“Μείζονα ποιητικά”, Μιχάλης Κατσαρός

Τα λόγια τα ποιητικά είναι τέτοια όταν ξαφνιάζουν. Οταν αποκαλύπτουν τον κόσμο όπως είναι: γεμάτο αντιφάσεις. Υπάρχουν τέτοια ποιήματα, υπάρχουν τέτοιοι ποιητές. Η αντίφαση όμως, μερικές φορές, υπερισχύει. Η αντιποιητική πραγματικότητα “σκεπάζει” αυτούς που δεν αντιστέκονται, δεν επιμένουν και απλά βρίσκουν καταφύγιο στο σκοτάδι. Και είναι το πείσμα και η άρνηση που θρέφει τον εγωισμό οι μεγαλύτεροι εχθροί του ποιητή. Πείσμα και αντίδραση σε ό,τι προκαλεί, άρνηση σε ό,τι μας ξεβολεύει. Και τι να κάνει ο ποιητής; Συνεχίζει το σκάψιμο, τα μικρά και μεγάλα χτυπήματα στην πέτρα της υπομονής, της επιμονής…  Ο χρόνος θα τον δικαιώσει, κάποτε, κάποιοι θα τον δικαιώσουν, κάποτε και ο ίδιος δεν θα είναι εκεί. Τα λόγια τα γραμμένα σε πέτρα όμως θα είναι εκεί και όταν οι συνθήκες το απαιτήσουν κάποιοι θα στραφούν σε αυτούς που αγνοούσαν. Τότε όλοι θα ξαφνιαστούν βλέποντας τη μορφή αυτού που πάντα ήταν εκεί και πολεμούσε στο σκοτάδι, το σκοτάδι, τα σκοτάδια του και πέθανε τρεις φορές, αναστήθηκε άλλες τόσες και η κλάση του ποτέ δεν αγνοήθηκε. Ανοιχτό φύλλο πορείας με αφετηρία το “Μεσολόγγι” και μετά όπου γης και… “Οροπέδιο” και οι Σαδδουκαίοι άλαλοι, να ακούνε τον προφήτη Μιχάλη Κατσαρό. Στην ψηλότερη κορφή του κόσμου, όρθιος, ακμαίος και πάντα, μα πάντα, νέος.

Τα “Μείζονα ποιητικά” (Εκδόσεις Τόπος, επιμέλεια Αρης Μαραγκόπουλος) στην ουσία βιογραφούν τον Μιχάλη Κατσαρό απλά, λιτά και απέριττα. Δεν είναι αυτονόητο, ούτε εύκολο όταν έχεις να κάνεις με ανθρώπους σαν τον Κατσαρό. Ο δύσκολος και γεμάτος πληγές βίος συνήθως καταλήγει σε υπερβολές που αν και δικαιολογημένες, αδικούν στο τέλος τον βιογραφούμενο. Οχι πως η ζωή του δεν έχει σημασία, όμως απαιτείται ισορροπία στην αποτύπωση ζωής-έργου και ορθή κρίση απέναντι στο τιμώμενο πρόσωπο. Οι Εκδόσεις “Τόπος” επέλεξαν να προβάλουν το έργο και γύρω απ’ αυτό τον άνθρωπο Μιχάλη Κατσαρό και το “γιατί” της έκδοσης. Μακριά από περισπούδαστες αναλύσεις εντόπισαν την αιτία της παρούσας έκδοσης και αυτή είναι το αρχείο του ποιητή. Στο “Αντί προλόγου” σημείωμα αναφέρεται “Ο Μιχάλης Κατσαρός κατέλιπε ένα μισοκαταστραμμένο για διάφορους λόγους Αρχείο. Από αυτό το αρχείο ο γιος του Στάθης με τον επιμελητή του παρόντος τόμου διέσωσαν ένα σώμα 100 περίπου ποιημάτων: μέσα απ’ αυτό συγκροτήθηκε το δεύτερο μέρος της ανά χείρας έκδοσης”. Αυτό υπογραμμίζεται από τρία επίθετα: Ανέκδοτα, Αδημοσίευτα, Αθησαύριστα. Με άλλα λόγια αυτό που έλειπε για να κατανοήσουμε -όσο μπορούμε- τον Μιχάλη Κατσαρό. Η αμφιβολία έχει να κάνει με την ιδιότητα του ποιητή. Αυτή είναι που τον προφυλάσσει και τον κρατά σε απόσταση από τη μανία της κατανάλωσης και του θαυμασμού. Με το “Β’ Μέρος” τα “Μείζονα ποιητικά” γίνονται ό,τι πιο κοντινό στον άνθρωπο και λογοτέχνη Μιχάλη Κατσαρό.

Στη σεμνή και έντιμη προσέγγιση συμβάλλει το συνοπτικό βιογραφικό (Εν είδει βιογραφίας) και οι σημειώσεις (όπου κρίνεται απαραίτητο) οι οποίες οδηγούν τον αναγνώστη κυρίως στο άγνωστο κομμάτι της εργογραφίας του Κατσαρού. Σε αυτήν κυριαρχεί η με κάθε τρόπο υπεράσπιση της ελευθερίας, σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο. Για τον Κατσαρό η τυραννία της εξουσίας και της απόλυτης αλήθειας δεν ανήκει σε μία πλευρά. Η απογοήτευση του για τη στάση της Αριστεράς μετά τον Εμφύλιο τον σημαδεύει. Η πίεση του κομματικού μηχανισμού και η λογοκρισία σε ποίημά του τον οδηγούν στο περιθώριο. Οσο κι αν τον πονά και τον ταλαιπωρεί, μένει εκεί. Δεν υποχωρεί και στο τέλος δικαιώνεται. Οχι γιατί αυτός είχε όλες τις απαντήσεις, αλλά γιατί αυτά που έβλεπε καθαρά τα κράτησε καθαρά. Ναι, το μέλλον είχε πολλή ξηρασία και η Ελευθερία όντως ήταν (και είναι) ανάπηρη. Το εξεγερσιακό πνεύμα, ο σαρκασμός των αρχόντων, του πολιτικού, θρησκευτικού κατεστημένου και η διορατική ματιά, ραχοκοκαλιά της ποίησης του. Είτε ολιγόστιχα είτε μεγάλης έκτασης, τα ποιήματά του διαθέτουν μοναδική συνοχή με λέξεις- “κλειδιά” που σηκώνουν τόνους ποιητικής δημιουργίας. Ο Κατσαρός έχει ψάξει βαθιά μέσα του και μέσα από μονοπάτια “Βαρναλικά” κοπιάζει και βγαίνει μόνος από τον λάκκο του. Τα “Μείζονα ποιητικά” σε ξαφνιάζουν και σου δείχνουν τον άνθρωπο που έδειχνε αμίλητος το μέλλον.