Η «Χρυσή Νεολαία» («Jeunesse dorée»)
Η δύναμη κρούσης της θερμιδοριανής αντίδρασης (Α΄ μέρος)
Προκειμένου να γίνει σφαιρικότερα κατανοητό το άρθρο που ακολουθεί και αφορά ένα εξειδικευμένο ζήτημα, τη Χρυσή Νεολαία, ας δώσουμε μία συνοπτική περιοδολόγηση της Γαλλικής Επανάστασης.
Η Γαλλική Επανάσταση γνώρισε πολλές εκρήξεις, πολλές διαδοχικές εναλλαγές. Στα πρώτα της βήματα, εμφανίζεται σαν «φιλελεύθερη επανάσταση», μετριοπαθής, η οποία είχε μερικά μόνο δραματικά επεισόδια (άλωση της Βαστίλης, σφαγή στο Πεδίο του Άρεως, Πρώτη Τρομοκρατία, αν και το τελευταίο επεισόδιο βρίσκεται στο μεταίχμιο μεταξύ της πρώτης και της δεύτερης φάσης της Επανάστασης).
Αυτή η πρώτη φάση εξελίσσεται με γοργό ρυθμό, σε τέσσερα διαδοχικά επεισόδια: μία αριστοκρατική εξέγερση (η συνέλευση των Προκρίτων, 1788), μία εξέγερση μεγαλοαστών, των “νομικών” όπως την αποκάλεσαν (η σύγκληση των Γενικών Τάξεων), έπειτα μία λαϊκή επανάσταση των αστικών πληθυσμών και μία αγροτική επανάσταση, και οι δύο αποφασιστικής σημασίας. Αυτή η νέα προσέγγιση που θεωρεί την αριστοκρατική εξέγερση του 1787-1788, όπως έκανε ο J. Egret με το έργο του La Pre-Revolution Francaise 1787-1788 (Παρίσι, 1962), ως πρώτο στάδιο (ή έστω το προστάδιο) της Επανάστασης ήλθε να προστεθεί στην παραδοσιακή αντίληψη που τοποθετεί την Επανάσταση στην περίοδο από τη σύγκλιση των Γενικών Τάξεων (5 Μαΐου 1789) ως την πολιορκία και την άλωση της Βαστίλης (12-14 Ιουλίου 1789). Η αριστοκρατική εξέγερση προκάλεσε αντιδράσεις και από την αντίπαλη πλευρά και οι πρώτες εκφάνσεις της λαϊκής εξέγερσης εκδηλώθηκαν πριν ακόμα από το 1789.
Ακολουθεί μία δεύτερη φάση της Επανάστασης, κατά τον Georges Lefebvre πρόκειται για τη δεύτερη Γαλλική Επανάσταση1, η οποία διαδέχεται την πρώτη, μετά από την κήρυξη του πολέμου κατά τις Αυστρίας, στις 20 Απριλίου 1792 και την εισβολή των ξένων μοναρχιών στη Γαλλία. Στον πόλεμο του 1792 οφείλεται η νέα τροπή που πήρε η Επανάσταση. Ακολουθεί η πτώση, σύλληψη και εκτέλεση του Λουδοβίκου, η ανατροπή της μοναρχίας και η εγκαθίδρυση της Πρώτης Γαλλικής Δημοκρατίας. Η Επανάσταση, μεταβάλλοντας τη Γαλλία σε σύγχρονο κράτος, απέδειξε, αποκάλυψε τη δυναμική της και προετοίμασε επομένως την έκρηξη. Η φάση αυτή κορυφώνεται στην περίοδο τη Τρομοκρατίας, όπου η περικυκλωμένη Επανάσταση θέτει σε εφαρμογή πρωτοφανή δρακόντεια μέτρα για να αντιμετωπίσει την εσωτερική αντεπανάσταση και την ξένη εισβολή, αλλά και πρωτοφανή κοινωνικά μέτρα, τα οποία τρομοκρατούν την αστική πρωτοπορία.
