Λίβανος: Η εξέγερση των «σκουπιδιών»

Κάτι «βρωμοκοπά». Αυτό βροντοφώναξαν δεκάδες χιλιάδες διαδηλωτές τον Αύγουστο στους δρόμους της Βηρυττού. Και δεν φταίνε μόνο οι σοροί των σκουπιδιών που επί εβδομάδες σωρεύονταν. Πριν ήταν οι διακοπές στην υδροδότηση, πριν από αυτό οι διακοπές στην ηλεκτροδότηση κ.ο.κ.  Οι βασικές υπηρεσίες της χώρας καταρρέουν. Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας λειτουργεί περισσότερο ως «εξισορροπητής» ανάμεσα στις πολιτικές δυνάμεις της χώρας παρά ως εκτελεστική εξουσία. Η ανεργία καλπάζει, η φτώχεια θεριεύει, η διαφθορά κυριαρχεί, η χώρα ακροβατεί στο χείλος της αβύσσου. Ο Λίβανος αντιμέτωπος με το παρελθόν και το παρόν του.

Τα σκουπίδια…

Όλα ξεκίνησαν στις 17 Ιουλίου όταν έληξε η αποκλειστική σύμβαση με την εταιρεία Sukleen η οποία είχε αναλάβει την αποκομιδή των απορριμμάτων από τη Βηρυττό σχεδόν από τις αρχές της δεκαετίας του ’90 με απευθείας ανάθεση και διαρκή αύξηση αποδοχών. Έκτοτε αναζητείται αντικαταστάτης. Καθήκον δύσκολο για δύο βασικούς λόγους: 1. Γιατί κάθε παράταξη που συμμετέχει στην κυβέρνηση προσπαθεί να προωθήσει επιχειρηματικά συμφέροντα φίλα προσκείμενα στην ίδια 2. Γιατί ούτως ή άλλως, το ζήτημα της διαχείρισης των απορριμμάτων είναι άλυτο στο Λίβανο από τη δεκαετία του ’90 με χρήση περιοχών ως «προσωρινών» χωματερών που τελικά γίνονται μόνιμες χωρίς μελέτη ή επίβλεψη μέχρι να αντιδράσουν οι κάτοικοι και φτού και από την αρχή.

Σε μια απέλπιδα προσπάθεια να αντιμετωπίσει έστω και επιφανειακά το θέμα, η κυβέρνηση αποφασίζει να μεταφέρονται τα σκουπίδια σε περιοχή που βρίσκεται κοντά στο αεροδρόμιο αλλά και στις αποθήκες σιτηρών της χώρας. Στις δεκάδες υποβαθμισμένες συνοικίες απλώς δεν μαζεύονται τα σκουπίδια. Είναι η σταγόνα που ξεχειλίζει το ποτήρι.

Έτσι, εμφανίζεται το κίνημα You Stink. Αρχικά στα κοινωνικά δίκτυα και από τις 8 Αυγούστου στους δρόμους, καθημερινά. Αίτημά του; Να υιοθετηθούν μια σειρά από λύσεις που προτείνονται από ειδικούς περιβαλλοντολόγους όσον αφορά στη διαχείριση των απορριμμάτων, οι οποίες έχουν ως επίκεντρο τις τοπικές κοινότητες και την ανακύκλωση.

Στις 19 Αυγούστου, όμως, οι δυνάμεις καταστολής επιτέθηκαν με  ιδιαίτερα βίαιο τρόπο κατά των διαδηλωτών. Η καταστολή εκτινάσσει τη συμμετοχή στις διαδηλώσεις και «αλλάζει» δραματικά το χαρακτήρα τους. Πλέον, στο δρόμο κατεβαίνουν μαζικά διαδηλωτές και από τις υποβαθμισμένες συνοικίες. Εκεί που με ή χωρίς διαδηλώσεις τα σκουπίδια δεν μαζεύονται εύκολα. Και το αίτημα παύει να σχετίζεται μόνο με τα σκουπίδια. Πάει πίσω και πέρα από αυτά, πίσω και πέρα από την κατάρρευση των υποδομών. Πάει στο γιατί τόσα χρόνια μετά τον εμφύλιο η χώρα συνεχίζει να παραπαίει, στο γιατί βρίσκεται διαρκώς σε ισορροπία τρόμου, στο γιατί η νεολαία μεταναστεύει μαζικά νιώθοντας ότι δεν υπάρχει μέλλον.

