Πλάσματα από το μέλλον
[μικρές] σκέψεις ψυχολογίας
“Στα κείμενα που ακολουθούν δε θα βρείτε μια ενιαία θεωρία. Είναι περισσότερο μια απόπειρα παιχνιδιάρικου συλλογισμού στο σημείο τομής του ατομικού με το συλλογικό. Μια μικρή προσπάθεια αντίστασης στις Μεγάλες Ιδέες της διαρκούς βελτίωσης, της θετικής σκέψης και του φανατισμού της θεραπευτικής κανονικοποίησης” μας λένε οι ψυχολόγοι Νίκος Ρούσσος και Θοδωρής Δρούλιας.
ToPeriodiko.gr και ο ιστότοπος ψυχολογίας Innerself.gr συνεργάζονται προσφέροντας κάθε αρχή της εβδομάδας τις προσεγγίσεις και τις σκέψεις τους ενάντια, πολλές φορές, στις ιδέες “που αναπαράγονται, σχεδόν χωρίς αντίλογο από τη τρέχουσα ποπ ψυχολογική ιδεολογία. Έρωτας, φθόνος, συμπτώματα, τέχνη, όνειρα, μύθοι και ζωύφια τρυπώνουν στην άτακτη ροή”, του Periodiko.gr, κάθε Δευτέρα.
Πλάσματα από το μέλλον
Οι αναμνήσεις είναι πλάσματα από το μέλλον. Μια Κυριακή πρωί, απρόσκλητες μας χτυπάμε το κουδούνι, επιμένοντας να τις ξεναγήσουμε στο ψυχικό μας σπίτι. Και τότε ανακαλύπτουμε δωμάτια που δε ξέραμε ότι υπήρχαν. Σκοτεινά υπόγεια, μαγικά πατάρια, σκονισμένα έγγραφα από παλιά χρέη. Ακόμη και μπαλκόνια με θέα στο απέραντο. Ένα νοσοκομείο που σιωπά δίπλα στη κουζίνα μας, ή την έρημο που απλώνεται έξω από το δωμάτιο των γονιών μας. Οι αναμνήσεις είναι πλάσματα από το μέλλον επειδή κάθε φορά μας εκπλήσσουν με τις οδύνες που η γέννηση τους απαιτεί. Είναι αγόρι ή κορίτσι; Πήρε ανάσα ετούτη τη φορά;
Πόσο συχνά ξεχνάμε το σημαντικό! Περιόδους της ζωής μας ολόκληρες και συνταρακτικές που μόνο να υποθέσουμε πως τις ζήσαμε μπορούμε. Λέξεις του άλλου, από συζητήσεις καθοριστικές που όλως τυχαίως μας διαφεύγουν. Η αναβλητικότητα μας, το αντίδωρο για όλα τα «δε θέλω» που δε κοινωνήσαμε. Για όλους τους πόνους της απώλειας που μεταμορφώθηκαν σε ρεαλιστική αυτοσυγκράτηση: «μέσα στη φυλακή του τρόμου, αν δεν είσαι, πρέπει τουλάχιστον να δείχνεις σκληρός». Οι ψυχαναγκασμοί μας, πόσο υπέροχα μας θυμίζουν ότι η Επανάληψη εκτός από μητέρα της Μάθησης είναι και μητριά της Λήθης. Η λατρεία της λεπτομέρειας που φιμώνει την επιθυμία. Η εμμονή στη βαρβαρότητα του συμπτώματος που κρύβει την ευαισθησία. Όταν ανησυχώ για την ανησυχία μου, μάλλον ξεχνώ το λόγο για τον οποίο ανησύχησα. Όταν φοβάμαι τη Κρίση Πανικού, σαν από θαύμα χάνεται ο πανικός για αυτή τη καταραμένη κρίση που περνάω.
