Η κρυφή γοητεία της ευρωπαϊκής μπουρζουαζίας μέσα από τα μάτια του σινεμά

Η κατάσταση της ευρωπαϊκής αστικής τάξης με αφορμή 4 ταινίες του 2017

| 02/01/2018

Με τι επέλεξαν φέτος να ασχοληθούν σκηνοθέτες του ευρωπαϊκού σινεμά, όπως ο Γιώργος Λάνθιμος και ο Μίχαελ Χάνεκε και κυρίως τι σημαίνει αυτό για την εικόνα που έχει η κυρίαρχη τάξη για τον εαυτό της.

Το 2017 φτάνει στο τέλος του και καμία υπόσχεση για ένα έτος ευημερίας και ανάκαμψης δεν πραγματώθηκε. Τα καραβάνια των μεταναστών που σημάδεψαν το 2016 όχι μόνο δεν μειώθηκαν, αντίθετα η κατάσταση στη Μέση Ανατολή θυμίζει καζάνι που βράζει, προμηνύοντας νέες μετακινήσεις πληθυσμών. Η Ευρώπη έρχεται παράλληλα αντιμέτωπη με μια περαιτέρω διεύρυνση της κοινωνικής ανισότητας, οδηγώντας όλο και περισσότερο κόσμο στην επαιτεία και την ανέχεια. Ζητήματα ισότιμης αντιμετώπισης και διεκδίκησης δικαιωμάτων από την ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα βγαίνουν στο προσκήνιο, παράλληλα με μια άνοδο του φεμινιστικού κινήματος. Μπροστά λοιπόν σε όλο αυτό το ψηφιδωτό γεγονότων, ο ευρωπαϊκός κινηματογράφος δεν θα μπορούσε να μείνει απαθής, αν και προς το παρόν διακατέχεται από μια κρίση ταυτότητας, που εκφράζεται με την υπαρξιακή κρίση του σύγχρονου ατόμου ως το κεντρικό θέμα πολλών ταινιών, όπως και των παρακάτω.


A Fantastic Woman – Σεμπαστιάν Λέλιο


Η Μαρίνα, μια τρανς γυναίκα βλέπει την ζωή της να έρχεται ανάποδα όταν ο σύντροφός της πεθαίνει και αναγκάζεται να έρθει αντιμέτωπη με την οικογένειά του, που της απαγορεύουν να έρθει μέχρι και στην κηδεία. Από το, οικονομικά και συναισθηματικά, προστατευτικό περιβάλλον που της παρείχε ο σύντροφός της, αναγκάζεται να υπερασπιστεί ξανά τον εαυτό της και την ταυτότητά της στις αρχές, που δεν διστάζουν να την αποκαλούν με το προηγούμενο όνομά της και να την εξευτελίσουν με σωματικούς ελέγχους, στους εξαγριωμένους συγγενείς, που την προπηλακίζουν και στην πρώην γυναίκα του. Στο πρόσωπο της τελευταίας συμπυκνώνεται όλος ο λανθάνων συντηρητισμός και μισαλλοδοξία της αστικής τάξης, που καταλήγει να αποκαλεί «έκτρωμα» ό,τι απειλεί το προφίλ της καθωσπρέπει οικογένειας που βρίσκεται σε πένθος. Σκηνές φαντασιακού λυρισμού και συγκινησιακού νατουραλισμού κατακλύζουν την οθόνη, με την Μαρίνα στο κέντρο του κάδρου να προστατεύει το  τελευταίο ίχνος αξιοπρέπειας που της έχει απομείνει.