Η περίοδος αυτή τελειώνει με το πραξικόπημα της 9ης Θερμιδόρ και την πτώση του Ροβεσπιέρου (27 Ιουλίου 1794). Τους πρώτους μήνες μετά από το πραξικόπημα η μετριοπαθής αστική τάξη και οι Θερμιδοριανοί θα εξαπολύσουν σειρά επιθέσεων και διώξεων εναντίων των οπαδών της Τρομοκρατίας και των ριζοσπαστών, η οποία θα κορυφωθεί με την έναρξη της Λευκής Τρομοκρατίας, ενώ παράλληλα επιχειρούν να ανακαλέσουν όλα τα φιλολαϊκά κοινωνικά μέτρα που είχε θεσπίσει η Τρομοκρατία. Στα πλαίσια αυτής της αντίδρασης, γεννήθηκε και έδρασε και η «Χρυσή Νεολαία».
Η Χρυσή Νεολαία
Ύστερα από το πραξικόπημα της 9ης Θερμιδόρ και την πτώση του Ροβεσπιέρου, οι ηγέτες της θερμιδοριανής αντίδρασης ξεκινούν σταδιακά να προετοιμάζουν την αντεπίθεση τους. Από το 1793, οι Sans-Culottes ήταν οι κυρίαρχοι του δρόμου, και παρά τις διαιρέσεις στις γραμμές τους παρέμεναν μία υπολογίσιμη δύναμη, η οποία φυσικά δεν εξαφανίστηκε επειδή ανατράπηκε ο Ροβεσπιέρος. Ωστόσο, αμέσως μετά την 9η Θερμιδόρ, oι αντίπαλοί τους μπόρεσαν να «υπολογίσουν» και να «γνωρίσουν» τις δυνάμεις τους, καθώς συγκεντρώνονταν έξω από τις πύλες των φυλακών και πολιορκούσαν την Επιτροπή Δημόσιας Ασφάλειας, απαιτώντας την απελευθέρωση των υπόπτων.
Όταν επήλθε η οριστική ρήξη μεταξύ των Ιακωβίνων και των αποστατών τρομοκρατών (του Fréron, του Tallien και του Bourdon κατά κύριο λόγο), οι τελευταίοι, οι οποίοι γνώριζαν τεχνικές εξέγερσης λόγω εμπειρίας, ανέλαβαν να οργανώσουν μια δύναμη που θα αντιμετώπιζε τους εχθρούς τους, και στρατολόγησαν αυτή τη δύναμη κυρίως από τη νεολαία της μεσαίας τάξης. Αυτό δεν ήταν ακριβώς καινοτομία, καθότι ήδη από τα τέλη του 1792 είχε εμφανιστεί με τη μορφή ομάδων που συγκρούονταν με τους οπαδούς των Ορεινών. Αυτή τη φορά όμως είχε πολύ μεγαλύτερη επιτυχία. Σύμφωνα με τον Duval, τότε υπάλληλο συμβολαιογράφου, όλοι οι υπάλληλοι των δικαστηρίων και οι περισσότεροι υπάλληλοι τραπεζών και βοηθοί καταστηματαρχών ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα.i Αυτοί οι νέοι άνδρες μοιράζονταν αναμφίβολα τις αντιλήψεις της τάξης τους. Συνήθως όμως είχαν έναν πολύ πιο άμεσο στόχο με τη δράση που ανέπτυσσαν: πολλοί από αυτούς ήταν λιποτάκτες της πρώτης γενικής επιστράτευσης του 1793 και γι’ αυτό το λόγο η πτώση της επαναστατικής κυβέρνησης σήμαινε για αυτούς ασφάλεια. Μία αναφορά της αστυνομίας δήλωνε πως σε έφοδο που έκανε σε λεωφόρο, οι πέντε από τους τριάντα συλληφθέντες ήταν λιποτάκτες:
Η διοίκηση της αστυνομίας, σε συνεργασία με τον επίτροπο πολέμου, πραγματοποίησε μία καταδρομική επιχείρηση στη λεωφόρο και σε ύποπτα σημεία με σκοπό τη σύλληψη λιποτακτών, κακοποιών στοιχείων και νέων ανθρώπων της πρώτης επιστράτευσης. Από τους τριάντα, που έφεραν στη διοίκηση της αστυνομίας, διαπιστώθηκαν πέντε που ήταν…ii
