Ο ανέστιος Σκύθης...

Τέτοιες μέρες, ένα χρόνο πριν, ολοκληρωνόταν μία περιοδική έκθεση με σπαράγματα του σπουδαίου πολιτισμού των Σκυθών στο μουσείο Allard Pierson του Άμστερνταμ, με τίτλο «Η Κριμαία: Χρυσός και μυστικά της Μαύρης Θάλασσας».

Τίποτα το περίεργο μέχρι εδώ. Περιοδικές εκθέσεις γίνονται συνέχεια και τα μουσεία προχωρούν σε προσωρινούς δανεισμούς αρχαιοτήτων, παρά και ενάντια στους βάσιμους φόβους των αρχαιολόγων για την ασφάλεια αυτών των θησαυρών. Αλλά στον καπιταλισμό, όπου και η πολιτιστική κληρονομιά εκλαμβάνεται ως εμπόρευμα, με το αστικό κράτος να απομακρύνεται συνειδητά από τη στήριξη του πολιτισμού, προς όφελος των αγοραίων “καλοθελητών”, τα μουσεία οδηγούνται στο να “νοικιάζουν” -όπως πάει θα πωλούν κιόλας- την “πραμάτεια” τους για να επιβιώσουν, όλο και συχνότερα. Με τον όρο “πολιτιστικές ανταλλαγές” να ακούγεται πλέον σαν σύντομο και πικρό ανέκδοτο.

Σε αυτό το πλαίσιο ταξίδεψε και ο Θησαυρός των Σκυθών από το Μουσείο της Κριμαίας στην Ολλανδία τον Φεβρουάριο του 2014, αποτελούμενος από  565 σημαντικά και σπάνια αντικείμενα από χρυσό και ασήμι, καθώς και κεραμικά από τέσσερα μουσεία της Κριμαίας. Σύμφωνα με τους “New York Times” η αξία της συλλογής ανέρχεται στο 1,4 εκ. ευρώ, αν και η πραγματική αξία ως τμήματος της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς είναι φυσικά εκτός αγοραίων μετρήσεων.

Ήταν τότε που η χερσόνησος ανήκε, ακόμη, στην επικράτεια της Ουκρανίας και στο Κίεβο το “Μαϊντάν” εγκαθίδρυε το καθεστώς που σε λίγο θα αιματοκυλούσε όλη τη χώρα.

Οταν, λοιπόν, ήρθε η ώρα της επιστροφής το Σεπτέμβριο του 2014, οι Ολλανδοί βρέθηκαν σε ένα μάλλον πρωτοφανές εμπόδιο: Η Κριμαία δεν αποτελούσε πλέον τμήμα της Ουκρανίας, αλλά της Ρωσίας.

Σε ποιον, λοιπόν, θα έπρεπε να επιστρέψουν το Θησαυρό;

Λογικά, αυτό δεν θα έπρεπε να αποτελεί πρόβλημα. Η Κριμαία επέστρεψε, ουσιαστικά, στην Ρωσία -από την οποία αποκόπηκε και δόθηκε στην Ουκρανία με διοικητική πράξη στο πλαίσιο της ΕΣΣΔ -με ένα δημοψήφισμα, τα αποτελέσματα του οποίου ήταν όσο σαφή μπορούσαν να είναι. Δεν επρόκειτο για “προσάρτηση” ως αποτέλεσμα εισβολής, ώστε να υφίσταται ηθικό ζήτημα για τους Ολλανδούς.

Επιπλέον, κάθε μουσείο, δημόσιο ή ιδιωτικό, έχει μία νομική μορφή στο πλαίσιο της οποίας “υπάρχει” και με την οποία συνάπτει συμφωνίες με τρίτους. Στην προκειμένη περίπτωση, η έκθεση συμφωνήθηκε μεταξύ μουσείων της Κριμαίας και του Allard Pierson του Άμστερνταμ με συμβόλαιο και πρωτόκολλο, όπως συμβαίνει πάντα σε αυτές τις περιπτώσεις. Τυπικά, ο Θησαυρός των Σκυθών δεν ήταν “δάνειο” του ουκρανικού κράτους, αλλά των μουσείων προέλευσης.

Το θέμα βέβαια δεν είναι νομικό. Είναι πολιτικό. Οι Ολλανδοί παρακρατούν και δεν επιστρέφουν μια αρχαιολογική συλλογή στο μουσείο προέλευσής της, ως μέσο πίεσης προς την Ρωσία, λόγω αυτού που η Δύση εκλαμβάνει ως “εισβολή” στο Ντονμπάς και “αρπαγή” της Κριμαίας.

Ομως, ο θησαυρός ανήκει, καταρχήν, στο λαό της χερσονήσου. Στο κάτω-κάτω της γραφής, αποκαλύφθηκε, συντηρήθηκε και αναδείχθηκε από την πολιτιστική υποδομή της ΕΣΣΔ. Ηθικά, ανήκει σε αυτήν. Σε μια χώρα που δεν υπάρχει, παρά μόνο στις καρδιές των λαών της. Αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία.

Σήμερα η Ρωσία, δια στόματος του εκπροσώπου του Κρεμλίνου για τις διεθνείς πολιτιστικές σχέσεις, Μιχαήλ Σβιντκόι, διαμήνυσε, ότι “θα παλέψουμε μέχρι τέλους για την επιστροφή του Θησαυρού στην Κριμαία”.

Πρόσθεσε, ότι το γεγονός πως η δίκη θα διεξαχθεί στο Αμστερνταμ είναι ελπιδοφόρο για μια ανεξάρτητη απόφαση.

