Χ. Μύλλερ: «Η Αποστολή: Ανάμνηση από μιαν Επανάσταση»
Συνέντευξη με το σκηνοθέτη Σάββα Στρούμπο
Σε νέες θεατρικές περιπέτειες η γνώριμη μας Ομάδα Σημείο Μηδέν παρουσιάζει από τις 20 Μαΐου 2016 έως τις 5 Ιουνίου 2016 (για 11 παραστάσεις) το έργο του κορυφαίου ανατολικογερμανού συγγραφέα Χάινερ Μύλλερ με τίτλο «Η Αποστολή: Ανάμνηση από μιαν Επανάσταση», στο Θέατρο Άττις-Νέος Χώρος. Μιλήσαμε με το σκηνοθέτη Σάββα Στρούμπο για τις αναζητήσεις της ομάδας, τη νέα παράσταση και τα μηνύματά της, αλλά και τη σημασία να κάνει κανείς πολιτικό θέατρο στην Ελλάδα της κρίσης.
Ένα νέο τοπίο έρευνας: η εξέγερση της ζωής
«Ως ομάδα Σημείο Μηδέν δουλέψαμε πάνω στο θέμα της από-ανθρωποποίησης, της κατάστασης που ο άνθρωπος χάνει τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά του, ήδη από τη Μεταμόρφωση του Κάφκα το 2012. Στην περίπτωση της Μεταμόρφωσης, ο Γκρέγκορ Σάμσα πιέζεται τόσο ασφυκτικά από το οικογενειακό, κοινωνικό και επαγγελματικό του περιβάλλον που μεταμορφώνεται σε ζωύφιο («τεράστιο απεχθές βδέλυγμα» λέει για την ακρίβεια ο Κάφκα). Στο Βόυτσεκ, ο ήρωας ζει σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης και η καταπίεση που υφίσταται τον μετατρέπει σε υπάνθρωπο. Στη δεύτερη εκδοχή της Σωφρονιστικής αποικίας είδαμε τη μουμιοποίηση του ανθρώπου, στο σώμα του οποίου η εξουσία εγγράφει τους νόμους, τις αξίες και τα ήθη της. Στο Εμείς, δίνεται έμφαση στο πως ο άνθρωπος μετατρέπεται σε αριθμό και γρανάζι μηχανής, αλλά και πώς οι δυνατότητες ανατροπής του τεχνοκρατικού ολοκληρωτισμού είναι πάντα παρούσες μέσω της κοινωνικής επανάστασης. Με το Εμείς ολοκληρώνεται η δουλειά μας πάνω στην από-ανθρωποποίηση και πλέον μας ενδιαφέρει η μετάβαση από την από-ανθρωποποίηση στην εξέγερση της ζωής».
Η υπόθεση της νέας παράστασης Η Αποστολή: Ανάμνηση από μιαν Επανάσταση
«Το έργο καταπιάνεται με τη Γαλλική Επανάσταση. Εξιστορεί την απόπειρα τριών απεσταλμένων της γαλλικής επαναστατικής κυβέρνησης στην αγγλική αποικία της Τζαμάικα, με στόχο να πυροδοτήσουν εξέγερση των σκλάβων εναντίον των δουλεμπόρων. Ο λευκός διανοούμενος Ντεμπυσόν, γιός δουλοκτήτη κι επικεφαλής της τριάδας, παλινωδεί, φλερτάρει με την προδοσία. Αντιλαμβανόμενος τις αντιφάσεις της εξέγερσης σκέφτεται να εγκαταλείψει την προσπάθεια και να περάσει με το μέρος των δουλεμπόρων. Αντίθετα οι δύο υφιστάμενοι σύντροφοί του, κρατούν άλλη στάση: Ο μαύρος σκλάβος Σασπόρτας και ο αγρότης Γκαλουντέκ, που έχουν υποστεί την καταπίεση στο πετσί τους, αψηφούν όλες τις δυσκολίες, ρίχνονται ολόψυχα στον αγώνα μέχρι θανάτου. Παρά τα προβλήματα και τις αντιφάσεις που αντιμετωπίζουν, παρά την ανακοίνωση της ήττας της επανάστασης και της επικράτησης του Ναπολέοντα αρνούνται να ακολουθήσουν τον Ντεμπυσόν στη διαδικασία απομυθοποίησης του επαναστατικού προτάγματος και της αναγκαιότητας της πολιτικής στράτευσης.
