοιτάξει στα μάτια το έργο του Μυριβήλη, τότε θα αφήσει ακόμη καλύτερες εντυπώσεις.
