Μεταμορφώσεις, François Vallejo

Μεταμορφώσεις, François Vallejo, Μετ: Γιάννης Στρίγκος, Εκδ. Πόλις

Aν και αργά τυπωμένος στη Ελλάδα, ο Φρανσουά Βαλλεζό, καθηγητής φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Χάβρης, έχει ήδη εκδώσει έντεκα βιβλία και έχει τιμηθεί με αρκετά Γαλλικά βραβεία. Οι «Μεταμορφώσεις» εκδόθηκαν το 2011, λίγους μήνες πριν την υπόθεση του Γάλλο-αλγερινού ισλαμιστή Μοχάμετ Μεράχ που είχε κατηγορηθεί για τις τρεις φονικές επιθέσεις με επτά νεκρούς έξω από το εβραϊκό σχολείο της Τουλούζης για να σκοτωθεί κατόπιν από τις Ειδικές Δυνάμεις στο σπίτι του. Μάλιστα, η εδώ κυκλοφορία του συνέπεσε με την φονική επίθεση στο Charlie Hebdo καθιστώντας το βιβλίο εξαιρετικά επίκαιρο.

Βέβαια, ο Βαλλεζό, με την εξαιρετική μετάφραση του Γιάννη Στρίγκου, δεν διαβάζεται χαλαρά σαν ένα, ίσως, ακόμη νέο πολάρ μυθιστόρημα: ναι, μεν, το βιβλίο τέμνεται οριζόντια από την μυστηριώδη κατά κάποιον τρόπο, φιγούρα του Αλμπάν Ζοζέφ -που βαφτίζεται Αμπντελκρίμ Γιούσεφ- αλλά είναι οι συνεχείς ανατροπές που αναγκάζουν τον αναγνώστη να βάλει σε εγρήγορση το πνεύμα του και σε μεγάλη δοκιμασία τα στερεότυπά του. Διότι εδώ δεν υπάρχει άσπρο- μαύρο, ούτε καλοί και κακοί. Δεν υπάρχει η γνωστή μανιχαϊστική αντιμετώπιση των ισλαμιστών υπό την έννοια που η επίσημη Δύση ορίζει όλους αυτούς που είναι πιστοί στο Κοράνι. Οι «Μεταμορφώσεις» πλέκονται γύρω από δυο ετεροθαλή αδέλφια, την Αλίξ και τον Αλμπάν, που μόλις αναφέραμε. Δυο πόλοι ίδιας σκέψης και νοοτροπίας που αποκλίνουν δραματικά όταν ο ένας ασπάζεται το Ισλάμ. Γενικώς, η δράση σε χρόνο παρόντα είναι ελάχιστη, στην αρχή μόνο και, κυρίως, στο τέλος όπου αποκτά μεγάλες δυναμικές. Η καινοτομία γραφής του Βαλλεζό έγκειται στο ότι εμείς διαβάζουμε αυτά που γράφει η Αλίξ στο λάπτοπ της. Όλες οι εικόνες, όλες οι σκέψεις γεννώνται και παραμένουν εκεί, αν δεν μεταφέρονται στα στικάκια της. Η Αλίξ, συντηρήτρια έργων τέχνης, δουλεύει στην επαρχία της Γαλλίας και πηγαινοέρχεται στο Παρίσι ενώ γράφει διαρκώς για την δράση και τις σκέψεις της. Ο Βαλλεζό παρακολουθεί μέσα από την Αλίξ τις μεταμορφώσεις τόσο του Αλμπάν όσο και τις δικές της. Στην αγωνιώδη προσπάθειά της να καταλάβει το “γιατί” της μετάλλαξης του λευκού άθεου Γάλλου αδελφού της σε φανατικό ισλαμιστή, μέσα από την δοκιμασία αυτή, αλλάζει και η ίδια. Μέσα από το «ξεφλούδισμα» των πτυχών ενός όλο και πιο μακρινού παρελθόντος ανακαλύπτει, και μέσα από την σκληρή κριτική του Αλμπάν, την κλίση της στα εικαστικά, την οποία και ακολουθεί πλέον. Αλλά είναι ο τρόπος δουλειάς της, αυτό το προσεκτικό ψάξιμο κάτω από τις επιφάνειες και τα επιφαινόμενα, το παραμέρισμα των ιδεολογικών κλισέ, που την βοηθά να αποκαλύψει το “γιατί” της μεταμόρφωσης του αδελφού, στην προσπάθειά της  να το κατανοήσει.

Εδώ ο Βαλλεζό ανατρέπει τις προκαταλήψεις και την δαιμονοποίηση του Ισλάμ που καλλιεργείται συστηματικά από την Δύση τονίζοντας ότι οι άνθρωποί της οφείλουν να σκεφτούν σοβαρά γύρω από τον εαυτό τους και την κοινωνία που ζουν. Ο τρόπος ζωής, η παντελής έλλειψη αξιών και ο άκρατος καταναλωτισμός και, βεβαίως, οι επεμβάσεις στις διάφορες χώρες της Μέσης Ανατολής στο όνομα της Δημοκρατίας και των πετρελαίων περνούν ασχολίαστα από την δημόσια σφαίρα. Ύστερα είναι η εμμονή πως κάθε άνθρωπος που ασπάζεται τον ισλαμισμό είναι και ένας εν δυνάμει τρομοκράτης, έτοιμος να εκραγεί ανά πάσα στιγμή. «Δεν έχουμε χάσει τα λογικά μας, απλώς αλλάξαμε λογική, αυτό είναι που σας ενοχλεί» λέει ο ξαναγεννημένος Αλμπάν στην αδελφή του.

Πέρα από τον άξονα των δυο χαρακτήρων και τις συγκρούσεις τους, η πλοκή θέλει τις μυστικές υπηρεσίες της Γαλλίας να διαβάζουν νυχθημερόν τα γραφτά της Αλίξ και μέσω αυτών να εντοπίζουν τον αδελφό της, να συλλαμβάνουν ομάδες μελλοντικών τρομοκρατών, του Αμπντελκρίμ Γιουσέφ  συμπεριλαμβανομένου, να αποτρέπουν βομβιστικές ενέργειες σε τρία ευρωπαϊκά αεροδρόμια από άλλη ομάδα που ομνύει στο Ισλάμ. Βέβαια, με την παρεμβολή ενός αμφιλεγόμενου μεγαλοδικηγόρου, ο Γαλάτης Αλμπάν πέφτει στα μαλακά και αποφυλακίζεται (μετανιωμένος;).

Ωστόσο, όλο αυτό το παιχνίδι φωτίζει μαεστρικά τον τρόπο λειτουργίας των μυστικών υπηρεσιών, τις μορφές ελέγχου των πολιτών, τις αντιθέσεις και τις σκοπιμότητές τους και τις οργουελικού τύπου δυνατότητες τους. Η τελική σκηνή των «Μεταμορφώσεων» μοιάζει, αλλά σε διαφορετικό επίπεδο επικινδυνότητας, με την πρώτη, δείχνοντας πως η ανάγκη ενός νέου να ζήσει έντονα και να υπερβεί τα όριά του για την ηδονή της δράσης και μόνο, κυριολεκτικά, τον καταστρέφει.