Θέλω να ξέρεις ότι είμαι ο Tyrion Lanister!
Οι φίλοι μας στο facebook και η μανία των κουίζ
Όλο και περισσότερο τελευταία, ένας φίλος μας στο facebook εμφανίζεται ως ήρωας του Game of Thrones ή ως ήρωας του Χάρι Πότερ, μας παρουσιάζεται να ζει σε άλλη εποχή ή να βγαίνει μέσα από έναν πίνακα, να γίνεται ζουμερό χοτ-ντογκ ή να ξέρει απ’ έξω κι ανακατωτά το μετρό της Νέας Υόρκης. Τι μανία είναι αυτή με τα κουίζ, τέλος πάντων; Πολλά μέσα μαζικής ενημέρωσης στο εξωτερικό έχουν αρχίσει και αναλύουν το θέμα, τα περισσότερα ταυτίζοντας την ευχαρίστηση που παίρνει ο κόσμος από τα συγκεκριμένα κουίζ με την ευχαρίστηση που παίρνει διαβάζοντας τα ζώδια. Μια πολύ καλή ανάλυση του φαινομένου ανακαλύψαμε στο New Yorker και σας την παρουσιάζουμε…
Γράφει: Maria Konnikova. Μετάφραση-Επιμέλεια: Γιώργος Μιχαηλίδης
ΘΕΛΩ ΝΑ ΞΕΡΕΙΣ ΟΤΙ ΕΙΜΑΙ Ο TYRION LANISTER
Το 1948, ο Bertram Forer, εισηγητής ενός μαθήματος εισαγωγικής ψυχολογίας στο τμήμα Iατρικής και Xειρουργικής στη Διεύθυνση Βετεράνων του Λος Άντζελες και πρώην στρατιωτικός ψυχολόγος, αποφάσισε να κάνει ένα πείραμα με τους φοιτητές του σχετικά με τα τεστ αξιολόγησης προσωπικότητας. Άλλωστε, ποιος άλλος θα ήταν πιο ικανός να αποδομήσει αυτά τα τεστ από φοιτητές ψυχολογίας;
Κατά τη διάρκεια μιας διάλεξης, ανέφερε αδιάφορα το Diagnostic Interest Blank, ένα εργαλείο το οποίο ισχυριζόταν ότι χρησιμοποιούνταν ευρέως σε κλινικό περιβάλλον. Το D.I.B. ζητούσε από τα υποκείμενά του να καταχωρήσουν τα χόμπι τους, τα όσα προτιμούσαν να διαβάζουν, τα προσωπικά χαρακτηριστικά τους, τις εργασιακές τους υποχρεώσεις και τις κρυφές ελπίδες και φιλοδοξίες του ιδεατού τους ατόμου. Βασιζόμενος σε μια τέτοια λίστα καταχωρήσεων, ένας ψυχολόγος θα προσέφερε μια ποιοτική ερμηνεία των δυναμικών της προσωπικότητάς τους. Με τη φαντασία τους σε έξαψη, οι φοιτητές ρώτησαν τον Forer αν θα τους υπέβαλλε στο τεστ και αν φυσικά θα τους παρείχε εξατομικευμένες αξιολογήσεις βάσει των αποτελεσμάτων.
Μετά τη διεξαγωγή του “τεστ”, ο Forer επέστρεψε στους φοιτητές του μερικά έξυπνα τυπωμένα χαρτιά με το όνομά τους πάνω-πάνω, τα οποία περιέγραφαν μέσα σε δεκατρείς προτάσεις την προσωπικότητά τους. Τους ζήτησε, δε, να αξιολογήσουν το τεστ σε μια κλίμακα απ’ το 0 (κακό) έως το 5 (τέλειο) αλλά και την κάθε πρόταση ξεχωριστά ως αληθινή ή ψεύτικη. Μαζεύοντας τα χαρτιά ζήτησε από τους φοιτητές να σηκώσουν τα χέρια τους αν πίστευαν ότι η αξιολόγηση ήταν ακριβής. Σχεδόν όλα τα χέρια υψώθηκαν… Τότε ο Forer αποκάλυψε την αλήθεια: όχι μόνο είχαν όλοι λάβει ένα όμοιο προφίλ αλλά και το ίδιο το προφίλ δεν είχε καμία σχέση με το D.I.B., ένα τεστ που είχε φτιάξει ο ίδιος για την περίσταση. Οι δεκατρείς προτάσεις είχαν παρθεί από ένα αστρολογικό βιβλίο περιπτέρου. Κι όμως, οι φοιτητές ψυχολογίας είχαν αξιολογήσει το τεστ με 4.3 στα 5 ενώ βρήκαν κατά μέσο όρο δέκα στις δεκατρείς προτάσεις αληθινές για τον εαυτό τους. Ο Forer αποκάλεσε αυτό που έβλεπε υποκειμενική επιβεβαίωση (subjective validation). Το φαινόμενο αυτό πήρε έκτοτε την ονομασία Forer effect.