Μέσα στην Αποστολή υπάρχει και ένα εμβόλιμο κείμενο, σύμφωνα με την προσφιλή συνήθεια του Μύλλερ: σε αυτό ο θεατής μεταφέρεται από τη Γαλλική Επανάσταση στο σύγχρονο κόσμο. Το κείμενο είναι γνωστό με τον τίτλο Ο Άντρας στον ανελκυστήρα και καταδεικνύει την αγωνία και το φόβο ενός υπαλλήλου, στελέχους γραφειοκρατικού κολοσσού, παραπέμποντας έτσι στον κόσμο του Κάφκα, ο οποίος τρελαίνεται επειδή δεν είναι σε θέση να φέρει σε πέρας την αποστολή που του έχει ανατεθεί».
Στο επίκεντρο το έλλειμμα επαναστατικής ηγεσίας
«Από το έργο αναδεικνύεται ότι: το επαναστατικό πρόταγμα μπορεί ιστορικά να εκφυλίζεται, να προδίδεται, να ηττάται πρόσκαιρα, αλλά είναι πάντα αναγκαίο και επίκαιρο. Επιπλέον, στην πρώτη γραμμή του αγώνα θα είναι πάντα όσοι έχουν βιώσει την καταπίεση, οι σκλάβοι όλων των εποχών, οι καταπιεσμένοι όλων των χωρών: η εργατική τάξη, οι άνεργοι, το νομαδικό προλεταριάτο των μεταναστών και προσφύγων, όλοι οι χωρίς γη, ταυτότητα, όνομα και πατρίδα. Αυτοί θα αποτελούν πάντα τη μαγιά από την οποία θα ξεκινούν οι επαναστατικές ιδέες και πράξεις.
Παράλληλα ο Μύλλερ βάζει το φλέγον ζητούμενο του ελλείμματος επαναστατικής ηγεσίας στη διαδικασία χειραφέτησης των καταπιεσμένων, πιάνοντας το νήμα από την προβληματική που είχε αναδείξει ο Λέον Τρότσκι. Το ερώτημα είναι πώς μπορεί να γίνει υλική πραγματικότητα η κοινωνική, πολιτική αλλά και υπαρξιακή χειραφέτηση, όταν οι ηγεσίες είναι πιο πίσω από τις ανάγκες της εποχής, αλλά και τη διαθεσιμότητα του κόσμου να αγωνιστεί;
Από αυτή τη σκοπιά το έργο είναι ιδιαίτερα επίκαιρο, μιας και η κοινωνία είναι διαρκώς παρούσα, αλλά οι ηγεσίες της Αριστεράς είναι πίσω από τις απαιτήσεις των καιρών».
Ο συγγραφέας Χάινερ Μύλλερ
Ο συγγραφέας της Αποστολής είναι ο σκηνοθέτης, ποιητής, δραματουργός, φιλόσοφος Χάινερ Μύλλερ, ο οποίος θεωρείται ο σημαντικότερος θεατράνθρωπος στη Γερμανία μετά τον Μπέρτολτ Μπρεχτ. Θα μπορούσα να τον χαρακτηρίσω συγκρουσιακό μαθητή του, αφού δέχεται τη μέθοδο του, είναι μαρξιστής αλλά κρατά αιρετική στάση τόσο απέναντι στο μαρξισμό όσο και στη μπρεχτική μέθοδο. Η δουλειά του εμπεριέχει την αμφισβήτηση.