Ο Duval μάλιστα, περηφανεύεται γι’ αυτό:
Δεν προσποιούμαστε για να φανούμε, λέει ο ένας μιλώντας με τους επικεφαλής (της αστυνομίας), ότι ήμασταν όλοι ή σχεδόν όλοι κληρωτοί ανυπότακτοι. Σκεφτήκαμε πως θα υπηρετούσαμε πολύ πιο χρήσιμα τη δημόσια υπόθεση στους δρόμους του Παρισιού παρά στη στρατιά του Sambre-e-Meuse, του Ρήνου και του Μοζέλλα ή των Ανατολικών Πυρηναίων, και όποιος πρότεινε να σταλούμε να πολεμήσουμε στα σύνορα θα είχε λάβει πολύ άσχημα νέα, βάλτε το καλά στο μυαλό σας.iii
Μάταια το ζήτημα τέθηκε και ξανατέθηκε στη Συμβατική. Ο καλύτερος τρόπος να αποφύγει κάποιος τη στρατιωτική θητεία ήταν γίνει δημόσιος ή διοικητικός υπάλληλος. Με το που εξοστρακίζονταν από τις διοικητικές τους θέσεις οι Ιακωβίνοι, αμέσως τη θέση τους έπαιρναν οι «νέοι άνθρωποι». Η αστική αντεπίθεση είχε αρχίσει. Για άλλη μία φορά, οι Ορεινοί διαμαρτυρήθηκαν μάταια.
Πρέπει να ήταν ο Fréron που πρώτος είχε την ιδέα να τους χρησιμοποιήσει. Όπως και να έχει, η οργάνωση έμεινε γνωστή ως jeunesse dorée (χρυσή νεολαία) de Fréron. Κατά τη διάρκεια της ανθυπατείας του στην Τουλόν και τη Μασσαλία, την περίοδο της Τρομοκρατίας, χύθηκε άφθονο αίμα και έγιναν πολλές λεηλασίες. Είχε εκτελέσει χωρίς δίκη εκατοντάδες κρατουμένους στην Τουλόν και συνέχισε τις εκτελέσεις στη Μασσαλία. Ο Ροβεσπιέρος αηδιασμένος κατόρθωσε να πετύχει την ανάκλησή του, καθώς και αυτή του Barras, του συνενόχου του και είχε αρνηθεί να τους δεχτεί όταν επέστρεψαν, παρότι ο Fréron ήταν συμμαθητής του στο παλιό κολέγιο Louis-le-Grand. Yπεύθυνοι να ελέγξουν τους λογαριασμούς κατά την διάρκεια της αποστολής τους, ο Cambon και ο Ramel, μέλη της Επιτροπής Οικονομικών και μετέπειτα συνεργάτες τους εναντίον του Ροβεσπιέρου, ανακάλυψαν ότι είχαν αποκτήσει, προς όφελος τους, το ποσό των 800 χιλιάδων λιβρών και απαίτησαν την επιστροφή αυτού του ποσού.iv
Όμως ο Barras και ο Fréron αναφέρθηκαν στα υποτιθέμενα πρακτικά ενός δημάρχου, σημειώνοντας ότι, στη διαδρομή, η άμαξα τους έπεσε
σε μία λίμνη και το χαρτοφυλάκιο με τα ασινιάτα χάθηκε μέσα στη λίμνη. Ο Cambon το ανέφερε στην Επιτροπή Κοινής Σωτηρίας, η οποία απαίτησε να της παραδώσουν τους λογαριασμούς. Οι αντιπρόσωποι ζήτησαν χρόνο για την έκδοση των απαραίτητων δικαιολογητικών, όμως η 9η Θερμιδόρ τους έδωσε απαλλαγή. Αυτός ήταν ο άνθρωπος που, περισσότερο ακόμα κι από τον Tallien, θα οργανώσει την αντίδραση ενάντια στους Ιακωβίνους και θα τους νικήσει στο δρόμο, χωρίς ωστόσο οι Ιακωβίνοι να έχουν πλέον σχεδόν ποτέ την μαζική υποστήριξη των Αβράκωτων.