Σύμφωνα με τις αρχές του παραπάνω φαινομένου, τα προφίλ που αποσπούν την ισχυρότερη επιβεβαίωση είναι σχετικά αόριστα (“απολαμβάνεις ένα συγκεκριμένο μέγεθος αλλαγών και ποικιλίας στη ζωή σου”), διφορούμενα (“είσαι γενικά χαρούμενος κι αισιόδοξος αλλά κάποιες φορές μελαγχολείς”) και πάνω απ’ όλα ευνοϊκά (“είσαι δυνατός και αρέσεις πολύ στους άλλους”). Μερικά αρνητικά σχόλια δεν πειράζουν -αρκεί όμως το βασικό μήνυμα να είναι επιβεβαιωτικό. (“έχεις μεγάλη ανάγκη να είσαι αρεστός και να σε θαυμάζουν οι άλλοι” ήταν η πρώτη πρόταση στο προφίλ που είχε φτιάξει ο Forer το 1948). Όσο πιο θετική η γενική αξιολόγηση, τόσο πιο πιθανό είναι να την πιστέψουμε. Ακόμα κι οι σκεπτικιστές περί της αστρολογίας αρχίζουν να το ξανασκέφτονται αν το ωροσκόπιό τους είναι θετικό.
Εσύ θα επιβίωνες στα Hunger Games;
Το Forer effect έχει βρει ένα καινούριο χώρο φιλοξενίας: τα διαδικτυακά τεστ πρόβλεψης. Θα επιβίωνες στα Hunger Games; Πού στ’ αλήθεια στον κόσμο θα έπρεπε να ζεις; Όχι μόνο αυτές οι νέες εκδοχές του κουίζ προσωπικότητας βρίσκονται παντού -κυρίως στα feeds μας στο facebook- αλλά είναι και δελεαστικά. Το κουίζ του Buzzfeed “Ποιος χαρακτήρας του Game of Thrones είσαι;” έχει πάνω από δύο εκατομμύρια επισκέψεις σελίδας. Γιατί μας αρέσουν τόσο;
Αρχικά, μας αρέσει ν’ ακούμε για τους εαυτούς μας και μας αρέσουν οι φιλοφρονήσεις. Οι πρώτες εκδοχές των online κουίζ -θυμηθείτε το “Ποιος χαρακτήρας του Sex and the City είσαι;”- έχουν γίνει κολλητικές για τον ίδιο λόγο που έχει γίνει και η αστρολογία.
Ανεξαρτήτως της ηλικίας μας, τείνουμε να είμαστε το αγαπημένο θέμα του εαυτού μας κι αυτός ήταν κι ο λόγος που ήταν τόσο εύκολο για τον Forer να κάνει τους φοιτητές του να πάρουν μέρος στο πείραμά του. Δεν χρειάστηκε καν να τους πει ότι έκανε μια μελέτη ή να τους ζητήσει να κάνουν μια αξιολόγηση προσωπικότητας. Του το ζήτησαν αυτοί.
Αυτή η εγωκεντρική άποψη είναι προγενέστερη τόσο του Διαδικτύου όσο και της πρακτικής της ψυχολογίας. Ο Πτολεμαίος, στην τελική, έγραψε την πραγματεία του στην αστρολογία, την “Τετράβιβλο” παλιά, τον δεύτερο αιώνα μ.Χ. Στις σελίδες της, εξέθετε τις επιδράσεις που έχουν στη γη, τις ζωές μας και τη μοίρα μας τα δώδεκα ουράνια σύμβολα -μία παρουσίαση που δεν θα ήταν καθόλου εκτός τόπου στο μοντέρνο ρεπερτόριο περί ψυχής ή στις σελίδες του εβδομαδιαίου ωροσκοπίου σου. Τι είναι λοιπόν αυτό που συμβαίνει στο παρόν και κάνει την περίσταση τόσο ώριμη για online αξιολογήσεις που αποκαλύπτουν το εσωτερικό μας βάθος; Γιατί το 2014 φαίνεται να γίνεται το έτος του κουίζ;
Φωτογραφία: Felicia Simion, National Geographic Your Shot
“Είμαι”, “ανήκω”, “υπάρχω” στην κατακερματισμένη διαδικτυακή κοινωνία
Η απάντηση ίσως να βρίσκεται πίσω, σε μια άλλη παλιά ανθρώπινη επιθυμία: την ανάγκη του ανήκειν. Όταν ο Abraham Maslow πρωτοανάρτησε την διάσημη ιεραρχία των αναγκών, το 1943, τοποθέτησε το ανήκειν κοντά στη βάση της πυραμίδας του, ακριβώς πάνω από την ψυχολογική επιβίωση και τη σωματική ασφάλεια. Κι ενώ το ανήκειν μας κινητοποιεί εδώ και χρόνια, στην εποχή του Διαδικτύου, η φύση του σκοπού έχει ελαφρά μετατοπιστεί και κατά τη διάρκεια του περασμένου έτους, η μετατόπιση έχει γίνει ακόμα πιο φανερή.