 …και τα «σκουπίδια»

Στις 22 Αυγούστου το πλήθος είναι πολλαπλάσιο των προηγούμενων ημερών.  Το θέμα της διαχείρισης των σκουπιδιών είναι πια ένα ελάχιστο μέρος των αιτημάτων. Οι διαδηλωτές αγγίζουν τον ίδιο τον πυρήνα του πολιτικού συστήματος της χώρας και στρέφονται κατά όλων των κυρίαρχων πολιτικών δυνάμεων. Και τους βροντοφωνάζουν You Stink –Εσείς βρωμάτε! Οι συγκρούσεις με τις δυνάμεις καταστολής γίνονται πολύ πιο βίαιες.

Αυτή είναι και η στιγμή που το You Stink, με την μορφή με την οποία εμφανίστηκε διαλύεται. Στις 23 Αυγούστου οι περισσότεροι από τους οργανωτές του επιτίθενται με σκληρούς χαρακτηρισμούς σε όσους ενεπλάκησαν στα επεισόδια («προδότες» και «άνθρωποι της ασφάλειας»), κατηγορώντας τους ότι τα προκάλεσαν και «αλλοίωσαν» το χαρακτήρα του κινήματος. Καλούν δε τις αρχές να «καθαρίσουν τους δρόμους από τους προβοκάτορες».

Στο ίδιο  μήκος κύματος, αρχικώς, και οι περισσότερες πολιτικές δυνάμεις, τόσο της Συμμαχίας της 14ης Μάρτη (στην οποία συμμετέχουν οι φιλοαμερικανικές δυνάμεις με επικεφαλής το σουνιτικό κόμμα «Μέλλον») όσο και της Συμμαχίας της 8^ης Μάρτη (στην οποία συμμετέχουν δυνάμεις που συνεργάζονται με την σιιτική Hezbollah). Χαρακτηριστικές οι δηλώσεις του Προέδρου του Κοινοβουλίου Ναμπίχ Μπέρι, επικεφαλής της σιιτικής Amal στενού συμμάχου της Hezbollah, ο οποίος ενέταξε τις συγκρούσεις και συλλήβδην τους διαδηλωτές σε ένα γενικότερο σχέδιο «σαμποτάζ» κατά της χώρας. Μερικά 24ωρα μετά, η Hezbollah συντάσσεται με τους διαδηλωτές, αλλά τα γεγονότα μοιάζουν να την έχουν ξεπεράσει.

Στους δρόμους πλέον τα ηνία έχουν πολύ πιο ριζοσπαστικές πολιτικά ομάδες και η συμμετοχή στις διαμαρτυρίες αυξάνεται διαρκώς. Το τριήμερο 22–25 Αυγούστου η Βηρυττός φλέγεται. Οι διαδηλωτές βρίσκονται αντιμέτωποι με τις ειδικές δυνάμεις της αστυνομίας αλλά και του στρατού. Γίνεται χρήση ακόμη και πλαστικών σφαιρών. Αστυνομικοί και στρατιώτες βγάζουν πολίτες από ταξί, από ασθενοφόρα και τους συλλαμβάνουν. Επιχειρήσεις–σκούπα με δεκάδες συλλήψεις σαρώνουν τις υποβαθμισμένες συνοικίες Χάμρα, Γκερμάιζεχ και άλλων περιχώρων της πρωτεύουσας.  Τουλάχιστον ένας νεκρός διαδηλωτής, δεκάδες τραυματίες, πολλαπλάσιοι οι συλληφθέντες.

