Μιλώντας στην Κόρη μου για την Οικονομία, Γιάνης Βαρουφάκης / Μιλώντας στην Άννα για τα Μαθηματικά, Τεύκρος Μιχαηλίδης

Στην γνωστή σειρά των εκδόσεων Πατάκη, «Μιλώντας για…»  κυκλοφόρησαν δυο ενδιαφέροντα δοκίμια για την οικονομία και τα μαθηματικά.

Αρχής γενομένης με το “Μιλώντας στην κόρη μου για την Οικονομία” του Γιάνη Βαρουφάκη όπου ο υπουργός, πλέον, οικονομολόγος  συζητά με τη μικρή του κόρη που μένει μόνιμα στην Αυστραλία, για το φλέγον θέμα της Οικονομίας. Άποψή του είναι πως αν δεν μπορεί να εξηγήσει ο επιστήμονας δύσκολες έννοιες με απλά λόγια, μάλλον και ο ίδιος δεν έχει κατανοήσει πλήρως τα πράγματα. Με αυτό σαν αρχή, ο Βαρουφάκης εξιστορεί, με το οικείο σε πολλούς παιγνιώδες ύφος του, θέματα οικονομίας, εμπλέκοντας ιστορία, κοινωνιολογία, τέχνη και αισθητική με υπόβαθρο πάντοτε το ανατρεπτικό του χιούμορ και με εκείνη την άνεση που τον διακρίνει να περνά από το ένα ζήτημα στο άλλο χωρίς ο αναγνώστης να ξενίζεται. Έτσι, όπως γράφει και στο οπισθόφυλλο του βιβλίου, ο Βαρουφάκης θέτει και απαντάει σε μερικά, μάλλον, ανορθόδοξα ερωτήματα όπως:

• Γιατί εισέβαλαν οι Βρετανοί αποικιοκράτες στην Αυστραλία και όχι οι Αβορίγινες στην Αγγλία;
• Πότε και πώς γεννήθηκε η πρωτοκαθεδρία του κέρδους;
• Γιατί δεν θα υπήρχε ποτέ πλούτος χωρίς χρέος;
• Από πού προκύπτει η εξοργιστική εξουσία των τραπεζιτών;
• Τι κρύβεται πίσω από τις οικονοµικές κρίσεις;
• Υπάρχει ελπίδα η ανθρωπότητα να πάψει να λειτουργεί ως ανόητος ιός που σκοτώνει τον οργανισµό στον οποίο ζει;
• Τι είναι το χρήµα και γιατί έχει “ανάγκη” τη δηµοκρατία;

Δώδεκα κεφάλαια με εκφραστικούς τίτλους σηματοδοτούν τις προθέσεις του συγγραφέα που έχει και στο παρελθόν αποδείξει πως, εκτός από ικανός στο λέγειν, είναι εξ’ ίσου ικανός και στο γράφειν -για να μην πούμε καλύτερος. Παλιότερα δοκίμιά του συνηγορούν γι’ αυτό. Εδώ, πρέπει να σταθούμε στην άποψή του περί ανταλλακτικών και βιωματικών αξιών. Είναι ο νέος τούρμπο καπιταλισμός, ο νεοφιλευθερισμός, που κρίνει όλα τα πράγματα ανάλογα με την ανταλλακτική τους αξία απεκδύοντάς τα από κάθε κοινωνικό πρόταγμα. Ο σιδερένιος νόμος της αγοράς, του μέγιστου κέρδους, κυριαρχεί παντού και τα αποτελέσματα τα ζούμε καθημερινά. Πώς, λοιπόν, το χρήμα από μέσον  κατέληξε αυτοσκοπός, χρήμα + χρήμα= χρήμα; Γράφει ο Βαρουφάκης:
«Η απάντηση –δε θα ξαφνιαστείς- σχετίζεται με τον θρίαμβο των ανταλλακτικών επί των βιωματικών αξιών. Με τη μετάβαση από κοινωνίες με αγορές στις κοινωνίες των αγορών, για την οποία συζητήσαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο. Για να καταλάβεις τον νέο ρόλο του χρήματος, θα πρέπει πρώτα να σου μιλήσω για το πώς η ανάδυση των κοινωνιών των αγορών έδωσε νέο ρόλο στο χρέος. Για το πώς το χρέος έγινε έτσι η «πρώτη ύλη» του κέρδους. Για τον τρόπο με τον οποίο αυτή η διαδικασία μετέτρεψε το κέρδος, την κερδοφορία, το χρήμα, σε αυτοσκοπό».