Στην αρχή, κατά τη διάρκεια του Fructidor, ο Tallien και ο Fréron, διωγμένοι από τη λέσχη των Ιακωβίνων, αναζητούν, για να συγκρουστούν με τους αντιπάλους τους, οποιονδήποτε θέλει να συμμετάσχει. Οι πρώτοι τους αντάρτες δεν είναι μόνο μουσκαντίνοι, δηλαδή νεαροί λιποτάκτες αστοί ή νεαροί που είχαν πάρει αναβολή ή άδεια απουσίας από το στράτευμα, είναι και εμπερτιστές, και δαντονικοί και παλιοί Κορδελιέροι, προσωπικοί φίλοι του παλιού Fréron, του Fréron που θαύμαζε τον Μαρά και του διακήρυττε την πίστη σε αυτόν.v
Όταν ο Fréron επανακυκλοφορεί τον Orateur du peuple, δύο ημέρες ύστερα από την διαγραφή του από τους Ιακωβίνους, την 11 Σεπτεμβρίου, στο πρώτο τεύχος, στην πρώτη σελίδα στην κορυφή βάζει μία λυρική επίκληση στον Μαρά, με την οποία του ζητάει να του δώσει δύναμη για να σώσει την πατρίδα από τη μοναρχία, τη μετριοπάθεια και την αριστοκρατία, θέτοντας τέρμα στην Τρομοκρατία (!)vi
Σε αυτό το άρθρο μπορεί κανείς να αντιληφθεί τη δημαγωγική τακτική του, η οποία φτάνει μέχρι την πολιτική ουσία: ο Ροβεσπιέρος πέθανε, η πολιτική του όμως όχι ακόμα. Καλεί να τον ακολουθήσουν όλοι όσοι υπέφεραν από την Τρομοκρατία, όλοι όσοι επλήγησαν από τον Νόμο περί Υπόπτων, όλοι όσοι είχαν βγει από τη φυλακή και θα επέστρεφαν ξανά εκεί αν οι συνεχιστές του Ροβεσπιέρου ξανάπαιρναν την εξουσία. Ενάντια στις επιτροπές που ζητούσαν να ελέγξουν τους λογαριασμούς, ενάντια στον Barère, ενάντια στον Billaud-Varenne και τους δικούς τους αντάρτες, τους Ιακωβίνους, αυτός ο τυχοδιώκτης που κινδύνευε, ηγήθηκε μίας σκληρής αντι-ιακωβίνικής καμπάνιας.vii
Με απίστευτο κυνισμό, η μνήμη των αιματηρών κατορθωμάτων του στην Τουλόν και τη Μασσαλία δεν τον εμπόδισε καθόλου να κατηγορήσει τον Carrier και τον Joseph Lebon για εγκλήματα και να ζητήσει τα κεφάλια τους: «Ότι οι ηγέτες των Ιακωβίνων της 9ης Θερμιδόρ», έγραφε στο φύλλο του της 30ης Σεπτεμβρίου, «με στοχοποιούν ως τον ηγέτη μιας νέας φράξιας. Nαι, αναμφίβολα ανήκω σε μία φράξια, είναι εκείνη των αρχών, και εκείνη των δικαιωμάτων του ανθρώπου…viii
Το απέδειξε περίτρανα. Η εφημερίδα του ήταν συνεχώς γεμάτη με καταγγελίες. Ούτε γυναίκες δε λυπήθηκε, όπως στην περίπτωση της Mme Crassous, γυναίκας του Ορεινού βουλευτή της Μαρτινίκας, μόνο και μόνο γιατί ήταν τακτικός ακροατής στις συνεδριάσεις της Συμβατικής και χειροκροτούσε τους Ορεινούς.ix
Αυτό που είναι σημαντικό να σημειωθεί είναι ότι, μέσα σε λίγο παραπάνω από ένα μήνα, οι τελευταίοι Εμπερτιστές, οι παλιοί Κορδελιέροι ακολούθησαν τον Fréron, εντάχθηκαν στη Χρυσή Νεολαία και πολέμησαν μαζί του τους «συνεχιστές του Ροβεσπιέρου» και τους Ιακωβίνους. Βρίσκει κανείς ανάμεσα τους, στην πρώτη γραμμή, τον νεαρό ταχυδρομικό υπάλληλο Varlet, ο οποίος είχε παίξει ένα σημαντικό ρόλο στο πλευρό του Jacques Roux και του Τhéophile Leclerc, των επικεφαλής των Λυσσασμένων, το προηγούμενο έτος, στις αναταραχές εναντίον εκείνων που αποθησαύριζαν και για τους νόμους περί προμηθειών.