Το 2012, όταν δούλευε με τον ψυχολόγο Howard Gardner στο Project Zero του Χάρβαρντ (έκτοτε έχει μετακινηθεί στο Πανεπιστήμιο της Washington), η Davis αποφάσισε να μελετήσει πώς οι νεότεροι χρήστες του διαδικτύου -οι έφηβοι που μεγαλώνουν με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και αυτή και ο Gardner αποκάλεσαν “App Generation”- ανέπτυσσαν την ταυτότητά τους online. Αποδείχτηκε ότι δεν φέρονταν και πολύ διαφορετικά από τους υπολοίπους μας αλλά το έκαναν πολύ πιο ανοιχτά/δημόσια από πολύ μικρότερη ηλικία. “Η ανάπτυξη της ταυτότητας” πάντοτε ήταν μια πολύ κοινωνική διαδικασία,” είπε η Davis. “Με το Διαδίκτυο αυτή η διαδικασία έχει γίνει πολύ πιο δημόσια. Υπάρχει μια επικέντρωση πάνω σε μια πιο επιτελεστική δημόσια ταυτότητα που δίνει μια έμφαση στο προσωπικό αποτύπωμα και στην καλλιέργεια ενός δημοσίου προσώπου (public persona).” Τα υποκείμενά της όπως παρατήρησε “ταγκάρουν” φίλους σε αναρτήσεις και φωτογραφίες σαν σ’ ένα μηχανισμό που δίνει ένα σινιάλο, σαν έναν τρόπο για να πουν “Κοίτα, θα επιβίωνα στα Hunger Games. Εσύ;” Αυτά που κοινοποιούν και “ταγκάρουν” είναι ένας τρόπος να δημιουργήσουν εσωτερικές ομάδες και “να ορίσουν τα σύνορα μίας ομάδας φίλων.”
Αυτό έχει γίνει ακόμα πιο σημαντικό καθώς το Facebook παλιώνει και άλλα κοινωνικά δίκτυα έχουν αρχίσει να πολλαπλασιάζονται, να επεκτείνονται και να γίνονται πολύ πιο ετερογενή και δυσμεταχείριστα απ’ όσο ήταν κάποτε. Κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας, γίνεται ολοένα κι ευκολότερο να χαθείς. “Μόνο τον τελευταίο χρόνο, έχω δει έναν αληθινό κατακερματισμό στις πλατφόρμες κοινωνικών δικτύων που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι,” είπε ο Davis. “Και μαζί μ’ αυτό υπάρχει ένας αυξανόμενος κατακερματισμός στα ΜΜΕ και στην τηλεόραση.” Εδώ λοιπόν βρίσκεται ένα πιθανό σενάριο πίσω από την έκρηξη των κουίζ. Είμαστε μέρος ενός τεράστιου online πλήθους και καθώς η σημασία της online προσωπικότητάς μας μεγαλώνει, οι ευκαιρίες για να την εκφράσουμε -ή τουλάχιστον για να την εκφράσουμε με τη βεβαιότητα ότι κάποιος άλλος θα μας δει- σμικρύνεται. “Το να βρεις άλλους που σκέφτονται όπως εσύ ίσως να ‘ναι περισσότερο σημαντικό από ποτέ άλλοτε,” είπε η Davis. Έτσι, με περηφάνια διακηρύττουμε την κατάστασή μας και φτιάχνουμε μια σύνδεση με τα φιλαράκια μας, τον Tyrion Lanister και την Betty Draper. “Αυτά τα κουίζ σηματοδοτούν τις σειρές που παρακολουθείς και τις κοινότητες στις οποίες ανήκεις”, λέει η Davis. “Κι αυτό προφανώς δείχνει ποιος είσαι ως άτομο.”