Στις 29 Αυγούστου, ορισμένοι από τους οργανωτές του You Stink προσπαθούν να ανακτήσουν τον έλεγχο του πλήθους: απολογούνται για τους χαρακτηρισμούς, όμως το θέμα φαίνεται να έχει λήξει οριστικά. Τα αιτήματα των διαδηλωτών πολύ λίγο πλέον σχετίζονται με τη διαχείριση των απορριμμάτων: ζητούν το τέλος του υπάρχοντος διεφθαρμένου πολιτικού συστήματος, παραίτηση της κυβέρνησης, εκλογή νέου προέδρου. Σιγά-σιγά κάνει την εμφάνισή του το αίτημα για αλλαγή του εκλογικού συστήματος της χώρας, αίτημα που δεν υποστηρίζει καμία από τις μεγάλες πολιτικές δυνάμεις της τρέχουσας πολιτικής σκηνής, αλλά αντίθετα προκαλεί μεγάλο πονοκέφαλο.

Οι διάδοχοι του You Stink

Οι δύο βασικές «κινήσεις» που ξεπήδησαν μέσα από το You Stink  είναι: Το κίνημα «We Want Accountability» -σε ελεύθερη μετάφραση «θέλουμε να λογοδοτήσει κάποιος»- το οποίο σχετίζεται με το Λιβανικό ΚΚ και το «To the Streets» -σε ελεύθερη μετάφραση «Στους Δρόμους».  Στο «We Want Accountability» συνεργάζονται φίλα προσκείμενοι στο ριζοσπαστικό αριστερό «Λαϊκό Κίνημα» και στο Συριακό Κοινωνικό Εθνικιστικό Κόμμα και πολλοί ανεξάρτητοι ακτιβιστές.

Το «We Want Accountability» υπογραμμίζει ότι πρέπει ν’ αντιμετωπιστούν τα αίτια και όχι μόνο οι συνέπειες των προβλημάτων. Ζητούν:

1. Εθνικοποίηση του τομέα διαχείρισης απορριμμάτων και τερματισμό των αναθέσεων σε ιδιωτικές εταιρείες,

2. Να αποδοθούν ευθύνες στις δυνάμεις ασφαλείας και να τιμωρηθούν οι υπεύθυνοι για τις επιθέσεις κατά των διαδηλωτών

3. Να εγκαταλειφθούν οι κατηγορίες κατά των συλληφθέντων διαδηλωτών

4. Να διαφυλαχθεί το δικαίωμα διαδήλωσης και ελευθερίας έκφρασης

5. Υιοθέτηση ενός νέου κοσμικού εκλογικού νόμου

6. Παραίτηση της λιβανικής κυβέρνησης

Το «To the Streets» έκανε κυρίαρχο σύνθημά του την καταπολέμηση της διαφθοράς στην οποία ενέταξε όλο το πολιτικό σύστημα αδιακρίτως και την Συμμαχία της 14ης και την Συμμαχία της 8ης Μάρτη.  To «To the Streets» μιλά για ριζική αλλαγή του πολιτικού συστήματος και ανατροπή της «κυβερνητικής ελίτ» της χώρας. Αίσθηση έκανε το κεντρικό τους σύνθημα «Όταν λέμε όλοι εννοούμε όλοι», από το οποίο δεν εξαίρεσαν ούτε τον ηγέτη της Hezbollah Σεϊκ Χασάν Νασράλλαχ, προκαλώντας σοβαρές αντιδράσεις στην οργάνωση η οποία αν και συμμετέχει στην κυβέρνηση εθνικής ενότητας αποτελώντας σημαντικό πυλώνα του τωρινού πολιτικού σκηνικού, καλλιεργεί μετ’ επιτάσεως και μεθοδικά το προφίλ της αδιάφθορης.