Killing of the Sacred Deer – Γιώργος Λάνθιμος


Η νέα ταινία του Έλληνα σκηνοθέτη δεν θα μπορούσε να μείνει ασχολίαστη. Είναι γνωστή από τον Κυνόδοντα ακόμα, η κυνική και πολλές φορές σκληρή και απαισιόδοξη οπτική σχετικά με τις ανθρώπινες σχέσεις, ιδιαίτερα του θεσμού της πυρηνικής οικογένειας. Αυτή τη φορά, το σκηνικό δεν είναι τόσο εξεζητημένο όπως ο Αστακός, πράγμα που σημαίνει ότι ο Λάνθιμος γνωρίζει ότι το στυλ του είναι πλέον τόσο ιδιοπρόσωπα αναγνωρίσιμο, έτσι ώστε το πρώτο μισό της ταινίας να μην χρειάζεται τόση αυτοαναφορικότητα. Κεντρική θέση στην ταινία έχει η οικογένεια ενός μεγαλογιατρού και το πώς παρεισφρέει στην γεωμετρία της ένα αγόρι ορφανό από πατέρα λόγω λάθους του πρώτου. Ο μικρός θέλει ξεκάθαρα εκδίκηση αλλά καταφέρνει και να προσεγγίσει την κόρη του γιατρού .Παράλληλα ο γιατρός στηρίζει οικονομικά την άνεργη μητέρα του για να αποσπάσει έμμεσα την σιωπή τους. Αν και οι ταξικές αντιθέσεις μένουν περισσότερο στο φόντο, ο Λάνθιμος επιδιώκει την συναισθηματική αποστασιοποίηση και αδιαφορία του θεατή, μέσα (και)από το τσαλάκωμα της τυπικής αστικής οικογένειας, με τους διαπρεπείς γονείς, τα φιλόδοξα παιδιά και τα μίνιμαλ, παστρικά σπίτια.


Happy End – Μίχαελ Χάνεκε


Η οικογένεια που έστησε στην φετινή του ταινία ο 75χρονος πια σκηνοθέτης, αν και αυτοαναφέρεται στην προηγούμενη ταινία του Amour, έρχεται αντιμέτωπη με την κοινωνική πραγματικότητα και την σαπισμένη εσωτερική της συνοχή. Δυσλειτουργικοί μικροαστοί που βρίσκουν διέξοδο σε παράνομες σχέσεις, σεξουαλικά φετίχ, με αυτοκτονικές και καταθλιπτικές τάσεις, παλεύουν να επανακτήσουν(;) την συναισθηματική τους πληρότητα σε ένα περιβάλλον υλικής αφθονίας.  Εικόνες από άδεια σπίτια και εξοχικά, κοινωνικές δεξιώσεις χωρίς νόημα, οικογενειακές συναναστροφές μόνο για τα τυπικά καταδεικνύουν ένα ξεπερασμένο και επιφανειακό τρόπο ζωής, όπου η πραγματικότητα εισβάλλει με τον πιο απροσδόκητο τρόπο: με μια ομάδα Αφρικανών μεταναστών που εισβάλλει τυχαία σε μια δεξίωση, προκαλώντας αμηχανία και δυσφορία στους παρευρισκόμενους. Δυο διαφορετικοί κόσμοι συγκρούονται σε μια σκηνή και όσο και αν απολαμβάνει ο Χάνεκε την αποδόμηση του αστικού μικρόκοσμου, τόσο αυτός συνεχίζει να απέχει αντικειμενικά από την κυρίαρχη πραγματικότητα.


Το Τετράγωνο – Ρούμπεν Έστλουντ


Μια ταινία για την υπαρξιακή κρίση ενός επιμελητή μουσείο σύγχρονης τέχνης δεν θα μπορούσε να κάνει πιο εύστοχα σχόλια για το κοινό που καταναλώνει τέτοιου είδους τέχνη, για την επαφή του με το κοινωνικό γίγνεσθαι και την performance art στο σήμερα. Το «Τετράγωνο» είναι ένα installation 4 επί 4 χαραγμένο σε έναν δημόσιο χώρο το οποίο θέλει να είναι ένα «καταφύγιο εμπιστοσύνης και συμπόνιας», όπου «μέσα σε αυτό όλοι έχουν τα ίδια δικαιώματα και υποχρεώσεις». Μικρά περιστατικά που φέρνουν σε αλληλεπίδραση την εργατική με την αστική τάξη της Σουηδίας, δημιουργούν ένα δαίδαλο παρεξηγήσεων που καταφέρνει να ανατρέψει την στρωμένη επαγγελματική και προσωπική ζωή του πρωταγωνιστή. Εδώ κυριαρχεί ο προβληματισμός για το ζήτημα της επαιτείας και έμμεσο σχόλιο για την περιορισμένη αφομοίωση των ρομά στην σκανδιναβική κοινωνία. Όπως και ο Χάνεκε, έτσι και ο Έστλουντ μέσω μιας επίδειξης στους επενδυτές του μουσείου τεστάρει τις αντοχές της μπουρζουαζίας, αν και δεν ξεφεύγει από μια απλή αναπαραγωγή των συνηθειών και του τρόπου ζωής τους.

ΠΡΙΝ, 30/12/17