Σαρκαστικοί και σοφοί, συχνά μεθυσμένοι αλλά επιτυχημένοι…
Ο Forer ήταν αξιοσημείωτα ακριβής όταν διάλεγε τις πρώτες του δεκατρείς προτάσεις πριν εβδομήντα χρόνια. Η γενικότητά τους και η γενικά θετική τους τάση, με μόνο μια πινελιά και χροιά αρνητικότητας είναι ο ακριβής τρόπος που έχει περάσει τη δοκιμασία του χρόνου. Σκεφτείτε το κουίζ του “Game of Thrones”: μια σειρά από ερωτήσεις που πρέπει να απαντήσεις σχετικές με τα πάντα από μουσικά γούστα ως προτιμήσεις φαγητού και αθλημάτων. Όταν το έκανα, συνειδητοποίησα ότι θύμιζε το D.I.B. του Forer. Ποια ταινία προτιμούσα; “το Omen;”, “το Cruel Intentions;”, “το War Horse;”, “το The King’s Speech;” Μία απ’ τις υπόλοιπες εννιά επιλογές; Και όσον αφορά την πρόταση που περιέγραφε καλύτερα τα ενδιαφέροντά μου στην αγάπη: κάποιος που πιστεύει “στον έναν και μοναδικό” ή κάποιος που δεν θα τον πείραζε ακόμα και να πληρώσει για έρωτα; Ένας δυνατός, ανθεκτικός τύπος ή κάποιος που μου θυμίζει τους γονείς μου; Για να μην αναφέρουμε τον χαρακτήρα που θα διάλεγα από τους “Simpsons”: Τον Bart ή την Lisa; Τον Otto ή την Edna Krabappel; Ή το άθλημα που θα έκανα αν είχα την επιλογή: netball; Ποδόσφαιρο; Τοξοβολία; Αγώνες ιππασίας; Δεν θα μπορούσα απλά να πω ότι δεν το ‘χα και πολύ με τα ομαδικά σπορ και να το αφήσω εκεί; Οι αρχικές μου απαντήσεις μου αποκάλυψαν ότι είμαι ο Jon Snow. Δεν θα μοιραζόμουν αυτό το αποτέλεσμα. Πού είχα κάνει λάθος; Ίσως να έπρεπε να είχα διαλέξει το “Cruel Intentions” παρά το “The King’s Speech” ή το “Papa don’t preach” της Μαντόνα αντί για το “Don’t Speak” των No Doubt. Αφού ξαναέκανα το τεστ πολλάκις, δίνοντας αυτές που θεωρούσα “σωστές” απαντήσεις κατάφερα τελικά να γίνω ο Tyrion Lanister, το αποτέλεσμα που ήθελα εξ αρχής. (Δεν είμαι η μόνη που προσπαθεί να κατευθύνει τα αποτελέσματα των κουίζ. Πρόσφατη εργασία έχει δείξει ότι το να δίνεις ψεύτικες απαντήσεις online είναι πιο αποδεκτό απ’ ό,τι σε άλλες περιστάσεις.)
Όπως φαίνεται, είμαι σαρκαστική και σοφή -παρότι συχνά μεθυσμένη (παρόλο που είμαι και αρκετά επιτυχημένη). Αυτή η παράθεση φαίνεται να θυμίζει πολύ τα νεύματα του Forer στο χιούμορ, τη σοφία και την ικανότητα αντιστάθμισης της έλλειψης προσωπικότητας. (“Είσαι υπερήφανος για τον εαυτό σου ως ανεξάρτητο πνεύμα και δεν αποδέχεσαι τα λεγόμενα των άλλων χωρίς την ύπαρξη ικανοποιητικών αποδείξεων.” “Ενώ έχεις κάποιες αδυναμίες προσωπικότητας, είσαι γενικά ικανός να τις αντισταθμίσεις.”) Σαρκαστικός και σοφός. Ακούγεται ακριβώς σαν εμένα, έτσι δεν είναι; Γαμώτο, αυτά τα πράγματα πέφτουν μέσα.
*μερικά κομμάτια του άρθρου έχουν κοπεί ή έχουν παρουσιαστεί περιληπτικά για χάρη συντομίας. Ολόκληρο το άρθρο μπορεί να βρεθεί στον παρακάτω σύνδεσμο.