Τα αιτήματα του «To the Streets» θα μπορούσαν να συνοψιστούν:

1. Λύση για την κρίση της διαχείρισης των απορριμμάτων λαμβάνοντας υπ’όψιν τους περιβαλλοντολογικούς κανόνες και τους κανόνες υγείας
2. Έρευνα για την επίθεση των δυνάμεων καταστολής κατά των διαδηλωτών στις 19 Αυγούστου
3. Παραίτηση του υπουργού Εσωτερικών Νουχάντ Μαχνούκ λόγω της καταστολής
4. Παραίτηση του υπουργού Περιβάλλοντος Μουχάμαντ Μαχνούκ  (συνωνυμία) που έχει άμεση ευθύνη για την κρίση με τη διαχείριση των απορριμμάτων
5. Να θεωρηθεί υπεύθυνο για διαφθορά και κατασπατάληση δημοσίου χρήματος και επιδείνωση των βασικών υπηρεσιών ηλεκτροδότησης το υπουργείο Ενέργειας

Και οι δύο κινήσεις συμμετείχαν με ξεχωριστά μπλοκ στις διαδηλώσεις μετά την 29^η Αυγούστου και σύμφωνα πληροφορίες υπάρχουν επαφές για επίτευξη περαιτέρω συντονισμού. Σε αυτό το σκηνικό θα πρέπει να προστεθούν και μια δεκάδες τοπικές κινήσεις που έχουν δημιουργηθεί, π.χ η κίνηση «Η Ακκάρ δεν είναι σκουπιδότοπος», που στήθηκε στην περιοχή που έγινε προσπάθεια να μεταφερθούν προσωρινά τα απορρίμματα κ.ο.κ.

Ο «μεγάλος ασθενής»

Όσοι έσπευσαν να παρομοιάσουν τις διαδηλώσεις του Αυγούστου στο Λίβανο με τις «πολύχρωμες» επαναστάσεις σε ανατολικο-ευρωπαϊκές χώρες ή να τις εντάξουν σε κάποια καθυστερημένη έκφραση της «αραβικής άνοιξης» μάλλον θα πρέπει να αναθεωρήσουν. Ο Λίβανος αποτελεί μια ιδιαίτερη περίπτωση κράτους στην Μέση Ανατολή. Ενός κράτους που στο όνομα της διασφάλισης «δίκαιης εκπροσώπησης», μετά την αποτίναξη της γαλλικής αποικιοκρατίας, στο εντυπωσιακό μωσαϊκό θρησκειών του πληθυσμού του, βρέθηκε εγκλωβισμένος σε ένα ασφυκτικό θρησκευτικό σύστημα που αποτελεί το πλέον «εύφορο έδαφος» του εμφύλιου μίσους και κάθε μορφής διαφθοράς, εξαγοράς και διαμάχης για προνόμια.

Τα κόμματα συμμετέχουν στις εκλογές μόνο στη βάση των θρησκευτικών τους πεποιθήσεων. Κοινώς, εκλέγεις και εκλέγεσαι ως σουνίτης, σιίτης, μαρωνίτης χριστιανός ή ορθόδοξος χριστιανός κ.ο.κ.

Η διανομή των εξουσιών γίνεται με βάση την απογραφή του πληθυσμού το 1932, η οποία άλλαξε λίγο το 1960 και ελάχιστα μετά τη συμφωνία του Ταϊφ το 1989 (τέλος του εμφυλίου). Δεν έχει γίνει νέα απογραφή. Τον περασμένο αιώνα πλειοψηφία στη χώρα ήταν οι χριστιανοί. Τώρα, είναι οι μουσουλμάνοι.

Με βάση το σύνταγμα της χώρας, οι έδρες στο κοινοβούλιο μοιράζονται με βάση τα θρησκευτικά δόγματα. Οι 128 έδρες μοιράζονται μεταξύ των 10 από τις 18 θρησκευτικές κοινότητες της χώρας. Οι μισές προορίζονται για τα χριστιανικά δόγματα (ορθοδόξους, καθολικούς, μαρωνίτες) και οι άλλες μισές για τα μουσουλμανικά (σουνίτες, σιίτες, αλαουίτες, δρούζους). Ο Πρόεδρος είναι πάντα χριστιανός μαρωνίτης, ο πρωθυπουργός πάντα σουνίτης, ο πρόεδρος του κοινοβουλίου πάντα σιίτης. Και πάντα τα υπουργεία εσωτερικών, άμυνας, οικονομικών και εξωτερικών μοιράζονται μεταξύ μαρωνιτών, ελληνορθοδόξων, σιιτών και σουνιτών αντίστοιχα. Ο Πρόεδρος εκλέγεται για 6ετή θητεία από το κοινοβούλιο και στη συνέχεια ορίζει τον πρωθυπουργό και τον πρόεδρο του κοινοβουλίου.