Ο Varlet που είχε υπογράψει τη διαταγή του συναγερμού της 31ης Μαΐου 1793, στο όνομα της Επιτροπής εξέγερσης της οποίας ήταν ο ίδιος ένας από τους ηγέτες. Συνελήφθη και φυλακίστηκε για μερικές εβδομάδες το φθινόπωρο του 1793, προκειμένου να περιοριστεί η δημαγωγία του και αυτό ο Varlet δεν το ξέχασε. Χειροκρότησε την 9η Θερμιδόρ. Δύο ημέρες μετά την καταγγελία του Lecointre ενάντια στα μέλη της παλιάς Επιτροπής Κοινής Σωτηρίας (την 13η Fructidor/30 Αυγούστου), o Varlet έκανε εγκωμιαστικά σχόλια για τον Lecointre, ένας γενναίος άνδρας του οποίου τη δύναμη και το θάρρος εκτιμούσε.x
*Ο Θανάσης Γάλλος είναι ιστορικός
1. G. LEFEBVRE, Η Γαλλική Επανάσταση, σελ. 255. Σύμφωνα με τον LEFEBVRE, η επανάσταση της 10ης Αυγούστου 1792 εγκαινιάζει μία νέα, ακόμα περισσότερο καινοτόμο και πολύ βαθύτερα ριζοσπαστική επανάσταση από αυτήν της πρώτης περιόδου.
i G. Lefebvre, The Thermidorians, σελ. 47: …Au témoignage de Duval, alors clerc de notaire, toute la basoche et la plupart des commis de boutique et de banque répondirent à l’appel… La basoche σημαίνει ακριβέστερα το σύνολο των ανθρώπων που ασχολούνται με τη δικαιοσύνη.
ii Α. Αulard, Paris pendant la réaction thermidorienne…, T. 1, σελ. 90-91. Bλ. Παράρτημα, παραθ. 634.
iii G. Lefebvre, The Thermidorians, σελ. 48. Bλ. Παράρτημα, παραθ. 635.
iv Α. Μathiez, La réaction…, σελ. 148: trouvèrent qu’ils avaient perçu, à leur profit, une somme de 800 000 livres et exigèrent la restitution de cette somme.
v Ο.π., σελ. 148.
vi Ο.π., σελ. 148-149. Bλ. Παράρτημα, παραθ. 638.
vii Ο.π., σελ. 148-149.
viii Ο.π., σελ. 149-150: Que les meneurs des Jacobins du 9 thermidor…me désignent comme le chef d’une nouvelle faction; oui, je suis d’une faction redoutable, c’est celle des principes, c’est celle des droits de l’homme…
ix Οrateur du peuple, no 21, 6 Vendémiaire an III.
x Un brave homme dont il admirait la force et le courage. Αυτή η φράση προέρχεται από αναφορά της αστυνομίας,, χωρίς υπογραφή, χωρίς ημερομηνία, μέσα στον φάκελο του Varlet στα Archives Nationales F 4775/40. Στον ίδιο φάκελο βλέπουμε ότι ο τομέας των Droits de l’ Homme συγχαίρει τον Varlet κι επιβεβαιώνει ότι ήταν ο «πρώτος που κατήγγειλε τον Ροβεσπιέρο, τον Collot, τον Billaud και την κλικα του». (Rapport de police, non signé, non daté, dans le dossier de Varlet aux Archives nationales F 4775/40. On voit aussi dans le dossier que la section des Droits de l’Homme réclama Varlet et assura qu’il était le premier dénonciateur de Robespierre, Collot, Billaud et sa clique.)
Δείτε το δεύτερο μέρος εδώ