"Ομαδικό πορτρέτο με μία κυρία", Χάινριχ Μπελ

Πλήρης αποδόμηση του γερμανικού πολεμικού και ηρωικού ρομαντισμού

| 05/01/2016

mpel-prodim1Ομαδικό πορτρέτο με μία κυρία, Χάινριχ Μπελ
Μετ.: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, Εκδόσεις Πόλις

Είναι το πιο εμβληματικό του Γερμανού συγγραφέα που στάθηκε  αφορμή για την βράβευσή του -το 1972- με το Νόμπελ λογοτεχνίας. Ίσως το πιο νεωτεριστικό του, περιγράφει την ζωή της Λένι, μιας απλής Γερμανίδας που έζησε και ζει στη Κολωνία τον βίο της κατά την εξάπλωση του ναζισμού, στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, στην περίοδο της ανασυγκρότησης του ’50 και στην δημοκρατική νημεμία του ’60. Διαρθρωμένο, ουσιαστικά, σε δυο μέρη με το πρώτο γεμάτο μαρτυρίες πολλών ανθρώπων που γνώρισαν τη Λένι μέχρι στις 2 Μαρτίου 1945 οπότε και οι συμμαχικές βόμβες, σχεδόν, καταστρέφουν την Κολωνία. Κατόπιν, τα πρόσωπα που μιλούν για την ηρωίδα εισέρχονται και αυτά στο κάδρο της ιστορίας αναφερόμενα πλέον στη δική τους ζωή. Πολύ σημαδιακός ο τίτλος του μυθιστορήματος, «Ομαδικό πορτρέτο με μια κυρία», όχι «για» αλλά «με», καθώς η εικόνα ανοίγει για να χωρέσει διάφορους τύπους συμπατριωτών της  και ούτως η προσωπική ιστορία μεταλλάσσεται σε αυτήν ολόκληρης της Γερμανίας.

Στα έργα του ο Μπελ φιλοτεχνεί κομμάτια από την πορεία της Γερμανίας, κυρίως, μετά τον τελευταίο μεγάλο πόλεμο, στα χρόνια εκείνα που η χώρα του προσπαθούσε να δομηθεί ξανά και να απαλλαγεί από τα φαντάσματα του ναζισμού. Γιός καθολικών, αλλά επικριτής της εκκλησίας, αντιτιθέμενος σε κάθε είδους καθεστωτική βία, εγχώριας αλλά και αυτής των κρατών του «υπαρκτού σοσιαλισμού», βαθιά ουμανιστής και τολμηρός στα κείμενά του, ο Μπελ έγραψε για την πόλη του, την Κολωνία, μια πόλη με σαφείς ταξικούς διαχωρισμούς ανάμεσα στους αστούς και το βιομηχανικό προλεταριάτο, το οποίο είχε προσχωρήσει μαζικά στο Κομμουνιστικό Κόμμα. Αρνείται να ενταχθεί στη ναζιστική νεολαία για ηθικούς, πολιτικούς αλλά και αισθητικούς λόγους, παρ’ όλα αυτά τον καλούν στο στρατό όπου πολεμάει επί έξη συναπτά έτη -αρνούμενος κάθε προαγωγή- σε Γαλλία, Πολωνία, Ουγγαρία, Ρουμανία και Σοβιετική Ένωση όπου συλλαμβάνεται από τον αμερικάνικο στρατό και οδηγείται μαζί με χιλιάδες άλλους σε στρατόπεδο αιχμαλώτων. Επιστρέφει, το 1945, για να αντικρίσει την πόλη του κυριολεκτικά ισοπεδωμένη… Έχει ήδη ξεκινήσει να γράφει και γίνεται ευρύτερα γνωστός το 1963 με τις «Απόψεις ενός κλόουν», ενός νεαρού αστού που έρχεται σε πλήρη σύγκρουση με την υποκρισία της τάξης του και εν γένει με το νέο μεταπολεμικό κατεστημένο, της καθολικής εκκλησίας συμπεριλαμβανομένης, με την οποία αν και δηλωμένος πιστός, έρχεται σε πλήρη αντίθεση.

Το σημαντικότερο έργο του Μπελ, το «Πορτρέτο» δηλαδή, που γυρίστηκε ταινία, το 1977, από τον Αλεξάντερ Πέτροβιτς και πρωταγωνίστρια τη Ρόμι Σνάϊντερ, έχει σαν έμμεσο πρωταγωνιστή τον ίδιο τον συγγραφέα που φιλοδοξεί  να  συνθέσει την πλήρη εικόνα της Λένι γύρω από σπαράγματα μαρτυριών ανθρώπων που την γνωρίζουν αρκετά ή και ελάχιστα, χωρίς ποτέ να εμφανίζεται η ίδια. Μια καθημερινή ολιγομίλητη, γεμάτη, ανθρωπιά γυναίκα, που αγωνίζεται μέσα στην ιστορική κινητικότητα -πάσχει, πονάει, φοβάται, ερωτεύεται και αντιτίθεται με το δικό της τρόπο στον ναζισμό.

3290829,8wPBzzDhoWrJ8XjOannLCzNLeZJlrwhJDUqjGGCGu9DbwQPvaPBnrUYSpt7v4K_j+oE7+UU74zLJF3vkn_b1uQ==Ιδιότυποι ρεπόρτερ σε αυτό ένα διαταξικό πλήθος από φιγούρες, με καλόγριες, νοσοκόμες, εργάτες, στρατιώτες, ναζιστές και κομμουνιστές, βιομήχανους και εργολάβους οικοδομών, ώστε ταυτόχρονα με τη  Λένι να  σκιαγραφείται και ολόκληρη η κοινωνία της Γερμανίας πριν και μετά τον πόλεμο.

Κωνσταντίνος Πίττας 1

Φωτό: Κωνσταντίνος Πίττας

Πλήρης αποδόμηση του γερμανικού πολεμικού και ηρωικού ρομαντισμού: εκατομμύρια οι διαλυμένες ζωές ανθρώπων που σύρθηκαν σε έναν πόλεμο, είτε τον ήθελαν είτε όχι. Με έναν αληθινά νεωτερικό τρόπο, ο Μπελ ζωγραφίζει την τοιχογραφία της Γερμανίας κατά την διάρκεια του κτηνώδους τελευταίου μεγάλου πολέμου και την αδίστακτη καπιταλιστική μεταπολεμική επέλαση που μας έφερε μέχρι το σήμερα, χωρίς να βουλιάζει στην κλασική και τετριμμένη αφήγηση των ιστορικό-κοινωνικών  γεγονότων. Εξαιρετική η μετάφραση της Μαργαρίτας Ζαχαριάδου που συμβάλλει τα μέγιστα στην αβίαστη ροή του λόγου.

*Η κεντρική φωτό του Κωνσταντίνου Πίττα

Γεννήθηκε στην Αθήνα και μεγάλωσε στην Αθήνα. Σπούδασε Βιολογία στην Ιταλία και στην Ελλάδα. Παράλληλα, έπαιξε ως μουσικός παραγωγός σε πολλά ραδιόφωνα για πολλά χρόνια και έγραψε ως μουσικός κριτικός σε μια σειρά περιοδικά. Αυτό συνεχίζει μέχρι και σήμερα.