Κατά την ίδια λογική η χώρα χωρίζεται σε 26 εκλογικές περιφέρειες. Η κάθε περιφέρεια, ανάλογα με το ποσοστό των θρησκευτικών δογμάτων που φιλοξενεί, εκλέγει βουλευτές. Δηλαδή, σε κάποια περιφέρεια του νότου, όπου το 90% του πληθυσμού είναι σιίτες, αν πχ εκλέγει 10 βουλευτές, οι 9 θα είναι σιίτες. Το ίδιο συμβαίνει σε όλες τις περιφέρειες ανάλογα με τα θρησκευτικά «πιστεύω» του πληθυσμού της.

Αν λάβει κανείς υπ’ όψιν του, δε, τη θρησκευτική ποσόστωση των εκλογικών καταλόγων (μουσουλμάνοι κατά 60,4%, χριστιανοί κατά 39%, σουνίτες κατά 27,2%, σιίτες κατά 26,7% και μαρωνίτες κατά 20,9%), τότε μάλλον μπορεί εύκολα να προβλέψει τη σύνθεση του νέου κοινοβουλίου, ή τουλάχιστον τις 104 έδρες. Κάτι που σημαίνει πρακτικά ότι, όπως και αν διανεμηθούν οι υπόλοιπες, καμία θρησκευτική κοινότητα δεν έχει ποτέ απόλυτη πλειοψηφία.

Το γιατί αυτό το σύστημα αποτελεί τροχοπέδη για τη χώρα είναι προφανές. Διαιωνίζει τις θρησκευτικές κοινοτικές διαιρέσεις που οδήγησαν στον εμφύλιο και λειτουργεί, όπως αποδείχτηκε με ιδιαίτερα αιματηρό τρόπο και τότε, ως κερκόπορτα για την απροκάλυπτη και άμεση παρέμβαση στα εσωτερικά του Λιβάνου ξένων δυνάμεων. Σχεδόν ανοιχτά η Σ. Αραβία και οι ΗΠΑ στηρίζουν το κόμμα «Κίνημα για το Μέλλον» του Σάαντ Χαρίρι αλλά και άλλες πολύ πιο ακραίες σουνιτικές δυνάμεις ενώ ανοιχτά το Ιράν και η Συρία στηρίζουν τη «Hezbollah».

Ο διαγκωνισμός των θρησκευτικά διαμορφωμένων πολιτικών δυνάμεων για την εξουσία έχει οδηγήσει σε «τερατογενέσεις»: Σουνιτικά κόμματα, όπως το «Κίνημα για το Μέλλον» ή κόμματα  σαν το Προοδευτικό Σοσιαλιστικό Κόμμα  των Δρούζων υπό τον Ουαλίντ Τζουμπλάντ συνεργάζονται στο πλαίσιο της συμφωνίας της 14^ης Μάρτη με τους Χριστιανούς Φαλαγγίτες των Αμίν Τζεμαγιέλ και Σαμίρ Ζαζά που διακρίθηκαν και οι δύο για σφαγές μουσουλμάνων κατά τον εμφύλιο με τον πρώτο να έχει συνδεθεί με τις σφαγές στους παλαιστινιακούς προσφυγικούς καταυλισμούς Σάμπρα και Σατίλα και τη συνεργασία με τους Ισραηλινούς εισβολείς. Αντίστοιχα, στην Συμμαχία της 8^ης Μάρτη, η Hezbollah που ηγήθηκε της αντίστασης κατά της ισραηλινής κατοχής στον νότιο Λίβανο βρίσκεται επίσης, να συνεργάζεται με τον μαρωνίτη πρώην στρατηγό Μισέλ Αούν, επίσης διακριθέντα για σφαγές μουσουλμάνων στον εμφύλιο.