Στις διακόσιες περίπου σελίδες του βιβλίου του ο συγγραφέας εμπλέκει πέρα των οικονομικών θεωριών, το Matrix, τον Ντίκενς, τον Γκαίτε, τον Μάρλοου κ.α. καθώς αποδομεί με άμεσα και εύληπτα επιχειρήματα τους δογματισμούς οικονομολόγων, τους οποίους οικονομολόγους θεωρεί μέρος του προβλήματος και όχι μέρος της λύσης του.

Το δεύτερο, τώρα, βιβλίο, αυτό του Τεύκρου Μιχαηλίδη -όντας ο ίδιος καθηγητής που διδάσκει στη Μέση Εκπαίδευση- το «Μιλώντας στη Άννα για τα Μαθηματικά» δηλαδή, διαλέγεται με ένα φανταστικό πρόσωπο που συμβολίζει όλους τους μαθητές που πέρασαν από τα θρανία του σχολείου του. Με πρόσχημα την συνάντηση ενός μαθηματικού και μιας δεκάχρονης μαθήτριας, των οποίων τα καλοκαιρινά εξοχικά τους είναι γειτονικά, παρακολουθούμε και ταυτόχρονα μαθαίνουμε από τους διαλόγους και τα απλά αλλά περιεκτικά παραδείγματα του καθηγητή την εκπληκτική ιστορία των μαθηματικών. Η μέθοδος Μιχαηλίδη, του καθηγητή της παρούσας ιστορίας δηλαδή,  είναι εκείνη της μαιευτικής: δεν μιλά με βεβαιότητες και δόγματα, δεν επιβάλλει στο μικρό κορίτσι τις «δύσκολες» έννοιες των μαθηματικών, αλλά το αφήνει μόνο του να φθάσει σε συμπεράσματα, καταλαβαίνοντας έτσι, με τις δικές της προσλαμβάνουσες, τις διάφορες αριθμητικές  συνθήκες.

Έτσι, στα έντεκα μικρά κεφάλαιά του περιγράφονται πλείστα όσα θέματα, από το μέτρημα των στημόνων του ηλιοτρόπιου και στη συνέχεια οι απλές γενικεύσεις μαθηματικών -αρνητικοί αριθμοί, συμμετρίες, πρώτοι αριθμοί-  και παραπέρα τα πιο σύνθετα σχήματα -κρυπτογραφία, καρτεσιανές συντεταγμένες, πολύγωνα του Αρχιμήδη- μέχρι και τα άλυτα προβλήματα των σημερινών θεωρητικών μαθηματικών.

Ένα ταξίδι που σαν σπείρα εξελίσσεται, χτίζοντας εννοιολογικά οικοδομήματα που όντως απαιτούν από τους αναγνώστες να παράξουν σκέψη και παράλληλα να προπονήσουν τη λογική τους.

Είναι γνωστό πως τα μαθηματικά στη εκπαίδευση θεωρούνται από τα πολύ δύσκολα μαθήματα με αποτέλεσμα να αντιμετωπίζονται με δέος και ενίοτε τρόμο. Βεβαίως, υπάρχουν αρκετοί μαθητές που έχουν “γονιδιακή έφεση” αλλά το θέμα της εκπαιδευτικής γνώσης έγκειται στις ικανότητες του μαθηματικού να περνά στο νεανικό ακροατήριό του το σκληρό πυρήνα, τους μηχανισμούς λειτουργίας αυτής της θαυμαστής επιστήμης. Η διδακτική μέθοδος Μιχαηλίδη απαντά σε μεγάλο βαθμό σε αυτό το αξεπέραστο πρόβλημα. Πώς, δηλαδή, να κρατά ο δάσκαλος αμείωτο το ενδιαφέρον των μαθητών του σχετικά με το μαθηματικό σύμπαν. Κάπου σε μια συνέντευξη ο συγγραφέας σημειώνει πως, «τα μαθηματικά χρησιμοποιούνται σαν μέσο κοινωνικής επιλογής», και όντως έτσι συμβαίνει καθώς διαχωρίζονται, οι «έξυπνοι» μαθητές που παίρνουν από αριθμούς και εξισώσεις και οι «σκράπες» που δεν σκαμπάζουν τίποτε.

Στη συνέχεια της ιστορίας τού καθηγητή και της Άννας, τα  καλοκαιρινά μαθήματα συνεχίζονται επί έξη συναπτά καλοκαίρια, μέχρις ότου, με το πέρας των φοιτητικών  σπουδών της, η κοπέλα  ερευνά θέματα για το διδακτορικό της και είναι αυτή, πλέον, που ξεναγεί τον δάσκαλό της στα απροσδιόριστα μονοπάτια της σύγχρονης μαθηματικής επιστήμης. Οι όροι, λοιπόν, αντιστρέφονται και ο μέντορας γίνεται μαθητευόμενος.