Οι Σκύθες κατοικούσαν στην Κριμαία και, όπως έγραφε ο Ηρόδοτος, ο πολιτισμός τους ήταν άμεσα συνδεδεμένος με το χρυσό. Ηταν δεινοί ιππείς και πολεμιστές, αλλά και δαιμόνιοι έμποροι, με απίστευτη συσώρρευση πλούτου. Τίποτα από αυτά, όμως, δεν ήταν αρκετό ώστε να μην “εξαφανιστούν” μυστηριωδώς από το προσκήνιο της ιστορίας.

Η πολιτιστική τους κληρονομιά διαφυλάσσεται σήμερα κυρίως στο Κίεβο, στο Ερμιτάζ της Αγίας Πετρούπολης και φυσικά στην Κριμαία. Πολλές φορές τα εκθέματα έχουν παρουσιαστεί στο εξωτερικό, ανάμεσα σε άλλα και στο Rheinisches Landesmuseum της Βόννης.

Το καθεστώς του Κιέβου ισχυρίζεται πως ο χρυσός ανήκει στην Ουκρανία και δεν πρέπει να επιστρέψει στην Κριμαία, διότι αυτή βρίσκεται υπό ρωσική “κατοχή”. Οι επιμελητές στην Κριμαία υπενθυμίζουν ότι τα συμβόλαια για το δανεισμό των εκθεμάτων κλείστηκαν μεταξύ μουσείων και όχι μεταξύ κρατών, άρα πρέπει να επιστρέψουν στην Κριμαία. “Νομικά έχουν κι αυτοί δίκιο” λέει το γερμανικό πρακτορείο.

Η DW σημείωνε το Σεπτέμβριο του 2014, ότι το μουσείο στο Άμστερνταμ επιστράτευσε “στρατιά” νομικών με την ελπίδα να μπορέσει να ξεκαθαρίσει το θέμα. Ομως, οι ειδικοί στο διεθνές δίκαιο δεν κατάφεραν και πολλά. Έτσι, οι Ολλανδοί είχαν ανακοινώσει ότιι προς το παρόν δεν θα κάνουν τίποτα και δεν θα επιστρέψουν τα εκθέματα μέχρι οι δύο πλευρές να τα βρουν μεταξύ τους ή να πάρει απόφαση ένα ανεξάρτητο δικαστήριο!

“Είναι ένας εφιάλτης για εμάς, πραγματικά” είχε δηλώσει ο διευθυντής του ολλανδικού μουσείου στους NYT. “Εμείς οργανώσαμε την έκθεση και φυσικά θέλουμε να διατηρήσουμε σχέσεις με αυτά τα μουσεία που μας δάνεισαν τα αντικείμενα”. Από την άλλη, ο Van Leeuwen Michiel, ένας δικηγόρος με έδρα το Ρότερνταμ που χειρίζεται την υπόθεση εκ μέρους των τεσσάρων μουσείων της Κριμαίας έγραψε σε ένα e-mail ότι οι πελάτες του ήταν «εξαιρετικά απογοητευμένοι που λείπουν αυτά τα σημαντικά πολιτιστικά αντικείμενα από τις συλλογές τους».

«Οι εν λόγω δανειακές συμβάσεις είναι μεταξύ καθενός από τα τέσσερα μουσεία στην Κριμαία, από τη μία πλευρά, και το Allard Pierson Museum από την άλλη πλευρά», δήλωσε ο  van Leeuwen στην εφημερίδα. “Ούτε η ρωσική κυβέρνηση, ούτε η ολλανδική, ούτε η ουκρανική κυβέρνηση έχουν κάποιο ρόλο ως μέρος των συμβαλλομένων.”

Ισως, γι’ αυτό ένας διευθυντής μουσείου στην Κριμαία δήλωσε στην ολλανδική τηλεόραση ότι… «στην ανάγκη θα έρθουμε και θα τα πάρουμε μόνοι μας»!

Η ρωσική Δούμα ζητά επίμονα να επιστραφούν οι θησαυροί στην Κριμαία. Το ρωσικό υπουργείο Πολιτισμού εκτιμά ότι μια απόφαση υπέρ του Κιέβου θα ισοδυναμούσε με κλοπή των θησαυρών.

Η αρχαιολόγος Λαρίσα Σεντίκοβα, η οποία είχε την τύχη να ανακαλύψει κάποιους από τους θησαυρούς που εκτίθενται στο ολλανδικό μουσείο υπενθυμίζει πως «πρόκειται για έργα μοναδικής τέχνης, που για εμάς είναι πολύ σπουδαία και θα πρέπει να επιστραφούν στην Κριμαία».

Η Κριμαία, που στην αρχαιότητα και το μεσαίωνα, ήταν γνωστή ως Ταυρική Χερσόνησος ή Ταυρίδα (Ταυρίς), ήταν “σταυροδρόμι” λαών και πολιτισμών: Έλληνες, Ρωμαίοι, Βυζαντινοί, Οθωμανοί, Σκύθες, Γότθοι, Βούλγαροι, Ούνοι, Χαζάροι, Μογγόλοι είναι μόνο μερικοί από αυτούς που κατέκτησαν κατά καιρούς αυτή την πανέμορφη χερσόνησο, η οποία αποτελεί επιπλέον φυσικό στρατηγικό πλεονέκτημα μέχρι και σήμερα.

Από αυτή την άποψη, η φράση στον κατάλογο της έκθεσης αντικατοπτρίζει με “ποιητική” περιεκτικότητα και εξοντωντική σαφήνεια, όχι μόνο την ιστορία της χερσονήσου, αλλά και την υπόθεση του Θησαυρού των Σκυθών:

«Κανείς δεν μπορεί να κατακτήσει πραγματικά την Κριμαία, στην οποία σχεδόν όλοι οι κάτοικοι είναι μετανάστες»…