Φαίνεται πως ξεχνάμε, κυρίως όταν έχουμε ξεχαστεί. Όταν αδυνατούμε να βρούμε τον εαυτό μας να συγκρατείται ζεστά στο νου κάποιου άλλου. Η μνήμη μας είναι εφικτή μόνο τη στιγμή που νιώθουμε ότι ανήκουμε. Τη στιγμή που ξεφεύγουμε από την εκμηδένιση, βρίσκοντας καταφύγιο στο παρηγορητικό μυαλό εκείνου που μας αγαπά. Αλλιώτικα ο χρόνος παγώνει. Δεν υπάρχει καμιά ιστορία να ειπωθεί. Αν νιώθω ολομόναχος να τριγυρνώ στο παγωμένο πλανήτη, αν τα βήματα μου είναι αβέβαια και δεν αφήνουν ίχνη, αν η ανάσα μου δε ζεσταίνει τα όνειρα κάποιου, τότε και εγώ με τη σειρά μου λησμονώ. Μέσα στην έρημο της μοναξιάς μου, σε ποιο θεό να προσευχηθώ και να με ακούσει; Μέσα στην έρημο της μοναξιάς μου, τι νόημα έχει να θυμάμαι πως διψώ;
Ο Πήτερ Παν είχε ήδη φύγει από το σπίτι των γονιών του όταν ήταν βρέφος. Κάποια στιγμή επέστρεψε και κοιτώντας από το κλειστό παράθυρο τη μητέρα του να φροντίζει ένα νέο μωρό, ένιωσε οι γονείς του τον ξέχασαν- ότι τον απέρριψαν. Αυτό τον έκανε να αποφασίσει να μη ξαναγυρίσει, ζώντας για πάντα στη Χώρα του Ποτέ. Όλοι μας, όταν νιώθουμε πως γλιστράμε από το νου των ανθρώπων μας, εξοριζόμαστε στη δική μας Χώρα του Ποτέ. Γαντζωμένοι στον τόπο του αδιανόητου, κοιμόμαστε ρηχά προσπαθώντας να μη ξυπνήσουμε το μπαμπούλα που ξαπλώνει για πολλά χρόνια κάτω από το κρεββάτι μας. Και ταυτόχρονα ελπίζουμε ο μπαμπούλας μας να μη μας ξεχάσει: τότε, έστω και κάποιος θα μας σκέφτεται…
Ίσως η μνήμη να μην είναι ένα ατομικό φαινόμενο. Ίσως πρωτίστως να είναι κάτι που συμβαίνει ανάμεσα μας. Ίσως μια εξωτερική μαρτυρία να είναι απαραίτητη για να μπορούμε να αφηγηθούμε τη ζωή μας. Είναι το οξυγόνο της ενσυναίσθησης που δίνει ανάσα στο νου μας να σκεφτεί. Να μεταμορφώσει δηλαδή ένα συμβάν σε εμπειρία. Ένα βλέμμα που αδυνατεί να μας χωρέσει, είναι ο συνεργός του δολοφόνου των εμπειριών, ο συνεργός δηλαδή της ντροπής. Ένα άδειο, εμμονικό ή εχθρικό βλέμμα μας στερεί τη δυνατότητα να σκεφτούμε ελεύθερα τον εαυτό μας όπως κινείται μέσα στο κόσμο και το χρόνο. Δίχως το βλέμμα της κατανόησης, πως είναι δυνατόν να κατανοήσω; Δίχως ένα βλέμμα που αναζητά εμένα, πως είναι δυνατό να αντέξω εγώ να αναζητήσω τον άλλο; Θα ψάχνω μονίμως για κάτι που δε θα ξέρω αν υπάρχει…
Κάθε στάδιο της ζωής μας είναι μια μύηση στην περιπέτεια του να είσαι άνθρωπος. Η γέννηση, η ωρίμανση, ο αποχωρισμός, η επίτευξη, ο έρωτας, η ενηλικίωση, ο τραυματισμός, ο θάνατος… Κάθε βήμα που κάνουμε ατομικά προς το μέλλον είναι μια ανάμνηση των συλλογικών εμπειριών της ανθρωπότητας. Κάτι φαίνεται πως ήδη μας έχει σκεφτεί. Πως δεν είμαστε μόνοι σε έναν άδειο πλανήτη. Πως τα βήματα μας αφήνουν ίχνη, δίπλα σε εκείνα που ανακαλύπτουμε. Πως περπατάμε όλοι μαζί στο ίδιο ταξίδι. Ευπρόσδεκτοι να λερώσουμε και να λερωθούμε στο παιχνίδι της ύπαρξης. Μιας και είμαστε πλάσματα του μέλλοντος, για να ζήσουμε το παρόν χρειαζόμαστε μια ανάμνηση που να μας θυμάται…
Γράφει ο Νίκος Ρούσσος, ψυχολόγος