Αξίζει να σημειωθεί ότι παρόλο που από τη δεκαετία του 1960 και μετά οι σχέσεις του με το ανατολικογερμανικό καθεστώς διαταράχτηκαν, λόγω της κριτικής του στάσης (κατηγορήθηκε για «ιστορικό πεσιμισμό» και διαγράφηκε από την «Ένωση Ανατολικογερμανών Συγγραφέων»), ο ίδιος εξακολουθούσε να θεωρεί τον εαυτό του μαρξιστή και δεν έφυγε στη Δύση, παρόλο που τα έργα του παίζονταν σε όλο τον κόσμο».
Έμπνευση από τα εξεγερτικά κινήματα της εποχής του
«Στην Αποστολή ο Μύλλερ στέκεται κριτικά αφενός στη φύση του καπιταλισμού, που μετατρέπει τους ανθρώπους σε εμπορεύματα, γεννώντας τον πόλεμο, τη φτώχεια, την εκμετάλλευση. Αφετέρου στις επαναστατικές ηγεσίες, αντανακλώντας έτσι την απογοήτευση από τα τεκταινόμενα εντός της Σοβιετικής Ένωσης και του ανατολικού μπλοκ, την εποχή της γραφειοκρατικοποίησης.
Ωστόσο στο κάδρο βάζει και τον ίδιο. Στις αντανακλάσεις από τον καθρέφτη της πραγματικότητας βλέπει και τον εαυτό του. Ο Μύλλερ μοιάζει να είναι ο Ντεμπυσόν, κάνοντας έτσι την αυτοκριτική του, μια κριτική απέναντι στο λευκό διανοούμενο που στέκεται από καθέδρας, εμμένει στη θεωρητική ενασχόληση αλλά δεν βάζει τα χέρια του στη φωτιά της μάχης.
Το έργο γραμμένο το 1979 είναι σαφώς επηρεασμένο από τα κινήματα χειραφέτησης της δεκαετίας του ’60-’70. Εκκινεί από αυτά: τον Μάη του ’68, τα κινήματα αυτονομίας στη Γαλλία-Γερμανία, τα παρτιζάνικα κινήματα στη Λατινική Αμερική, το κίνημα των Μαύρων Πανθήρων, το αντιπολεμικό κίνημα στην Αμερική, αλλά και τις ρωγμές εντός του ανατολικού μπλοκ, με τις εξεγέρσεις στη Γερμανία, την Ουγγαρία, την Τσεχοσλοβακία. Κατ’ αυτό τον τρόπο ο συγγραφέας αντλεί από την εξεγερσιακή και επαναστατική παράδοση των χρόνων που ζει».
Συνάντηση ύπαρξης – ιστορίας επί σκηνής
«Στο Μύλλερ το θέατρο είναι ένας χωροχρόνος όπου η ύπαρξη και η ιστορία αλληλεπιδρούν, συναντιούνται και συγκρούονται. Πρόκειται για χωροχρόνο όπου η καρδιά και το μυαλό, τόσο των καλλιτεχνών όσο και για των θεατών, κινητοποιούνται, ανοίγοντας τη φαντασία τους στο πως μπορούμε να δράσουμε απελευθερωτικά μέσα στην κοινωνία.
Αυτή η σύγκρουση και αλληλεπίδραση ύπαρξης και ιστορίας ορίζει τον πολιτικό χαρακτήρα του έργου, αλλά και συνολικότερα του πολιτικού θεάτρου. Ωστόσο στο Μύλλερ ο πολιτικός χαρακτήρας του θεάτρου του δεν είναι ιδεολογικά και πολιτικά συμπαγής, όπως είναι στον Μπρεχτ. Άλλωστε ο Μύλλερ ανήκει στην επόμενη γενιά διανοούμενων, η οποία βίωσε την απομυθοποίηση της γραφειοκρατικοποίησης του επαναστατικού ορμέμφυτου στο Ανατολικό Μπλοκ. Το πολιτικό του σκεπτικό φέρει ένα τραύμα. Αν στον Μπρεχτ κυριαρχεί η αισιοδοξία, η πίστη στο ότι θα νικήσουμε, στο Μύλλερ υπάρχει ένα αγωνιώδες ιστορικό, πολιτικό, υπαρξιακό, φιλοσοφικό ερώτημα: ‘‘Ο κόσμος αλλάζει, επαναστατούμε, μπορούμε να νικήσουμε;’’».
