«Μια αξιοπρεπής έξοδος», του Ερίκ Βυϊγιάρ

Η ζούγκλα απλώνει τη σιωπή και τη νύχτα της και ρώτα «γιατί ήρθατε εδώ;». Ο κατακτητής, ο αποικιοκράτης, αντιλαμβάνεται τον ψίθυρο και ακούει το θρόισμα των φύλλων. Δεν δίνει σημασία. Η ερώτηση επαναλαμβάνεται. Τώρα η αόρατη κίνηση μοιάζει με αυτή των ζώων στο σκοτάδι. Ο «ισχυρός» άνθρωπος και πάλι δεν δίνει σημασία. Δημιουργείται αντίλαλος από τον αέρα και το ερωτηματικό επιμένει. Ο «ανώτερος» άνθρωπος αρχίζει να ενοχλείται, αρχίζει να ψάχνει την πηγή της εισβολής. Δεν μπορεί να εντοπίσει τίποτα. Και όμως, το σκοτάδι είναι πηχτό και… κινείται! Για τελευταία φορά η απορία ταξιδεύει. Αυτός που στέκει ψηλά και νιώθει άτρωτος, παίρνει το όπλο του και οπλίζει. Δυο κίτρινα μάτια και ένα χαμόγελο φωτιά πετάγονται και ουρλιάζουν: «Για το τίποτα ήρθατε! Για το τίποτα!». Και για άλλη μια φορά, οι άπληστοι ιμπεριαλιστές ψάχνουν την έξοδο. Τώρα, όμως, είσαι στη ζούγκλα μωρό μου και καλά θα κάνεις να αρχίσεις να διπλώνεις σημαίες και προσευχές. Κι αν ο Θεός ευλογεί στ’ αγγλικά, στ’ γαλλικά, τη βλασφημία τιμωρεί με τη γλώσσα, τη φωνή, των «αδύνατων», των ταπεινών, των εξεγερμένων. Και αυτοί που κατέκτησαν και πέρασαν και διέλυσαν και έκλεψαν, αναζητούν «Μια αξιοπρεπής έξοδος» (Εκδόσεις Πόλις). Δεν θα τη βρουν ποτέ. Αναπόφευκτο. Το μόνο που τους αξίζει είναι τα καθηλωτικά λόγια του Ερίκ Βυϊγιάρ.

Ναι, Γάλλοι, Αμερικανοί, πολύ θα ήθελαν να έχουν τη φωνή του Βυϊγιάρ στο κεφάλι τους, στα χέρια τους. Δεν γίνεται όμως. Αυτοί που θέλησαν να μεγαλώσουν τη δύναμή τους, να αυξήσουν τις αποικίες τους, να εξουδετερώσουν τον κομμουνιστικό «κίνδυνο», αυτοί δεν αντέχουν την αλήθεια. Πώς, λοιπόν, να διαβάσουν το πεντακάθαρο αφήγημα του γάλλου συγγραφέα; Ο Βυϊγιάρ δεν παραβλέπει τίποτα από την Ιστορία και αποκαλύπτει τα γραμμένα των «ηττημένων». Με αυτόν τον τρόπο εξηγεί με χειρουργική ακρίβεια το τι συνέβη στην περίπτωση της Ινδοκίνας, του Βιετνάμ. Μέσα από μια πολυφωνική αφήγηση, ο αναγνώστης «βλέπει» τη διαπλοκή πολιτικών, επιχειρηματιών, την κατάρριψη των μύθων, δήθεν ανώτερη στρατιωτική υπεροχή, στρατηγική ευφυΐα, τις ανθρώπινες αδυναμίες και την απελευθέρωση των παραληρημάτων. Ο Βυϊγιάρ κοιτά στα μάτια τα ιστορικά πρόσωπα, τα κατεβάζει από τα πορτρέτα τους και αποκαλύπτει όλες τις πτυχές του χαρακτήρα τους. Το ίδιο κάνει και με τα γεγονότα και τις καταστάσεις. Για να το πετύχει αυτό έχει «χαθεί» στις γραμμές των ντοκουμέντων και στα σύννεφα της φαντασίας. Το αποτέλεσμα είναι εντυπωσιακό. Κάθε πρόσωπο, κάθε στιγμή αποκτά τις σωστές του διαστάσεις και όλα παραδίδονται ατόφια στον αναγνώστη.

Για να καταλάβετε τι άνθρωπος και τι συγγραφέας είναι ο Βυϊγιαρ, αντιγράφουμε από το οπισθόφυλλο: Ο Πόλεμος της Ινδοκίνας κράτησε πολλά χρόνια. Ωστόσο, στα γαλλικά σχολικά εγχειρίδια, μόλις που αναφέρεται. Αυτό το «μόλις που αναφέρεται» είναι αρχή κάθε προσπάθειας του. Ό,τι σκοπίμως αποσιωπάται, σε αυτό ρίχνει με μανία το λογοτεχνικό του νυστέρι και δεν κάνει πίσω για τίποτα και για κανέναν. Στο «Μια αξιοπρεπής έξοδος», βλέπουμε πώς ένας πολύ μικρός λαός, οι Βιετναμέζοι, κατάφερε να νικήσει δύο από τις μεγαλύτερες δυνάμεις του κόσμου. Με έντονο αφηγηματικό ρυθμό, ουσιαστική και αποκαλυπτική σκιαγράφηση προσώπων, πολύπλευρη, αντικειμενική, ερμηνεία των ιστορικών στοιχείων, ο Βυϊγιάρ παρουσιάζει το αδιέξοδο της Γαλλίας στην Ινδοκίνα. Ο αντίκτυπος του λόγου, της ευγλωττίας του, του συγγραφέα φτάνει με ευκολία ως το σήμερα και ερμηνεύει γιατί οι υπερδυνάμεις πάντα, μα πάντα, θα ψάχνουν μάταια μια αξιοπρεπή έξοδο. Αφγανιστάν, Ιράκ, Μάλι, το επιβεβαιώνουν. Η μετάφραση ανήκει στον Μανώλη Πιμπλή και πραγματικά είναι άξια αναφοράς. Το αποσπασματικό ύφος, οι πολλές ιστορικές πληροφορίες, τα πολλά πρόσωπα και η ταχύτητα του αφηγηματικού ρυθμού είναι εδώ, με τη ζωντάνια της ελληνικής γλώσσας.