Το βαθιά αρρωστημένο πολιτικό σύστημα αποτυπώνει με τον καλύτερο τρόπο πώς έχει διαμορφωθεί και η αστική τάξη της χώρας, οι μεγάλες επιχειρήσεις, οι ισχυροί οικονομικοί παράγοντες, οι πολιτικές δυνάμεις. Συχνά, δε, όλα αυτά ταυτίζονται: πχ η οικογένεια Χαρίρι του «Κινήματος για το Μέλλον» είναι από τους γνωστότερους εργολάβους κτιρίων στη χώρα  ενώ πχ η ίδια η Hezbollah είτε άμεσα είτε δια μέσου των φιλανθρωπικών της δικτύων ελέγχει επιχειρήσεις, νοσοκομεία, σχολεία, εταιρείες τηλεπικοινωνιών κλπ. Μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού εξαρτά άμεσα την επιβίωσή του από την μία ή την άλλη πολιτική δύναμη. Το ίδιο το εκλογικό και πολιτικό σύστημα λειτουργεί ως θερμοκήπιο διαφθοράς και διαμόρφωσης «στρατών».

Διαχρονικό ζητούμενο

Η έλλειψη εκλεγμένης εκτελεστικής και νομοθετικής εξουσίας, εδώ και μήνες (το κοινοβούλιο προσπαθεί να εκλέξει Πρόεδρο από τον Απρίλιο του 2014 και παρέτεινε τη θητεία του κατά 31 μήνες μέχρι και το 2017 ενώ η κυβέρνηση είναι εθνικής ενότητας ελλείψει εκλεγμένης) δυσχεραίνει μια ήδη κάκιστη κατάσταση. Η εμπλοκή ή και κηδεμόνευση των πολιτικών δυνάμεων της χώρας από ξένες δυνάμεις καθιστά το Λίβανο εξαιρετικά ευάλωτο σε οποιαδήποτε εξέλιξη στην ευρύτερη περιοχή κάτι που έχει φανεί με αποκαλυπτικό τρόπο με τις εξελίξεις στη Συρία. Η μη διενέργεια εκλογών είναι απλώς ένας τρόπος «παράτασης» μιας ισορροπίας τρόμου η οποία κάποια στιγμή, με κάποια αφορμή, θα καταρρεύσει και η χώρα θα κινδυνεύσει, άλλη μια φορά, να κατρακυλήσει σε εμφύλιο χάος.

Είναι προφανές γιατί καμία από τις κυρίαρχες πολιτικές δυνάμεις δεν ενδιαφέρεται να αλλάξει ο εκλογικός νόμος και να καταργηθεί εντελώς το θρησκευτικό κριτήριο, όπως προτείνει μεταξύ άλλων και το Λιβανικό ΚΚ, επιμένοντας ότι θα πρέπει η πολιτική μάχη να δίνεται στη βάση πολιτικών προτάσεων και προγραμμάτων. Το αίτημα αυτό αντήχησε από άκρη σε άκρη στο Λίβανο τις τελευταίες μέρες. Το ότι οι διαμαρτυρίες καταλάγιασαν προσωρινά, δεν σημαίνει ότι το θέμα έληξε, ούτε ότι ξεχάστηκε.

Για πρώτη φορά μάλιστα, το θέμα του εκλογικού νόμου «άνοιξε» τόσο ξεκάθαρα και τόσο μαζικά. Ολοένα περισσότερος κόσμος, ιδιαίτερα νεολαία αντιλαμβάνεται ότι όσο δεν αλλάζει το συγκεκριμένο πολιτικό και εκλογικό σύστημα ο Λίβανος ακροβατεί ανάμεσα στο απόλυτο τέλμα και στο εμφύλιο χάος. Μέσα σε μια περιοχή όπου το αίμα ρέει και η θρησκευτική μισαλλοδοξία χτυπάει «κόκκινο»,  οι διαδηλώσεις στο Λίβανο, με αίτημα την κατάργηση ακριβώς ενός τέτοιου θρησκευτικού συστήματος, είναι και μόνο ως γεγονός όαση στην έρημο. Το θέμα είναι αν είναι και αρκετή.