Πολιτικό θέατρο στην Ελλάδα της κρίσης
«Σε μια εποχή πολιτικής, οικονομικής, ηθικής κρίσης και ιδιαίτερα σε μια χώρα που βρίσκεται στο σταυροδρόμι δύο καταστροφών (της καπιταλιστικής ευρωπαϊκής ένωσης και της αποικιοκρατούμενης Μέσης Ανατολής), το θέατρο και οι καλλιτέχνες του πρέπει να επιλέξουν στρατόπεδο: ή θα αναπαράγουμε την πεπατημένη οδό της τέχνης της αφομοίωσης που επιδιώκει τη συνέχιση του υπάρχοντος ή θα αντιληφθούμε ότι η θέση μας είναι με την πλευρά των ‘‘από κάτω’’.
Ο Μπένγιαμιν υποστηρίζει ότι η αστική και φασιστική τέχνη προσπαθεί να αισθητικοποιήσει την πολιτική. Το ίδιο κάνει και η σύγχρονη τέχνη της αφομοίωσης, της λήθης. Επιδιώκει να ξεχάσουμε, να χαλαρώσουμε, να υιοθετήσουμε ένα τρόπο ζωής με αμβλυμμένη την κριτική στάση, την ανάγκη για αντίσταση, τη μνήμη. Απέναντι σε αυτή τη διαδικασία είναι αναγκαίο οι καλλιτέχνες να απαντήσουν με το πρόταγμα του Μπένγιαμιν περί πολιτικοποίησης της αισθητικής. Μετά το τραυματικό βίωμα του 20ου αιώνα η τέχνη δεν μπορεί να μην δείχνει τις δυνατότητες αυτού που δεν έχει έρθει ακόμα, αλλά είναι πάντα εδώ».
Info:
Συντελεστές της παράστασης:
Μετάφραση: Ελένη Βαροπούλου
Σκηνοθεσία: Σάββας Στρούμπος
Φωτισμοί: Κώστας Μπεθάνης
Σκηνική εγκατάσταση | Κοστούμια: Ηλίας Παπανικολάου
Δραματουργική συνεργασία: Μαρία Σικιτάνο
Χειριστής φωτός: Δημήτρης Σταμάτης
Photo credits: Αντωνία Κάντα
Δημιουργία αφίσας: Soul Design
Επικοινωνία: Μαριάννα Παπάκη, Νώντας Δουζίνας
Διανομή
Ελεάνα Γεωργούλη: Ντεμπυσόν
Δαυίδ Μαλτέζε: Αντουάν, Πρώτη Αγάπη
Έβελυν Ασουάντ: Γυναίκα, Πρώτη Αγάπη, Προδοσία
Έλλη Ιγγλίζ: Γκαλουντέκ
Δημήτρης Παπαβασιλείου: Σασπόρτας
Στο εμβόλιμο κείμενο, Άντρας στον ανελκυστήρα ο Δαυίδ Μαλτέζε.
Τοποθεσία: Θέατρο Άττις-Νέος Χώρος, Λεωνίδου 12, Μεταξουργείο, Αθήνα (πλησίον Μετρό Μεταξουργείο)
Παραστάσεις: Παρασκευή 20 Μαΐου- Κυριακή 5 Ιουνίου 2016
Ημέρες και ώρες παραστάσεων: Κάθε Πέμπτη, Παρασκευή, Σάββατο και Κυριακή στις 21.00
Διάρκεια: 90’
Πληροφορίες-κρατήσεις εισιτηρίων: 210-3225207
Τιμές εισιτηρίων: 12ευρώ (κανονικό), 10ευρώ (φοιτητές, άνεργοι ΟΑΕΔ, ΑμΕΑ)
Περισσότερες πληροφορίες για την Ομάδα Σημείο Μηδέν, τους συντελεστές και τις παραστάσεις που έχει παρουσιάσει, μπορείτε να βρείτε στο www.simeiomiden.gr