«Θάνατος ενός ταξιδιώτη», του Ντιντιέ Φασέν

Οι δυνάμεις καταστολής σκοτώνουν γιατί μπορούν! Οι άνθρωποι που διαχειρίζονται την εξουσία του κεφαλαίου, το κεφάλαιο, αυτό ζητούν και αυτό παίρνουν απ’ αυτές. Ας το κάνουμε ακόμη πιο απλό. Η εντολή προς τα σώματα ασφαλείας είναι σαφής: Αν κρίνετε ότι πρέπει να σκοτώσετε κάποιον, κάντε το! Κανείς δεν θα σας τιμωρήσει. Η αναφορά στην έννοια της κρίσης έχει κομβική σημασία. Ναι, οι κατασταλτικοί μηχανισμοί δεν εξοντώνουν άκριτα. Απλώς έχουν ξεκάθαρη εικόνα για τον κατασκευασμένο εχθρό. Τόσο απλά. Όσοι δεν υποτάσσονται στο εκμεταλλευτικό σύστημα πρέπει να σιωπήσουν. Αυτό μπορεί να γίνει με αναίτιες συλλήψεις και στημένα κατηγορητήρια, παράνομες φυλακίσεις, βασανιστήρια και δολοφονίες! Οι τελευταίες -αν και πάντα σοκάρουν την κοινή γνώμη- είναι άλλη μία πρακτική αντιμετώπισης των αντιδραστικών πολιτών. Η δράση αυτή είναι παγκόσμια, το μοτίβο ίδιο και το «γιατί» κοινό. Στην Ελλάδα η αστυνομία σκότωσε έναν Ρομά για 20 ευρώ! Στη Γαλλία, ο Άντζελο δολοφονήθηκε γιατί ήταν Ρομά, κανένας άλλος λόγος δεν υπήρξε. Τη συνέχεια τη φαντάζεστε. Ε, ο Ντιντιέ Φασέν θέλησε να μπει σε αυτόν τον κόσμο της νοσηρής φαντασίας και να μάθει γιατί μπορούν. Το βιβλίο του «Θάνατος ενός ταξιδιώτη» (Εκδόσεις Πόλις) ερμηνεύει αυτό που έχει επιβληθεί -δυστυχώς- ως αυτονόητο: την αστυνομική (και όχι μόνο) βαρβαρότητα.

Η συγγραφή του βιβλίου βασίστηκε στη δολοφονία του Άντζελο από τις γαλλικές δυνάμεις τάξης. Το μέλος της κοινότητας του ταξιδιού (έτσι αποκαλούνται οι Ρομά στη Γαλλία) ήταν καταζητούμενο. Είχε πάρει άδεια εξόδου από τη φυλακή και δεν επέστρεψε. Βρέθηκε στο αγρόκτημα των γονιών του. Τον υποδέχτηκαν, μαζί και με άλλα άτομα του οικογενειακού περιβάλλοντος, θερμά και ετοιμάζονταν να κάνουν μπάρμπεκιου. Η αστυνομία, -επίλεκτη μονάδα βαριά οπλισμένη- τον εντοπίζει και εισβάλλει στο οίκημα. Ακινητοποιεί γονείς και λοιπούς συγγενείς με ιδιαίτερη βιαιότητα. Ο Άντζελο κρύβεται σε παράπλευρη αποθήκη. Μια απρόσεκτη κίνηση προκαλεί την πτώση αντικειμένου. Οι αστυνομικοί στρέφουν την προσοχή τους εκεί. Μπαίνουν και… σκοτώνουν! Αυτό ήταν. Ο Άντζελο πέφτει νεκρός από τις σφαίρες τους. Οι θύτες επικαλούνται νόμιμη άμυνα και όλα γίνονται διαδικαστικά! Οι μαρτυρίες των ανθρώπων του θύματος αγνοούνται. Η έρευνα του χώρου πλημμελής. Τα ΜΜΕ σπιλώνουν τη μνήμη του θανόντος. Οι δικαστικοί μηχανισμοί, χωρίς ενδοιασμό, υιοθετούν την εκδοχή των αρχών και η υπόθεση κλείνει με το απαλλακτικό βούλευμα για τους αστυνομικούς-δολοφόνους.

Ο Φασέν -κοινωνιολόγος, ανθρωπολόγος, γιατρός- πιάνει το νήμα από το τέλος και αρχίζει να αναρωτιέται: «Γιατί οι αστυνομικοί δολοφόνησαν τον Άντζελο;». «Γιατί είπαν ψέματα;». «Γιατί εισαγγελέας, ανακρίτρια τους κάλυψαν;». «Γιατί θάφτηκε η αλήθεια;» «Γιατί αναζητείται ακόμη η αξιοπρέπεια των ανθρώπων του ταξιδιού;». Η απάντηση σε όλα αυτά είναι μία λέξη: ρατσισμός. Γράφει στη σελίδα 184: Είναι λοιπόν η ανυποληψία, ο στιγματισμός και η περιθωριοποίηση των ταξιδιωτών που καθιστούν δυνατό κάτι που θα ήταν αδιανόητο σε άλλα κοινωνικά περιβάλλοντα. Ο διάχυτος, στο σύνολο της κοινωνίας, ρατσισμός απέναντι τους είναι, σε τελική ανάλυση, το βαθύτερο κοινωνιολογικό αίτιο του θανάτου του Άντζελο, έχοντας τον ίδιο βαθμό ευθύνης με τις φονικές σφαίρες. Ο «Θάνατος ενός ταξιδιώτη» είναι υβρίδιο ιστορίας, λογοτεχνίας, ντοκουμέντου, μελέτης, δοκιμίου. Ο Φασέν εξετάζει την υπόθεση ψύχραιμα, αντικειμενικά, παρουσιάζει όλες τις πλευρές, εκθέτει τη φιλοσοφική διάσταση αλήθειας-ψέματος και ερμηνεύει τη στάση των μερών. Ο γάλλος επιστήμονας προσπαθεί να δώσει στον Άντζελο αυτό που στερήθηκε, την αξιοπρέπεια του! Το κάνει προσφέροντας στην οικογένεια του (και σε μας) πλήρη γνώση των συνθηκών που επέτρεψαν το τραγικό του τέλος. Η αφήγηση είναι συναρπαστική, δεν χάνεται το μέτρο και η ψυχραιμία αποκρυσταλλώνει τα γεγονότα και τις ειλικρινείς προθέσεις του δημιουργού. Το εύληπτο αποτέλεσμα οφείλεται στην καλή μετάφραση του Μανώλη Πιμπλή. Η επιμέλεια-διόρθωση ανήκει στην Αννα Μαραγκάκη.